Uit de archiefkist. (=nr.2)
Heemkronijk jaar:1978, jaargang:17, nummer:2, blz.40 -41
U I T D E A R C H I E F K I S T
door: C.S. Smit
"Heeze is twee uren verwijderd van de Belgische grenzen en evenver van het stadje Eindhoven alsmede van het groote dorp Valkenswaard. Eén uur van Heeze vindt men het bloeiende dorp Geldrop, met verscheidene lakenfabrijken en op denzelfden afstand, maar in eene tegenovergestelde richting, het reeds genoemde dorp Leende, met bierbrouwerijen.
De onder Heeze behoorende huizen zijn zeer verspreid; in den kom der gemeente vindt men eenige goed gebouwde, nieuwe woningen.
Ook de Katholijke Kerk is nieuw, fraai gebouwd, van binnen prachtig versierd en van een zeer goed orgel voorzien. Het dorp telt 2000 inwoners, die meestal van de landbouw of van de nering leven, terwijl velen ook gedeeltelijk hun bestaan vinden door de bij hen inwonende patienten. Voorbij Heeze stroomen twee beeken, de A en de Rul, waaruit de patienten, op aanraden van den Heer Kremer water halen, om zich daarmede te wasschen. Straatwegen vindt men er evenmin als in de naburige dorpen; de straatweg naar ‘s -Hertogenbosch begint eerst in Eindhoven, tusschen welke beide plaatsen eene diligence rijdt die correspondeert op de stoomboot van Rotterdam naar eerstgemelde plaats. Ieder ooglijder, die in die stoombooten te kennen geeft, dat hij naar Heeze gaat om zich onder behandeling van de Heer Kremer te stellen, betaald, des verkiezende, slechts de helft van het geen andere passagiers betalen en twee derde van de gewone vracht in de diligence van ‘s - Hertogenbosch naar Eindhoven, eene schikking die den ondernemers dier stoombooten en diligencen de meeste eer aandoet."
Al het goeds, dat Ds. Kremer heeft gedaan heeft er toe geleid, dat hij in 1846 een koninklijke onderscheiding kreeg. Men heeft al eens beweerd, dat juist die bezoeken aan de ogendominee het vreemdelingenverkeer naar Heeze op gang heeft gebracht!
Het ziet er allemaal niet zo rooskleurig uit voor de kerkelijke gemeente, wanneer Ds. Kremer in 1825 naar Heeze komt.
Kennelijk trekt hem de streek, waar hij z'n jeugd heeft doorgebracht toch sterk aan. Bovendien zit hij hier in Heeze dicht bij “moeders”.
Wanneer we alles op een rijtje zetten is het misschien wel verklaarbaar, waarom zijn voorganger deze gemeente zo snel weer verliet. De kapel verkeert al jaren in slechte staat. In het kerkeboek lezen we hierover het volgende, opgetekend door Ds. Hamelberg in 1819:
"De Kerkenraad reeds langen tijd met leedwezen gezien hebbende het verval van de Eimersche Capel, waarin de openbare godsdienst wordt waargenomen."
Het leek de kerkeraad het beste, dat de parochiekerk werd afgebroken en verkocht, om met het geld de kapel op te knappen. De predikant wordt "geautoriseerd hierin te handelen als hij zal vermeenen te behoren".
Volgens de Kronijk van Heeze is de kerk in 1828 verkocht aan de Rooms Katholieken. Ze wordt afgebroken en de stenen worden gebruikt voor de fundatie van een nieuw te bouwen R.K. kerk. De toren blijft echter nog jaren staan. De grote kerk is al sinds 1795 niet meer in gebruik. In dat jaar worden de beide kerkgebouwen geplunderd. In de diakonierekening van 1795 staat een uitgave van 3 stuyvers, betaald aan mevrouw Steenbakkers voor het "opruymen van de Capel naa haren plondering". Ook de kerkeraad is steeds onderbezet. In 1823 overlijdt de ouderling Adam Damen en vertrekt de diaken Van Diesel. In dat zelfde jaar wordt Jonkheer R.K. van Tuyll van Serooskerken uit Leende ouderling, maar een kerkeraadsvergadering woont hij volgens het notulenboek nooit bij .
Pas na 1834 komt er wat dit betreft wat meer stabiliteit, met de komst van Freher, notaris en Verschooff, ontvanger als diakenen en Hendrik Poots als ouderling.
Er wordt besloten in de diensten voor de instandhouding van de kapel te collecteren. Bovendien gaat er een verzoek naar de synode om financiële hulp. Met f 700,- van de synode en van de koning worden de schulden afgelost, die gemaakt zijn voor de hoognodige reparaties aan de kapel.
Het duurt tot 1834 tot de zaak groots aangepakt wordt. Het is dan de burgemeester/aannemer A.J. Deelen, die de kapel opknapt.
(Wordt vervolgd.)
Bronvermelding en opmerkingen:
Acta-Boek II 1777 - 1837. Inventaris nr. 2.
Hendrik Poots, geb. Gasstel 29 - 11 - 1789, ov. Heeze 23 - 06 - 1869
huwt Heeze, 05 - 03 - 1820 met Hendrina Damen.