Viering 800 jaar Sterksel (1972)
Heemkronijk jaar:1972, jaargang:11, nummer:4, blz.41 -45
VIERING 800 JAAR STERKSEL (1972)
door: J. Aerts
De oorkonde van Herbertus uit 112, waarbij Sterksel wordt verkocht aan Otto, aartsdiaken van Luik, die het goed schenkt aan de abdij van Averbode, is in sept.-okt. met een uitvoerig programma herdacht. De "viering 1172-1972" begon op 7 september met een herdenkingszitting in Het Scureken (ontspanningscentrum van Kempenhaeghe) met een inleiding van drs. Trudo J. Gerits 0. praem. over: Sterksel als landbouwcentrum van Averbode. In een uitvoerig en gedetailleerd relaas schetste de spreker de grote lijnen het leven in het dorp Sterksel onder de kromstaf. Na Herbertus waren tot 1798 de abten van Averbode heren van deze Brabantse landbouwnederzetting. De abten hadden er hun eigen borgthuis waar zij ook geregeld verblijf hielden. Vanaf het begin van de 13e eeuw stond er een kapel en de vijf gekende hoeven. De abdij was hier heer en meester zij het dan niet onbetwist. Dat neem neemt niet weg, dat Averbode nooit een proces heeft verhoren dank zij de zo degelijk vastgelegde grenzen in de oorkonde van Herbertus. Hoewel de spreker zei, niet meer dan de grote lijn te kunnen schetsen, kwam er toch een rijk gedocumenteerd verhaal naar voren. We gaan hier niet verder op in, omdat de heer Gerits heef toegezegd de tekst voor publikatie te zullen bewerken.
Zodoende zullen de vele nog onbekende en interessante gegevens voor verder gaande studie ter beschikking komen. Overduidelijk is, dat voor het kleine Sterksel een zeer rijk arsenaal van historische feiten ter beschikking is. Het goed bewaard gebleven archief van de abdij van Averbode is daarvoor de belangrijkste bron.
Voor deze bijeenkomst in Scureken bestond grote belangstelling. Onder de toehoorders waren onder meer de burgemeester van Maarheeze en Leende alsmede het bijna voltallige erecomité, vele inwoners van Sterksel en leden van de heemkundekring. Het ontspanningscentrum Scureken ontleen zijn naam aan een van de drie grenspunten uit het charter van 1172 en was daarom, maar vooral ook om de uitstekende accommodatie, de uitgelezen plaats voor deze herdenking. Comité-voorzifter E. van Waesberghe zei in zijn openingswoord dat deze naam zo voortreffelijk paste bij dit gebouw: "Scureken", de naam van een grenspunt; een plaats waar grenzen samenkomen moet wel een goede naam zijn voor een gebouw waar mensen samenkomen, zelfs van over de grenzen heen. Hij sprak bijzondere dankwoorden tot de directie van het epilepsiecentrum Kempenhaeghe voor het beschikbaar stellen van deze zaal. Aan het slot van de avond sprak burgemeester J.G.C. van Greunsven van Maarheeze zijn bewondering uit voor de causerie van pater Gerits en noemde het een goede gedachte van het comité om deze avond als inleiding op de feestelijkheden te organiseren. Hij sprak ook de wens uit, dat er een sterkere band mocht ontstaan tussen Maarheeze, en meer in het bijzonder wat betreft Sterksel, en Averbode.
Het dorpsfeest.
De opening van het dorpsfeest ofwel het "Feest van de vijf hoeven" had plaats op zaterdag 9 september. Vroeg in de middag was men al begonnen met het braden van een kolossale os aan het spit, zodat het feest kon worden ingezet met een maaltijd van ossebraad. Dit toepasselijke onderdeel van de feestviering was georganiseerd door de N.C.B. Sterksel en de carnavalsvereniging "De Ossedrijvers". Het dorpsfeest was geplaats in het kader van de vijf hoeven zoals het kloosterdomein die telde.
Café "Boszicht" was voor de gelegenheid omgedoopt in hoeve "De Kan"; hotel "Sterksel” werd “De Steen” ; hotel “St. Paul” “De Bril” en de feesttent in het dorp “De Poel. De naam "Ten Brake" werd niet gebruikt omdat deze hoeve destijds buiten het centrum lag. Trouwens er was geen vijfde uitspanning voorhanden. Het dorpsplein van Sterksel heette voor deze gelegenheid weer zoals ten tijde van het kloostertuin "de plaets van de vier hoeven".
Boven de ingang van de kerk was het wapen van de abdij van Averbode aangebracht, terwijl boven de gedenksteen van abt Valentijns (1619) nog eens diens abtelijk wapen in kleuren was aangebracht.
Speciale vermelding verdient de feestverlichting die door een groep inwoners spontaan was aangebracht. De kerk, huize Sterksel, de os en een aantal riante plekjes baadden in een feestelijke lichtgloed.
