Lysbeth Bitters sticht in 1531 armenhuis te Heeze.
Heemkronijk jaar:1971, jaargang:10, nummer:3, blz.42 -44
LYSBETH BITTERS STLCHT IN 1531 ARMENHUIS TE HEEZE
door: A.F.N.van Asten
In het Capitularium van de h.geestmeesters van Heeze staat op blz. 120 ev. een hoogst merkwaardig stuk uit 1531. Het gaat over een fundatie of stichting waarbij drie zeer arme en miserable inwoners uit Heeze, zijnde familie van de stichtster, hulp geboden wordt op een aparte manier. Die arme mensen krijgen zomaar een huis toegewezen om vrij in te mogen wonen hun leven lang en na hen weer andere inwoners ook gratis en eventueel nog wat zakgeld erbij krijgend
Om dat aijemaal mogelijk te maken geeft de "funderse" nog een beemd om van het geld daaruit komend, het huis te onderhouden in reparatie. De eventueel meerdere jaarlijkse opbrengst uit die grond is dan tevens voor de bewoners van het huis. Als tegenprestatie moeten ze echter iedere dag vijf onzevaders en vijf weesgegroeten bidden!
Zelfs in deze tijd zou men dat er graag voor over hebben als men zo een huis zou kunnen krijgen! De stichtster van dit huis is Lysbeth Bitters; eigenlijk heet ze Lysbeth Wiijem Diericx dochter: weduwe van Goeyaert Smoijers. Lysbeth woonde op de Hezerenbos en had twee broers, n.l. Peter die priester was en Wiijem die waarschijnlijk in Heeze toen schepen was. Ze was al rond 1508 weduwe; ze had een zoon Dielis of Egidius Bitters alias Smoijers. Deze Dielis was gehuwd met Margreta Jan Beck dochter. Margreta kwam uit Helmond en was een tot nu toe onbekende wettige dochter van Jan Beck die drie vrouwen en minstens achttien zonen gehad heeft.
Margreta en Dielis Bitters maakten in1508 hun testament. Ook dat testament wiijen we een volgende keer publiceren, aijeen al omdat het zo buitengewoon interessant spreekt over de klederdracht uit die tijd in Heeze.
Maar nu terug naar ons huis. Op 22 november 1531 verscheen Lysbeth Bitters in Heeze voor de schepenen om die stichting officieel te maken.
In de hierna volgende letterlijke tekst uit dat Capitularium op blz. 120 hebben we een interpunctie aangebracht om het duidelijker te kunnen lezen.
Wij Tielman Ghyben, Jan Zegers, Jan Philips, Jan Tiekens, Michel Vaes, Wiijem Bltters ende Wiijem Jan Wouterssoen scepenen in Heeze ende Leende doen condt aijen luyden dat volr ons comen is Lysbeth Wiijem Diericx wettige dochter, weduwe wilner van Goeyaert Smoijers zaliger doen hij leeffde, met heeren Peteren priester haeren wittigen broeder als met haeren nomber haer met den recht gegeven ende heeft met goeden rijpen voirraedt ende deliberatien daer yerst opgehadt ende heeft ter eeren Godts almechtich ende bysonder eeren loeven ende weerdicheyden der heyliger drievuldicheyden ende Marien der gebenedider moeder ende maget puerlyck vuyt devocien, gemaect gegeven ende in gerechter aelmissen gelaeten, drle aermen ende miserabile persoenen het sij mannen ofte vrouwen van haeren wittlgen naesten bloede een huys hoff ende hoffstadt met zijnder toebehoirten bynnen der prochien van Heeze gelegen tusschen erffenisse van een zijde ende deen eynde eenen gemeynen wech dander eynde die weduwe wylen Herman Sweerts met haeren kijnderen, omme dat van stonden aen te verden inne te woenen bruycken ende besigen tot haeren meesten oirbaer ende profyt nae haer geliefte haer
