De klok zonder klank

Heemkronijk jaar:2017, jaargang:56, nummer:3/4, pag:9 -12

De klok zonder klank

door: Henk van Eert en Klaasje Douma

Inleiding

U bent als lezer van de Heemkronyk gewend dat u artikelen voorgeschoteld krijgt over meer of minder belangrijke historische processen en gebeurtenissen uit ons heemgehied. Gebouwen, locaties, personen en families vormen vaak het onderwerp. De schrijvers baseren zich op een breed scala aan bronnen, zoals literatuur, afbeeldingen, kadastergegevens, archiefstukken en egodocumenten, waaronder opgeschreven verhalen, correspondentie en dagboeken.

De kerkklokken in de toren van de Sint Martinuskerk, 2010. (Foto Sjaak de Waal) 

De geschiedenis van het heem bestaat echter ook uit persoonlijke herinneringen, verteld in de taal die de verteller eigen is. Die taal kan het dialect zijn, maar dat is niet noodzakelijk. De redactie wil graag ruimte bieden aan dergelijke herinneringen, zowel die aan belangrijke mijlpalen als die aan persoonlijke, alledaagse, ‘kleine’ gebeurtenissen. Juist die kleine, persoonlijke herinneringen en verhalen vormen een wezenlijk onderdeel van ons collectieve geheugen,[1] en dat met name maakt van heemkunde levende geschiedenis.

In het nu volgende verhaal doet Henk van Eert verslag van een belevenis als koster van de Sint Martinuskerk in Heeze. En hij doet dat in dialect. Om dat dialect voor diegenen die het niet kennen lees- en ‘hoorbaar’ te maken volgt na het verhaal een tabel uit Hoe schrijf ik mijn dialect [2] met een weergave van verschillende klanken.

De klok zonder klank

Dit stukske gi uvver de klok die in 1949 was gekôcht umdè de auw klokke dur de Duitsers meegenommen warre um ‘r koggels van te maoke. Ovver deez klok hi Gradus Hansen,[3] Zaoliger Gedachtenis, nog ’n liedje gemakt op de wijs van ‘Mijn grootvader’s klok’, en dè gi zo:

Interieur van de Sint Martinuskerk in Heeze. (Bron: Briefkaart Brabant-Collectie) 

Die klok hi aaltid goe ze’nen dienst gedao, er mankeerde noit niks an. Op tijd smere en onderhoud en verder hadde ‘r gin umkieke nao. Tot diiejen dag in november.

Op 8 november, of daorumtrent, in 1959, ik weet dè nie zo krek ok al ben ik innigte jorre kööster geweest in de Martinuskèrik in Heez. Op diejen dag wier Jan Werts [4] begraove, die op 5 november war gestörreve. En dè weet ik wèl zikker want dè sti op z’n bidprentje.

Jan Werts war nie de rijkste mens in Heez en dorrum war de ujtvart um hallef tiên. Dè war in diejen tid de goeiekópste ujvartmis. Dè dè ’n groot verschil war mi een van tiên ure of hallef ellef, dè kaande wel begriepe. Um hallef tiên wiere zes karse angestokt en de klenne rouw opgehange: twee zwarte vantjes neven d’n altaor en ’n antependium.[5] Dè was ’n houtere raom mi ‘ne zwarten doek bespanne en dè wier tussen de vloer en ’t altaorblad geklèèmd um de versiering te bedekken, want ’t moes sober zin. Um tiên ure, dè war de plechtige ujtvart en um hallef ellef, dè war netuurluk héél deftig en mi drij hirre.[6] Vur ’n mis van hallef tiên liêpe de kórzängers ók nie zó hard as vur een van hallef ellef. Netuurlijk war um tiên ure en um hallef ellef groote rouw. Vur de groote rouw wier, behâleve de klenne rouw heel de muur aachter d’n altaor mi zwarte kleej behange, zwarte kleej mi geel strepe en geel frannies; geel, mèr ’t leek wel gööwd. Dan wiere ók twèèlef karse angestokt in plats van zes en de twee luchters mi negentien karse. Netuurluk war d’r ok verschil in kazuifel[7] van de pastoor: stof of fluweel mi zilvere versiering.

De uitvaart van Betje Maas in 1963. Op de bok van de lijkwagen zit Janus Snoeijen.