Het gemeentebestuur van Maarheeze, dat aan het comité alle mogelijke medewerking verleende, had een kiosk geplaatst waarop het muzikale deel van het feest kon worden afgewerkt. Helaas begonnen op het tijdstip van de officiële opening op zaterdag de eerste regendruppels al te vallen, die later op zondag de volksspelen en demonstraties nagenoeg onmogelijk zouden maken. Zoals dat eigenlijk bi] een dorpsfeest hoort verliep niet alles even goed. Op het moment van de openingceremonie liet de feestverlichting het voor een groot deel afweten en de microfoon was in elk geval niet daar waar wij hem verwachtten. Maar de fanfare "De Heerlijkheid" van Sterksel was er wel en leverde aan de hele feestviering een uitstekende bijdrage. Ook de fanfare "De poort van Brabant" (Maarheeze) bracht op zaterdag een muzikale hulde aan het kerkdorp Sterksel. Burgemeester van Greunsven zei in zijn openingswoord, dat de opgezette feestviering aantoonde, dat het wel degelijk mogelijk bleek om ook in een kleine gemeenschap als Sterksel, door gezamenlijke inspanning iets goeds tot stand te brengen en wenste Sterksel een geslaagde viering van het 800-jarig bestaan toe. Hierna maakten velen van de gelegenheid gebruik om een verrukkelijk stuk ossebraad te verorberen. Intussen was in "De Kan“ het "Bal van de vijf hoeven" begonnen, waar het kille weer buiten werd gelaten voor wat het was.
Zondag 10 september
De gewoonte om een feest met 'n kerkelijke viering te beginnen is ook bi] 800 jaar Sterksel aangehouden. De geconcelebreerde eucharistieviering met na afloop de vendelhulde op het dorpsplein is een overtuigend hoogtepunt in de feestviering geworden.
Hoofdconcelebrant was abt K.E. Stappers van Averbode, die op speciaal verzoek van het comité naar Sterksel was gekomen. De andere concelebranten waren pastoor R. Vervoordeldonk van de parochie van St. Catharina en E. van Waesberghe w.p. Ceremoniarus was pater drs. T.J. Gerits o. praem.
Voor deze stijlvolle mis waren speciale toepasselijke gebeden gemaakt. De feestpredikatie werd gehouden door de abt van Averbode.
Ook de gezangen waren zeer verzorgd en werden uitgevoerd door het parochiaal gemengd koor met aan het orgel D.G.J. Schilleman. De heren Noordman en Reiling jr. hadden voor een fraaie versiering gezorgd, met door Braun en Broos verstrekte bloemen.
Na de mis had op het plein voor de kerk de vendelhulde plaats. Onder leiding van de heer van Exel bracht het St.-Jansgilde van Soerendonk een hulde aan de abt en de aanwezige autoriteiten. Aanwezig waren onder meer de burgemeesters van Maarheeze, Heeze en Leende, deken drs. J. Somers van Heeze en vele anderen. Vervolgens ging het gezelschap in een optocht met de Sterkselse verenigingen naar het nieuwe, naar abt Valentijns genoemde dorpshuis.
Na de openingsceremonie van het "Valentijnshuis" ging het grote gezelschap naar binnen waar de tentoonstelling "800 jaar Sterksel" door de abt werd geopend. Abt Stappers refereerde hierbij aan de wapenspreuk van Valentijns "Ne quid nimis" (van niets teveel) en sprak zijn bewondering uit voor het nieuwe gebouw.
De tentoonstelling was vooral tot stand gekomen dank zij de medewerking van de archivaris van Averbode A. Caeyers o. praem, die naast een viertal oorkonden ook de kleine kopie van het kaartboek van Lowis in bruikleen had afgestaan. Als U weet, dat het pas de derde keer was dat dit fraaie werk buiten de abdij werd tentoongesteld, dan mogen we met recht vaststellen dat de relatie Averbode-Sterksel na acht eeuwen nog altijd voortreffelijk is.'t Calligrafisch pronkstuk van de expositie was vooral de oorkonde van Herbertus uit 1172 met nog een drietal andere charters. Naast de betrekkingen met Averbode was op de tentoonstelling aandacht besteed aan de periode van de familie Pompen, waarvoor de nakomelingen van de familie Pompen van Sterksel voorwerpen, schilderijen, en documenten (uit het parochiearchief) alsmede veel foto's ter beschikking hadden gesteld. Op zondag 17 september leek het er even op of de plaats van de expositie was uitgekozen voor een familie reünie, waarvoor zelfs een aantal personen uit Brussel was overgekomen.
