Het grenspunt Hoenderboom.
Heemkronijk jaar:1968, jaargang:7, nummer:2, blz.14 -16
HET GRENSPUNT HOENDERBOOM
door: J. Aerts
De bijdrage van de heer Bert Verver in dit nummer plaatst het grenspunt Hoenderboom in het brandpunt van de belangstelling. Dat is terecht, en we hopen dat hij er veel reakties op zal krijgen.
Ten aanzien van een punt in zijn betoog willen wij hier de spits afbijten. Het betreft zijn veronderstelling, dat de naam Hoenderboom verklaard zou kunnen worden in het licht van de invloed van de familie Van Horne. Waarvan de schrijver zegt: "die al in de tiende eeuw invloed in die omgeving uitoefende". Dit is iets wat wij moeilijk kunnen geloven zolang daar geen bewijzen voor zijn. Het is juist dat de naam "Hornebom" in de oorkonde van 1172 voorkomt. Een fotokopie daarvan liegt er niet om. De originelen hiervan bevinden zich in Averbode (het meervoud kan verklaard worden uit het feit, dat er meer dan een exemplaar voorhanden is), in 1172 is er nog geen sprake van invloed van de familie Van Horne in onze omgeving; in Heeze en Leende niet en voor zover ons bekend evenmin in Someren, Lierop en Mierlo. Het charter van 1172 is van “Herbertus, Heer van Hese”. In 1285 blijkt voor het eerst, dat Heeze en Leende in het bezit zijn van de familie Van Horne; Willem van Horne draagt dan het patronaatsrecht van de kerken van Heeze en Leende op aan de abdij van Keizersbosch. Een akte uit 1220 (Wolters)spreekt van "Hoenreboom" en bij dezelfde auteur vinden we in een akte van 1246 "Honrebon" . In het denombrement van Philips van Horne (1440) wordt gesproken van "HoenrepaeI" (Meindersma). Voor 1285 is er in Heeze geen invloed aanwijsbaar van de familie Van Horne. Vanaf 1172 hebben we te maken met het geslacht "de Hese" of "van Heze", waarvan ons een viertal oorkonden bekend zijn. Wij menen, dat op grond van dit alles de naam Van Horne niet mag meespelen bij het zoeken naar een verklaring van het toponiem Hoenderboom.
"Een opvallende bijzonderheid is verder, dat de noordoostzijde van het patroon precies gelegen is op de grens tussen de gemeenten Heeze en Mierlo", zegt de heer Verver. Het is interessant te weten dat dit juist de oude heerlijkheidsgrens is, terwijl de grens Heeze- Soerendonk (Gemeente Soerendonk, waaronder Sterksel aanvankelijk resorteerde) is ontstaan in 1172 toen Sterksel van Heeze en Leende werd afgescheiden en voortaan aan de abdij van Averbode behoorde. Het Sterkselnummer van de Heemkronyk (jrg. VI. 1968) geeft hierover voldoende informatie .
De Heezer historicus A.J.C. Kremer schreef in "De Navorscher" van 1885 een kort stukje over de Hoenderboom, dat we hieronder weergeven: "Enige jaren geleden bezocht ik die plaats (Hoenderboom), waar men op Heeze's grondgebied begonnen was de grond om te graven. Ik vond daar enige potscherven en een stuk van een marmeren strijdbijl; een en ander zond ik aan Dr. Hermans te ‘s Hertogenbosch, die de scherven hield afkomstig te zijn van de oudste soort urnen. De plek - er is geen boom te zien - draagt ook de naam van Hoerenboom, en deze schijnt de oudste (deze veronderstelling is niet juist, zoals uit voorgaande al is gebleken).
In de nabijheid ligt een klein meer het Beuven; men vertelde dat het onpeilbaar diep is en dat er een kasteel in verzonken ligt. Ik heb dat meertje in een zeer drogen zomer bijna geheel droog gezien; 't leek toen op eene zandvlakte, hier en daar een modderpoel. Ik had eenen terreneuf bij mij, die zich in zo'n poel begaf, en was blijde dat ik er hem weer uit had; het dier kon slechts met de grootste inspanning er in slagen zich aan het slijk te ontworstelen. Misschien is het Beuven (Beuze-ven?) vroeger groter geweest dan thans. Toen ik dat ven het laatst zag, was het een niet zeer diepe plas vermaard wegens den smakelijken vis die er in tierde. Had ik bij de Hoenderboom de boven vermelde scherven niet gevonden, ik zou de naam afleiden van hoen-patrijs; nu ben ik geneigd aan een oude germaanse begraafplaats te geloven. Bij de Broeksput, in dezelfde heide maar dichter bij Heeze, bevindt zich ook een kamp aan de rand van het broek, een hoge met aarden wallen omgeven aardse vlakte; ik weet echter niet of ze van ouden datum is".De redaktie van de Navorscher tekent hierbij aan, dat Hoerenboom ook kan betekenen hoek-boom. In een reaktie op dit stukje wordt dit nog eens onderstreept, terwijl men er nog bijzet, dat hoen ook bos of hoogte kan betekenen. Wij zijn tenslotte bij dr. J. de Vries te rade gegaan (woordenboek der noord- en zuidnederlandse plaatsnamen, Aula 1962):
"1172 Honrebom, waarin het 2de lid als afsluitboom is op te vatten. "
De aarden wal waarvan Kremer spreekt, ligt er nu nog en is vermoedelijk een overblijfsel van een militair kampement uit de vorige eeuw. Aan de andere zijde van de weg Heeze-Someren hebben wij onlangs nog zo'n aarden wal ontdekt , gelegen op het grondgebied van Sterksel in de omgeving van het Beuven.
Het zou zeer op z'n plaats zijn als een van de zich her en der verspreid bevindende grenspalen van de Heerlijkheid Heeze en Leende hier op het punt Hoenderboom een vaste plaats zou krijgen. In elk van de vier zijden van de paal zou men dan de naam van de hier aan elkaar grenzende gemeenten moeten beitelen: Heeze, Mierlo, Someren en Maarheeze.
Heemkronijk jaar:1969, jaargang:7, nummer:3, blz.25
NIET BEUVEN MAAR BULTVEN
door: Heemkronijk redactie
Op bladzijde 16 van de voorgaande Heemkronyk staat: "Aan de andere zijde van de weg Heeze - Someren hebben wii onlangs nog zo'n aarden wal ontdekt, gelegen op het grondgebied van Sterksel in de omgeving van het "Beuven", dit moet natuurlijk Bultven zijn zoals U al zult hebben begrepen. (red.)