leven lanck geduerende; oft eninge van hen ende nae doot van desen drei aerme miserabile persoenen oft nae doot van ennigen van hen, dat alsdan een van Lysbeth wittige naeste bloede met den kerckmeesters van Heeze nu zijnde oft naemaels wesende, zullen in der plaetse vanden gestorven persoen oft persoenen eenen anderen stellen ende setten int voirs(seyde) huys omme daer voirss. inne te woenen zijn leven lanck wel verstaende dat dese aerme miserabile persoenen zullen wesen van goeden eerbaeren leven ende conditien ende oeck wel verstaende zoe dicke ende mennich werven dese plaetsen van desen huysen sullen vaceren ende open wesen ende yemant vanden bloede van Lysbeth dese fundersse begeerden, die plaetse dat die voir andere vrienden gaen sal ende hebben een plaetse int voirss. huys insgelycks van heurs mans wegen ende Gielis Goeyaert Smollers zoene. Item ende om dat dese fundatie voirss. geduerich mach blijven ende te bat onderhouwen soe heeft Lysbeth voirss. met hoeren momber tot reparatien ende onderhoudenisse vande voirss. huyse gelaeten gemaect gegonnen ende gegeven ende midts desen maect gundt ende geeft nae haerder doot ende nyet eer een stuck beempts bynnen der prochien van Heeze ter plaetsen geheyten in die elsen, gelegen deen zijde Hendrlck Hoers ende die wittige kijnder van Geraerdt van Dommelen, dte ander zijde dat een eynde Jacop Jacopssoen Verhaegen ende Claes van Doerren dat ander eynde; omme met den protyren van dyen beempde jaerelycx coemende tvoirss.huys te onderhouwen in daecke wanden ende andere reparatien die daer van noede wesen sal ende tgene dat den voirss. beempt beter mochrt wesen ende meer vuytdraegen dan dte reparatie van desen huyse zullen dese aerme persoenen gelyck hebben ende deylen. Ende indyen daer maer twee persoenen en waeren ende woenden inden voirss.huyse, sullen dat overschot gelyck hebben ende deylen ende indyen daer maer een en waere sal alleen hebben. ltem noch zoe eest voirwaerde dat dese drie aerme miserabile persoenen zullen ghehouwen wesen ten ewige daegen alsde lange zij int voirss.huys woenen sullen ende tprofyt vanden beempde te hebben, sullen schuldich zijn te lesen ende spreecken alle dage ter eeren ende loeve den gebenedyden vyff wonden ons heeren vyff paternoster ende vyff ave marta. Item indyen daer ennige statuyten oft oirdinantien gemaect mochten zijn oft gemaect mochten worden van ennigen heeren oft prlncen daer mede dese aerme cleyne fundatie gebroecken ende te nyet gemaect worden ende ge-impedieeri, soe gheefi Lysbeth voirss. als voere volcomen machi auctoriteyt ende sonderlinge beveel haeren twe wittigen bruers heeren Peteren priester ende Willemen met den kerckmeesters ende heylichgeestmeesters nu zijnde ende naemaels wesende tvoirss.huys erffelyck te vercoepen metten beempde als daer toe coemen soude wesen ende die penningen daer aff coemende den aermen tot Heeze om godts wille te geven ende deylen nae heuren goetduncken tot zaelicheyt der ztelen Lysbeth voirss, ende haeren ouweren ende vrienden ende hier oirloft ende consenteert Lysbeth voirss. aff te maecken scepenen brieven in alder bester formen men die sal connen maecken ende dlchten om dat dese cleyne fundatie mach voirtganck hebben ende onderhouwen worden voir dese aerme luyden ende daer by setten tgene datter gebreecken soude ende off trecken tgene datter te vele geset soude wesen. Alle bedroch ende loese vonden hieri vuytgesceyden ende indyen oft ennige afflivich worden oft van lyve ter doot quaeme int voirss. huys van dese aerme miserabile persoenen alsdan sullen laeten ende besetten totten aermen behoeff dte daer nae int voirss. huys woenen sal het beste cleynoet dyen hebbende wel verstaende dat die selve aerme dat selve cleynoet int voirss. huys laeten sullen tot behoeff die daer nae coemen sullen.Bezegelt metten gemeynen zegel ons scependomps van Heeze en Leende.
Gegeven int jaer ons heren duysent vyffhondert een ende dertlch, den twe en tweyntichsten dach novembris, aldus onderteketen, presentes,
Bitters, Wouters.