De heer A.F.N. van Asten had gezorgd voor een zeer goed gedocumenteerd familieoverzicht van Pompen. We kunnen hier geen uitvoerige bespreking geven van alles wat op de expositie te zien was. Hoezeer ook de moeite waard, we kunnen niet verder ingaan op de periode van De N.V. "De Heerlijkheid Sterksel" en de tijd daarna; over de parochie en instellingen ais het St. Pauluscollege (inmiddels gesloopt) en Providentia. Deze tentoonstelling is zeer vruchtbaar geweest en wij hopen er te zijner tijd nog op terug te komen. De tentoonstelling is door ongeveer 1300 personen bezocht, waarvan 420 kinderen in schoolverband.
Reeds tijdens de koffietafel, die voor de eregasten was aangericht, begonnen op het plein de volksspelen. Hoewel de regen toen al gul uit de hemel viel, was men er toch mee begonnen. Tegen de steeds in grotere hoeveelheid neervallende regen was zeIfs het bijna onblusbare enthousiasme van de Sterkselse verenigingen niet opgewassen. De volksspelen en demonstraties konden niet doorgaan. Triest was dat wel, want het vele voorbereidende werk was nu voor niets geweest. Maar de lust om te feesten is door de regen niet gedoofd. 's Avonds in "De Kan" werd het toch een echt dorpsfeest met een optreden van het zangkoor en de K.V.O., die respectievelijk middeleeuwse liederen en de Ballade van Sterksel uitvoerden.
Keizersbos-Neer
Op 24 oktober vond in hotel "De Schammert" te Leende de laatste officiële aktiviteit van het Comité 1172-1972 plaats. Drs. T.J. Gerits was hier andermaal de spreker en nu met het onderwerp: Het premonstratenzer vrouwenklooster van Keizersbos-Neer en zijn invloed in de streek. Het werd een boeiend en consciëntieus verhaal over dit voormalige vrouwenklooster van Averbode dat aanvankelijk een dubbelklooster uitmaakte. Zeer verrassend was, dat de spreker enkele zeer oude nog geheel onbekende gegevens betreffende Leende kon meedelen. Vooral voor de meer ingewijden in het historiebedrijf zijn deze gegevens als een verrijking van de lokale geschiedenis te zien. Om de hierboven al aangegeven reden zullen wij ook op deze lezing niet verder ingaan. U mag het tegoed houden.
Aan het slot van deze avond sprak voorzitter E. van Waesberghe woorden van dank tot iedereen die maar enigszins aan de viering 1172-1972 had meegewerkt. in het bijzonder richtte hij zich tot de spreker die in minder dan vijf maanden twee inleidingen had gehouden die aan de hoogste eisen voldeden. "Deze markeren een tijdvak van onze regionale geschiedbeoefening en zullen zonder twijfel een stimulans zijn voor een voorgezet streekhistorisch- en heemkundig onderzoek", zo zei de heer van Waesberghe. Maar de versterking van de vriendschappelijke en kulturele relatie wordt door ons niet minder op hoge prijs gesteld. De aanwezigheid van de abt op 10 september in Sterksel en de medewerking van de archivaris van de abdij zijn daarenboven voor ons het bewijs, dat de vriendschap meer dan evenredig weerklank vindt. Het oude borgthuis van Sterksel, dat altijd gereed moest staan voor de abten van Averbode, aldus nog steeds de heer van Waesberghe, zal voor ons een voorbeeld zijn; wij vragen U pater Gerits om naar Averbode terug fe keren met onze verzekering, dat de abdij sinds 1972 hier in de streek niet één, maar vele borgthuizen heeft. Ook zei de voorzitter nog, dat het comité niet altijd die medewerking had ondervonden die eigenlijk gewennen was, maar toch overheerste de dankbaarheid dat het deze viering met zovelen samen had kunnen en mogen organiseren. Op 18 november had nog een informeel sluitingsbal plaats in Café "Boszicht" te Sterksel.De viering 800 jaar Sterksel kan, ondanks de moeilijkheden die er toch ook waren, met een positieve waardering worden afgesloten. Het is misschien goed om hier, zonder iemand tekort te willen doen een paar namen te noemen die van groot belang waren voor het welslagen van de viering:
Abdij van Averbode met bijzondere dank voor abt K.E. Stappers, drs. T.J. Gerits o. pream. en Aaertsrchivaris A. Caeyers o. praem.
Het provinciaal bestuur van Noord-Brabant
Het gemeentebestuur van Maarheeze
De gemeentebesturen van Heeze en Leende
De heemkundekring "De Heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten
Boerenleenbank Sterksel
Direktie van Kempenhaeghe
Het erecomité
W. Strauven te Sterksel
Pastoor Vervoordeldonk van Sterksel
De verenigingen van Sterksel
Alle inwoners van Sterksel die hun medewerking gaven
Het bestuur van het "Valentijnhuis"
"De Parel van Brabant"
Alle bruikleengevers voor de tentoonstelling
De velen die het feest met hun financiële bijdragen hebben gesteund of op andere wijze er aan hebben meegewerkt.