Interneringsgroep Geldrop

Heemkronijk jaar:2015, jaargang:54, nummer:3, pag:53 -59

Interneringsgroep Geldrop

door: Ton Steenbakkers

Een eerdere uitgave van de Heemkronyk was gewijd aan mijn verzameling, ‘De poststempels van Geldrop, 1851-1909’.[1] Ik schreef de bijdrage toen ik nog in het onderwijs werkzaam was. Hard werken, maar op tijd vakantie. Ik was voornemens om spoedig daarna een vervolg te schrijven op bovenstaande publicatie. Maar mijn persoonlijke omstandigheden zijn zodanig gewijzigd, dat mij de tijd ontbreekt om dat vervolg te schrijven.
De serie artikelen onder de titel De ‘Groote Oorlog’ in ons heemgebied, geschreven door Klaasje Douma, heeft mij echter verleid, tot het schrijven van een deel van mijn nog niet verwezenlijkte vervolg op mijn eerste bijdrage. Al enige jaren ben ik in het bezit van een paar (prent)briefkaarten, die een relatie hebben met wat er gebeurde in Geldrop gedurende de Eerste Wereldoorlog, zoals inkwartiering en internering. Ik denk dat Klaasje een voortreffelijk verhaal vertelt, dus bovengenoemde begrippen hoef ik niet uit te leggen. Ik wil u enige voorbeelden tonen van postale stukken die betrekking hebben op de genoemde begrippen.

Tot voor kort kon ik nergens bronnen vinden, noch fysiek, noch via internet, die mij iets konden vertellen over het stempel, dat ik aantrof op enige kaarten. Tot er een boek verscheen in het najaar van 2014 met als titel, ‘Internering van buitenlandse militairen in Nederland gedurende de Eerste Wereldoorlog’.[2]

Het boek werd uitgegeven door de Nederlandse Vereniging van Poststukken- en Poststempelverzamelaars. Veel van wat ik u vertel, ontleen ik aan deze uitgave. Op zijn beurt ontleent deze uitgave veel informatie aan het nooit uitgegeven verslag van meer dan 1700 pagina’s door J.T. Oosterman, ‘Geschiedenis der interneering’. Het originele, getypte exemplaar bevindt zich in het Legermuseum in Delft.
Het afgebeelde stempel hierboven is een violet stempel in een ovaal met de tekst: ‘Internerings ╬ groep 2 ╬ Geldrop’. We weten nu dat Interneringsgroep 2 werd opgericht op 21 februari 1916. Tot aan het opheffen van het kamp op 28 december 1918 verbleven er tussen 76 en 229 geïnterneerden. Ze werden bewaakt door 7 tot 8 man.

Geïnterneerden hechtten veel waarde aan hun correspondentie met de buitenwereld, met name met hun familie en vrienden. Dit werd door de autoriteiten onderkend en bevorderd, omdat hiermee het moreel werd verbeterd. Geïnterneerden genoten dan ook portvrijdom. De portvrijdom van krijgsgevangenen was geregeld in het Algemene Postverdrag van Rome van 1906. Ook geïnterneerden vielen hieronder.  Het ging echter alleen om het internationale, niet om het binnenlandse postverkeer. Binnen Nederland werd echter het verdrag ruim geïnterpreteerd. Ook in het binnenlandse postverkeer was er portvrijdom.  Waren aanvankelijk brieven tot 20 gram portvrij, na 20 september 1915 gold dit alleen nog voor briefkaarten van persoonlijke aard en gedrukte periodieken tot 100 gram.

De stukken welke afkomstig waren van geïnterneerden, moesten voorzien zijn van een stempel met de tekst: PORTVRIJ, Franc de PORT, Militaires étrangers internés dans les Pays-Bas. De afzender had handmatig reeds de mededeling moeten schrijven ‘Franchise postale’, wat ook ‘portvrijdom’ betekent.

Voorkant van de briefkaart met de Langstraat gezien vanaf het Bogaardeind. Op de achtergrond het Vincentiushuis. Uitgave Theod. Sweegers. 

Aan het postverkeer van de geïnterneerden is door de meeste oorlogvoerende en neutrale landen weinig of niets in de weg gelegd. Postadministraties werkten zelfs mee om ervoor te zorgen dat de portvrijdom werd gerespecteerd. Zo werden de poststukken bij aankomst in Engeland voorzien van een rode afdruk met de tekst LONDON F.S. / PAID, plus datum.

Ook de militairen die opgeroepen waren tijdens de mobilisatie en onder andere de rijksgrenzen bewaakten, genoten portvrijdom. Zij moesten hun poststuk rechtsboven voorzien van de letters ‘S.M.’, wat staat voor  ‘service militaire’. De regering had aanvankelijk bepaald, dat de correspondentie voor en van deze militairen niet gefrankeerd hoefde te worden. Van deze vrijgevige houding maakten zij van laag tot hoog een ‘buitengewoon groot’ misbruik. Er werden ‘zelfs circulaires betreffende het overlijden van personen portvrij (…) rond gezonden. (Vooral) zijn bij duizenden circulaires, prospectussen, reclamebiljetten in gesloten omslag als brief portvrij verzonden door handelaren aan militairen en door dezen aan particulieren.’ (Handelingen Tweede Kamer 1915-1916, p. 789.)
De minister zag zich daarom gedwongen de portvrijdom te beperken tot briefkaarten, ”mits niet over handelszaken”. Ook het verzenden van kranten bleef kosteloos.
De veldpost en het misbruik ervan beperkten de inkomsten van de post. Tussen augustus en december 1914 lag de opbrengst van de verkoop van postzegels ruim anderhalf miljoen gulden lager dan over dezelfde periode van het voorafgaande jaar. Dit betekende een teruggang van ongeveer 20 procent, terwijl het verkeer juist met een bijna even groot percentage toenam. Pas in het eerste halfjaar van 1916 zou de opbrengst van de verkoop van postzegels weer groter zijn dan die over de eerste helft van 1914.