Zesgehuchten (nr.1)

Heemkronijk jaar:1962, jaargang:1, nummer:1,  blz.2 -4

Zes Gehuchten

door: C. van Helvoirt

Weinig plaatsen in ons land zijn, waarvan de naamsafleiding met minder fantasie is vast te stellen dan Zesgehuchten. Er waren dus zes gehuchten: Hoog-Geldrop , Hout, Riel, Hulst, Gijzenrode en Gnoenhuis.
De oorsprong van de namen van deze gehuchten is niet zo gemakkelijk en ligt evenzeer nog in nevelen gehuld als de tijd, dat het geheel onder de baronie van Heeze en Leende moet zijn gebracht.
Toen Herbert, Heer van Heeze in 1172 Sterksel overdeed aan de abdij van Averbode, was Heeze , een vrije grondheerlijkheid, maar de begrenzing hiervan is niet bekend.
In 1333 droeg Willem van Horne en Altena de dorpen Heeze en Leende “met alle dien daartoe behoort” als vrij goed over aan hertog Jan van Brabant en ontvangt het in gerechte erfleen terug. Hier-moet men al de vraag stellen of de. zes Gehuchten toen onder de toevoeging vielen “alles wat daartoe behoort”. Zij die dit wensten trachten als bewijs aan te voeren, dat de gehuchten destijds nog van betekenis zijn geweest, dat men het niet nodig vond ze te vermelden. Zo zegt de geschiedschrijver Bachiene , dat de streek waarin later de zes gehuchten lagen in 1333 en 1440 wellicht nog onbewoond waren. Het denombrement van 1440 noemt bij de omschrijving van de heerlijkheid evenmin als bij de uitgifte in erfleen van 1334 Zes Gehuchten met name. Eerst in 1659 vinden we in een officieel stuk de heerlijkheid als Heeze en Leende met Zes Gehuchten vermeld.
In een verzoek van Jan van Tuyll van Serooskerken van 1760 aan de Staten Generaal om erkenning van het recht van vrije warande , het onbeperkt jachtrecht, voert verzoeker allerlei aan om te bewijzen, da Zes Gehuchten vanaf de oorsprong der heerlijkheid bij Heeze en Leende moet hebben gehoord. Hij tracht dit ook aan te tonen door te wijzen op een kaart waarop de grenspalen uit de tijd van het denombrement van 1440 zijn aangegeven, waarbij de heerlijkheid onweerlegbaar ook het gebied van Zes Gehuchten moet hebben omvat. De kaart is van de landmeter Verhees uit 1794, maar bij de samenstelling heeft hij van de grenspalen in het stuk van 1440 genoemd, gebruik gemaakt. Dit is wel een sterk bewijs dat in 1440 Zes Gehuchten bij de heerlijkheid behoorden, maar of het voordien zo was, hiertegen voert men nogal gronden aan. Had zes Gehuchten vanaf de verheffing in 1333 tot de heerlijkheid behoord, dan zou dit gebied ook dezelfde rechten moeten hebben gehad als de dorpen Heeze en Leende .

Uit het onwillig decreet van 13 november 1659 blijkt echter het tegendeel, terwijl nergens is gebleken, dat tussentijds van die rechten iets zou zijn vervreemd. Het staat ook wel zo goed als vast, dat kerkelijk Zes Gehuchten onder Geldrop heeft behoord. Zo schrijft Jan van Oudenhove in 1670, het ouds bekende boek van de Meierij dat in een der zes gehuchten in Riel een kapel stond, die ressorteerde onder de kerk van Geldrop. Dit zou niet mogelijk zijn geweest als dit gebied vroeger onder de heerlijkheid Heeze en Leende had gehoord , want in 1285 schonk de heer van Horne en Altena het patronaatsrecht over de kerken Heeze en Leende cum suis , aan het klooster van Keyzerbos. Dominee Hanewinkel haakt in zijn geschiedschrijven van 18O2 blijkbaar hierop in, als hij zegt dat Zes Gehuchten waarschijnlijk vroeger onder Geldrop hebben behoord, waar het later kerkelijk ook onder vieI, maar dat het hiervan is gescheiden, mogelijk toen beide heerlijkheden Geldrop en Heeze aan het huis van Horne kwamen in 1462. Van de e veronderstelling is in het kasteelarchief echter niets te vinden en zulks zou men toch mogen verwachten. Een ander bewijs haalt de rechtbank van Den Bosch in 19O4 aan als het wederom gaat over een jachtkwestie en nu tussen de douairière Hoevenaar van Geldrop en baron van Tuyll van Serooskerken van Leende Heeze .