In memoriam Sjaak de Waal
Heemkronijk jaar:2016, jaargang:55, nummer:4, pag:80 -82
In memoriam Sjaak de Waal
door: Klaasje Douma
Onlangs bereikte ons het bericht van het plotselinge overlijden van Sjaak de Waal op 21 september 2016. In hem verliezen we één van de eerste leden van onze Heemkundekring en een toegewijd en zeer kundig lid van onze redactie.
Aan het tijdens de uitvaartmis uitgesproken ‘In memoriam’ ontlenen we het volgende. In zijn jeugd wilde hij pater worden en volgde dan ook de daarvoor vereiste opleidingen, onder andere een studie theologie en filosofie aan de universiteit van Würzburg in Duitsland. Toen hij 24 jaar oud was, verplaatste zijn belangstelling zich naar het onderwijs. Tijdens zijn opleiding MO-Nederlands in Utrecht werkte hij als corrector bij een uitgever. Hij kreeg een aanstelling in Boxtel, maar het geven van onderwijs op een middelbare school bleek hem toch niet te liggen. Daarom vertrok hij naar Haarlem voor een opleiding en stage als archivaris. En daarmee had hij het beroep gevonden dat hem lag en waarin hij zijn talenten kwijt kon. Vooral het oud-archief vond hij heel interessant.
De combinatie van zijn liefde voor het oud-archief en de behoefte zijn kennis op anderen over te dragen, blijkt uit de lessen in oud-schrift die hij gaf. Eén van zijn leerlingen was historicus Jac. Biemans, medewerker van de afdeling Erfgoed van de gemeente ’s-Hertogenbosch en voorzitter van heemkundekring ‘De Baronie van Cranendonck’. De door Sjaak gevolgde opleidingen, maar natuurlijk ook zijn eigen karakter, leidden tot een man die heel precies en accuraat was in taal en spelling, maar ook nooit iets ‘uit de losse pols’ schreef of beweerde. Wat Sjaak aan het papier toevertrouwde was altijd goed onderbouwd en gedocumenteerd.
Daarvan hebben de lezers van dit blad gedurende vele jaren kennis kunnen nemen. Een zoektocht door de diverse jaargangen leverde een kleine zestig titels op, waarvan een aantal meer dan één aflevering omvat. Het eerste artikel van Sjaak zijn hand verscheen in de eerste aflevering van 1983. Onder de titel ‘Het ellendig geschrijf van Servaas van de Graaf’ ging hij in op de betrouwbaarheid van het in 1807 gepubliceerde werk van deze auteur. Hij gebruikte hiervoor stukken uit de Collectie Wesselman in het gemeentearchief van Helmond. Dit eerste artikel is in onderwerpkeuze en uitvoering al direct kenmerkend voor de auteur en archivaris Sjaak de Waal.
Ook de afleveringen twee en drie van 1983 bevatten artikelen van Sjaak, getiteld ‘Inkwartiering te Leende’ en ‘Een Leendse zoen’. Daarmee verscheen zijn geboorteplaats Leende op het toneel, een plaats die in het overgrote deel van zijn artikelen een prominente rol speelt. In 1991 zag bijvoorbeeld het themanummer ‘De gemeentehuizen van Leende’ het licht.Op basis van door hem ontdekte en bestudeerde archiefstukken zag Sjaak kans het soms zeer alledaagse bestaan van de mensen in het verleden voor zijn lezers tot leven te brengen. Dat kon een burgemeester van Leende zijn, zoals in de artikelen ‘Burgemeester in Leende: een man die fermiteit bezit’ en ‘De benoeming van een Leendse burgemeester in 1877’. Maar ook een landbouwer als Joost Maas in 1833 in het artikel ‘Clandestiene slacht’ of de cipier Jan van Gennip en de gedetineerde Johanna Lauf in het tweedelige artikel ‘Het passantenhuis in Heeze’ passeerden de revue. Veel aanzienlijker personen figureren in het artikel ‘De verbroken trouwbelofte van J.J.E. de Girard de Mielet uit Leende en J. Gijsberti Hodenpijl uit Oss, 1784-1786’.
Heemkronijk 1991.
Naast de artikelen waarin het verleden centraal staat, schreef Sjaak ook een aantal recensies over publicaties die betrekking hebben op ons heemgebied. In 1995 liet hij zijn licht schijnen over het boek van Max Farjon, Het Gilde St-Jan Baptista & Leenderstrijp. 350 jaar historie en gebruiken en in 2010 besprak hij een andere publicatie van deze auteur, De geheimen van een middeleeuws gebouw. De toren van Leende ontleed in woord en beeld. De laatste recensie van zijn hand en tevens het laatste artikel dat in de Heemkronyk gepubliceerd is, behandelt het boek van Andre Josiassen, Kasteel Geldrop en zijn bewoners / eigenaren van 1350 – 1972. Wat opvalt aan zijn recensies is het voor Sjaak zo kenmerkende oog voor detail. Daarin kan hij kritisch zijn en de auteur wijzen op onvolkomenheden. Maar altijd is zijn benadering positief en opbouwend en veelal spreekt hij zijn bewondering uit voor het werk en doorzettingsvermogen van de diverse auteurs.
Behalve auteur van artikelen voor de Heemkronyk, was Sjaak tevens lid van de redactie van dat blad van 1989 tot medio 2001 en van medio 2003 tot zijn overlijden. In die hoedanigheid schreef hij naast de artikelen die onder zijn naam verschenen, ook diverse stukken van de hand van de redactie. Voorbeelden hiervan zijn de twee stukken over Indiëgangers en het artikel ‘In gesprek met een oud-Indiëganger uit Leende’ over Leendenaar Harrie Maas. Ten slotte schreef Sjaak, zeker in zijn tweede termijn als redactielid, de inleidende stukjes in elke Heemkronyk onder de titel ‘Van de redactie’.
Deze zeer globale opsomming van Sjaak zijn werk voor de Heemkronyk doet hem ternauwernood recht. Hij trad ook nog op als coauteur van diverse artikelen, zoals die over ‘Het oorlogsdagboek in het kasteel van Heeze’ en van publicaties van de heemkundekring, zoals het jubileumboek Het gaat den boeren goed; ze trouwen nog al. De titel van dit boek kwam uit zijn koker en het bevat diverse foto’s die door Sjaak gemaakt zijn. Want ook dat behoorde tot zijn talenten. Het larderen van zijn artikelen met door hemzelf vervaardigde foto’s.
We zullen Sjaak missen Als consciëntieus lid van onze redactie en als productief auteur, die altijd wel iets ‘op de plank had liggen’ of ‘onder handen had’ wanneer we stof te kort kwamen. Als iemand met een brede belangstelling, die soms verrassende onderwerpen onder onze aandacht bracht. En niet in de laatste plaats als een positief en beminnelijk mens. Zijn heengaan laat een leegte achter die niet zo maar op te vullen zal zijn.
Presentatie van het jubileumboek.