De vroegere bewoners onzer streken. (slot)

Heemkronijk jaar:1965, jaargang:4, nummer:4,  blz.56 -61

DE VROEGERE BEWONERS ONZER STREKEN (slot)

door: C.J.A. van Helvoort

Deurne en Heeze-Leende hadden zeker "gelijke Kinderen van ons Volk". waar Coolen hier boekdelen voor nodig heeft gehad, dit geeft Vincent van Goch in één enkele schilderij.
De Aardappeleters van Nuenen mogen nu na een eeuw als kunstwerk enkele miljoenen guldens vertegenwoordigen, wat het voor de schilder zeker onbewust, maar voor ons thans des te feller weergeeft, de eter met zijn aardappelen in zure karnemelk, de arme zwoeger der Brabantse Meierij, is in zijn onovertrefbare raakheid een doek dat onbetaalbaar is. Frans Babylon bezingt het als volgt: 

"In gouden glans der olielamp gezeten genieten zij - misvormd door zwaar labeur op dorre zandgrond - in de vette geur aardappels die zij gulzig pikkend eten".

In de tijd rond de laatste eeuwwisseling, als elders bijna overal de industrie en de huisnijverheid opkomen, wordt het voor de zuiver agrarische bevolking van ons Peel- en Kempenland toch ook wel iets beter, omdat de afzet van landbouwproducten er wat vlotter gaat en ook de prijzen hiervan iets stijgen. Het blijft er nog wel uiterst sober, maar men behoeft er toch niet meer van een bepaalde armoede te spreken. De Staat doet dan nog niets; de kleine verandering komt zo onmerkbaar. De geringe vruchtbaarheid van de grond en de bijzonder kleine veestapel vergen zo veel inspanning, dat het gehele leven van de landman er door word in beslag genomen.  Maar hier in zijn vrije natuur leeft de Peellander en hij neemt er scherp waar, omdat de armoedige grond dat van hem heeft gevraagd, de eeuwen door. Hij kent hier iedereen en weet veel bijzonderheden uit ieders leven;  praktisch is hij analfabeet. De kinderen bezoeken de school alleen in de wintermmaanden. Onwetend is hij maar niet dom. Hij bezoekt de markt in Eindhoven of Weert, verder komt hij niet. Zijn woning is slecht; de nimmer in het lood staande muren zijn verweerd en het houtwerk vermolmd, afgebrokkeld en verveloos. De venster hebben kleine ruitjes van verkleurd glas en laten weinig licht door. Dikwijls zijn er ruitjes gebroken en dan met papier  dichtgeplakt. Door de hoofddeur aan de straatzijde komt men meteen in het woonvertrek "den herd". Witgekalkte groezelige muren, lemen vloer en houten balkenzoldering; Ter zijde van de binnenmuur is een hoge schouw waar hout of heideplaggen worden gestookt. Boven het vuur hangt aan een verstelbare "haal" de koeketel of “sopketel". Dit vuur ie er in de eerste plaats om veevoeder te bereiden; "sop" te koken. Tot verwarming van het vertrek dient het vuur niet; de mens komt hier eerst op de volgende plaats.  Er zijn twee ingemetselde bedsteden, achter een paar nietige gordijntjes verborgen. De bedstee is van onder opgevuld met takkebossen; liefst van zwartebessenstruiken, omdat deze bijzonder goed zijn om wandluizen tegen te gaan. Over dit hout komt den een laag stroo waarop het eigenlijke bed komt te liggen; een zak gevuld met kaf. Aan het voeteneind vinden we de beddeplank met de tinnen nachtspiegel en het kleine olielampje, dat bij het slapen gaan zo nodig wordt ontstoken om licht te hebben als de kinderen moeten worden geholpen. Tegen de zijwand van de bedstee is een eigengemaakt kistje getimmerd, dat als ledikantje dienst doet voor het jongste kind, dat soms de plaats wel moet delen met een ouder broertje of zusje. Sober zijn ook de meubelen. Een zwaar getimmerde vurenhouten tafel en wat stoelen met zittingen van gevlochten biezen en dan nog de "krokstoel", een planken schepping van de dorpstimmerman met deurtjes onder een opklapbaar tafeltje - altijd bruin geverfd - waarin het kind voordat het lopen kan de hele dag op zijn potje zit, Een rechthoekig spiegeltje met aan de bovenzijde een fel gekleurd landschap van papier hangt ergens bij het raam en onder de spiegel een van sigarenkistplankjes zelfgetimmerd  bakje waarin twee kammen; een fijne voor het ongedierte en de gewone kam voor algemeen gebruik. Soms hangt er een staartklok, maar waar deze ontbreekt is het zilver of nikkelen horloge van de boer aan een spijkertje tegen het raamkozijn gehangen, waar het alleen op zondag ontbreekt als hij naar de kerk en de herberg gaat. Bijna altijd hangen er ook een paar platen meestal met heiligenfiguren, die in een grote lijst vooroverhellend aan de muur hangen.
Eén deur leidt naar de smalle gang die uitkomt op de "geut" en verder toegang geeft tot de potstal. De inboorling van Peel- en Kempenland werd eenmaal in zijn leven en goed gewassen; onmiddellijk na zijn geboorte; daarna die lichaamsdelen die vuil waren en na het eerste jaar alleen nog maar gezicht en handen, zij het dan doordeweeks niet te veel maar met een goede beurt op zondag.  Soberheid zonder armoe is algemeen. Het boerebedrijf levert de dagelijkse behoeften, men bakt zelf het brood en de bakker zorgt dat er bij feestelijke gelegenheden beschuit en krentebollen zijn. De mannen doen het zware werk en maken lange dagen en de boerin werkt nog langer. Zuigelingen sterven in grote getale maar de overblijvenden - de sterken - bereiken dikwijls een hoge leeftijd. De vrouw van vijftig ziet er uit als zestig. Op oudere leeftijd worden alle ledematen stijf en velen lopen dan met een kromme rug en slepen zich moeilijk voort. Beleefdheidsvormen ontbreken nagenoeg geheel. Men groet elkaar onverstaanbaar zonder dat de gelaatsuitdrukking verandert. Plichtplegingen kent men niet. Hooggeplaatsten krijgen ruim baan, anderen moeten maar omlopen. Op straat loopt de man altijd een paar meter voor de vrouw uit. Elk vertoon van innigheid tussen familieleden of verloofden in het bijzijn van anderen is onzedig. De kleding van de vrouw is zodanig, dat alle lichaamsvormen worden weggewerkt. Van het meisje wordt koelheid en onverschilligheid in uiterlijk verwacht. De onderlinge hulpvaardigheid is groot.