Het verdwijnende ambacht: koperslager

Heemkronijk jaar:1967, jaargang:6, nummer:5,  blz.57 -61

KOPERSLAGER JAN VAN DIJK

door: M. Verhagen - van Draanen

Het verdwijnende ambacht

Het koperslagersvak verdwijnt; het met de hand vervaardigd koperwerk gaat langzaamaan geheel plaats maken voor het machinale.

Wat kunnen wij, Leendenaren, en vooral wij, minnaars van "ons heem", trots zijn op een echte koperslager in ons midden. Deze maand, om precies te zijn op 29 april, viert hij zijn gouden bruiloft en voor deze gelegenheid leek een praatje met Jan van Dijk (geb. 25-9-87) wel op zijn plaats.

Bewust werd ‘t gesprek gebracht op zijn koperslagersvak.

Met groot enthousiasme vertelde hij erover. Al in zijn prille jeugd ging zijn interesse uit naar dit ambacht. Zo vertelde hij, dat hij als schooljongen dikwijls bij de firma van Engelen, ‘n koperslagerij, die toen nog gevestigd was in het huis van Antoon van Engelen, de bakker, door het raam stond te kijken.

Later, toen hij nog bij zijn vader, die landbouwer was, werkte, ging hij bij slecht weer bij koperslager van Engelen werken, ook al verdiende hij daar niets mee. Zijn ouders begrepen dat hij niet voor landbouwer in de wieg was gelegd. Zij waren zo verstandig hem dat vak te laten leren, waar zijn interesse naar uitging.

Zo werd Janus van Engelen zijn eerste werkgever (1904). Hij leerde daar het maken van koperen ketels, waterpompen, roomzeven, producten waar toen veel vraag naar was. In die tijd zag hij zijn baas al kleine koffiepotjes maken en zijn belangstelling groeide in die richting. Hij was er trots op daarbij te mogen helpen.

Hij werkte er hard, maakte dagen van 14 uur en verdiende fl. 1,50 per week. Na 1 dienstjaar (vroeger werden knechten en dienstmeisjes telkens voor 1 jaar aangenomen, in de regel viel dat op "Sinte Peter", 22 februari), ging hij bij zijn zwager W. van Heugten in Deurne werken (1905). Het was een loodgietersbedrijf. Hij leerde er het loodgietersvak, maar belangrijk koperslagerswerk heeft hij daar niet gedaan.

Hij weet zich nog heel goed te herinneren, dat er in die tijd ‘n hondsdolheidplaag in de omgeving heerste en samen met zijn baas heeft hij toen honderden muilkorven gemaakt van gegalvaniseerd ijzerdraad. En wat verdiende hij daar? Alleen de kost en 1 paar schoenen. Militaire dienstplicht brak ook voor hem aan (1907-1908).

Daarna ging hij weer werken bij Janus van Engelen, die zijn bedrijf verplaatst had naar St.Michielsgestel; zijn wens om helemaal zelfstandig koperwerk te mogen maken ging niet in vervulling, want in die tijd was er geen vraag naar koperwerk in de vorm van potjes en pannetjes; en het loodgietersbedrijf alleen bracht voldoende op. Maar toch denkt hij met genoegen terug aan die tijd, al was het alleen maar omdat hij toen het hele loodgieterswerk verricht heeft van het doofstommeninstituut in St.Michielsgestel. En hij verdiende er goed: fl. 2,50 per week.

Via kennissen vernam  hij, dat bij de firma van Gerwen in Den Bosch het koperwerk werd gemaakt, dat hem trok en zodra het kon probeerde hij er 'n baan te krijgen. Hij werd aangenomen voor 13 ct. per uur (1910). Hier kwam hij tot ontplooiing; hij kon laten zien dat hij koperwerk kon maken, vakwerk, wat anderen niet kenden. Hij was vooral goed in het maken van koffiepottuiten, waarvoor groot vakmanschap vereist was. Mandenvol heeft hij er gemaakt, want niemand kon het beter. Ook raam- of glazenspuiten heeft hij daar veel gemaakt. En hier kreeg hij de kans om ‘s avonds met zelfgemaakt gereedschap allerlei koperwerk in mini-formaat te maken, zoals koffiepotjes, doofpotjes, melkkannetjes, lampjes.

Hij groeide uit tot ‘n volwaardige knecht, 'n goed vakman, zelfs zo goed dat hij voor 3 ct. per uur meer kon komen werken bij Grasso in Den Bosch (1912). Hij werkte daar samen met 24 andere koperslagers. Het was hard werken. Hij maakte daar o.a. koperen ketels voor melkfabrieken. Vele ketels werden zelfs geëxporteerd. Toen groeide met de kennis ook 't formaat van zijn eigen werkstukken. Hij kreeg steeds meer bestellingen Met 26 ct. per uur vond hij dat de tijd gekomen was zelf  'n bedrijfje te gaan opbouwen (1913).

Hij huurde 'n leegstaande boerderij in de Dorpstraat in Leende. Van de voorherd of "goeikamer" maakte hij 'n simpele winkel en van de keuken zijn werkplaats. In die keuken bevond zich nog ‘n lemen schouw, die niet geschikt was om er ‘n smidsvuur onder te stoken. Samen met Cis Jutten (bekend om zijn belangrijke werkzaamheden bij de restauratie van de Leendertoren in 1904), bouwde hij ‘n nieuwe schouw.

Zijn bedrijfje werd eenvoudig opgezet, maar er kwamen naast loodgieterswerk vele bestellingen binnen voor koperwerk, zoals waterpompen, was- en sopketels, beddekruiken, voetstoven en melkkruiken. Wat hij maakte was vakwerk, de mensen uit de hele omgeving wisten, dat koperwerk door Jan van Dijk gemaakt, lang mee ging en dat was een voorname eis in die tijd, immers toen bestond bijna al 't koperwerk uit gebruiksvoorwerpen. 'n Stuk koperwerk uitsluitend als luxe kwam bijna niet voor.

Jammer genoeg moest hij van 1914-1917 weer in militaire dienst. Daarvan teruggekeerd was hij totaal lamgeslagen. Het zo lang niet bezig zijn met zijn vak, 'n paar jaren geen koperwerk maken, had de inspiratie in hem gedoofd. Gelukkig heeft hij de moeilijkheden kunnen overwinnen en ging het werk hem weer boeien.  Zijn zaak floreerde.