Uit de archiefkist.
Heemkronijk jaar:1977, jaargang:16, nummer:1, blz.14 -15
U I T DE A R C H I E F K I S T
door: C.S.Smit
In het Protestants Orgaan van de*Gemeente‘ Heeze-Leende, verzorgt de heer C.S. Smits uit Heeze reeds enige jaren maandelijkse bijdragen met als titel: "Uit de archiefkist."
We hebben hem gevraagd en bereid gevonden deze artikelen zodanig te bewerken, dat ze in onze Heemkronyk geplaatst kunnen worden.
In het archief van de Nederlands Hefvormde Kerk van Heeze, Leende en Maarheeze, dat o.m. als bron voor deze artikelen dienst deed, bevindt zich een schat aan gegevens, waaruit heel wat interessante zaken zijn op te diepen. Toch zijn er helaas hinderlijke hiaten, die een totaal overzicht van de geschiedenis dezer gemeente onmogelijk maken. Niet iedere predikant vond het nodig alles uitgebreid op papier te zetten en om bijvoorbeeld een goede lidmatenregistratie bij te houden. Gunstige uitzonderingen hierop maken de predikanten Gijsinck en Kremer. Dankzij hun schrijflust kennen we heel wat details uit de tijd dat zij hier in funktie waren.
Ook zal het nodige in de loop der aren verloren zijn gegaan. Vroeger was het zo, dat de predikant de boeken en de papieren beheerde. Op de eerste “kerkeraadsvergadering werden deze officieel aan de nieuwe predikant overgedragen. In 1892 is er voor het eerst sprake van een "Archiefkist" waarin de paperassen bewaard worden. Ds. Troostenburg de Bruyn neemt dan de sleutel van de archiefkist in ontvangst.
In de map "betaalde rekeningen“ vinden we de volgende rekening, die voldaan is op 11-11-1860:
Voor de gereformeerde gemeente te heeze gemaakt.
Een kistje voorschot aan hout .70
Twee Slooijen met sleutel .50
voor kanieren en schroeven .50
voop varuv was en lijm .40
voor vier dagen Werkloon 3.
W. Molenbrugge Zegge 5/10
We mogen aannemen dat dit de bewuste archiefkist is. Deze kist staat in de pastorie en bevat onder meer diaconierekeningen van 1760 tof 1873. De overige archiefstukken worden beheerd door de kerkvoogdij 1) en liggen in een kluis, afkomstig uit het oude Gemeentehuis, die in de kapel staat.
De eerder genoemde Ds. Gijsinck geeft een verslag van de overdracht van "de boeken en papieren den K.(erke) R.(aad) toebehorende" 2).
Hij stelt ook orde op zaken zoals we lezen.
"Bij welken gelegenheyd bevonden sijnde, dat dit tegenswoordig boek 2) so als ook het Trouw en Doop Boek, te slegt in de band sijnde, om langer te gebruyken, men het laatste sal laten verbinden en bij de twee eerste twee nieuwe Boeken sal koopen en voorts een inventaris van Allen de Kerke!. Boeken en Papieren maaken en te boek sal stellen." (1777) 2).
Van zijn hand verscheen de eerste inventarisatie van het archief. De laatste maal dat dit gebeurd is, was in april 1923 door Ds. Addink. De oudste boeken, een doopboek aanvangende in 1649 en een trouwboek, aanvangende in 1651 (in één band) bevinden zich in het Rijksarchief voor Noord Brabant in ‘s Hertogenbosch. Het oudste boek dat zich in het kerkarchief bevindt is het Kercken Boeck van Heze bij Leende.
Dit boek dat voornamelijk de kerkeraadshandelingen bevat, vangt aan in 1679 onder Ds. Callenfels.
Van Maarheeze, dat ook tot de Hervormde gemeente Heeze c.a. behoort, is het oudste kerkboek bewaard gebleven en bevindt zich in het archief van de Nederlands Hervormde kerk in Den Haag. Een kopie ervan bezit het Gemeentearchief van Eindhoven. Het bevat o.m. dopen en huwelijken aanvangende rond 1650. Een begraafboek van deze eertijds zelfstandige Hervormde gemeente bevindt zich in het kerkarchief van de N.H. kerk van Weert. Het bestrijkt de periode van 1725 tot 1771. Van Leende tenslotte dat, zoals we weten, ook eens zelfstandig was, bevindt zich in Heeze enkel nog een trouwboek van 1762 - 1803.
In de notulen van de eerste kerkeraadsvergadering na de combinatie met Leende in 1807, lezen we de volgende aantekeningen van Ds. Gijsinck.
"Dewijl het seker is dat voor 1762 een gemeente en Predikant te Leend geweest sijn, soo moeten er ook Registers sijn geweest, die nu gemist worden, waarna men ondervragen sal . . . . . . . . ..
Dog dese sijn na ondersoek niet gevonden." 3)
Bronvermelding en toelichtingen:
1) De kerkvoogdij behartigt de stoffelijke belangen in de gemeente.
2) Kercken Boeck van Heze bij Leende.
3) Kerkeboek II.