Schoolmeesters aan de kapel van Heeze.
Heemkronijk jaar:1978, jaargang:17, nummer:3, blz.54 -55
SCHOOLMEESTERS AAN DE KAPEL TE H E E Z E (1648 - 1798)
door: A.F.N. van Asten
Op 17 december 1706 zenden de schepenen van Heeze en de drossaard Johan de Jongh samen met Petrus Geerit Callenfels, dominee en tevens predikant tot Heeze aan de Heezer kapel, een attestatie aan de Hoog Mogende Heren in Den Haag, geschreven door F. van Gennip substituut secretaris der heerlijkheid Heeze - Leende en Zesgehuchten. Het voornaamste uit deze attestatie, handelend over het onderwijs in Heeze, willen we hierna weergeven in hedendaags Nederlands, hier en daar afgewisseld met een opname van de letterlijke tekst.
Toen in 1648 de Vrede van Munster was gesloten, werd in Heeze tevens de kapel voor de Roomsen gesloten. Deze kapel ligt nu nog in Heeze tegenover "de Zwaan" van Jo Paans, wonend Kapelstraat 23; ze doet nog regelmatig dienst voor de hervormde gemeente van Heeze en enige omliggende plaatsen. Vóór 1648 gingen de inwoners van Heeze behalve naar de grote kerk ook dagelijks naar deze kapel ter kerke. Ze was voorzien van "eenen clockenslagh ende waer inne (na 1648) den gereformeerde godsdienst oock wort gedaen .... ende dat van alle oude tijden in ende omtrent de voors. capelle schoole is gehouden tot gerieff van het grootste gedeelte van het dorp, alsoo die onmogelyck de jonge kinderen niet en konden zenden naar de schoole die aan het ander gedeelte van het dorp bij de parochie kerk is gelegen."
In dit jaar 1706 is alhier komen te overlijden een schoolmeester Willem Aelberts genaamd, die volgens de getuigenis die wij daarvan vonden, in het jaar 1644 "de school omtrent de kapel" heeft aanvaard en in die tijd, zijnde omtrent twee en zestig (62) jaren een overgroot aantal kinderen het lezen en schrijven heeft geleerd tot zeer groot nut van de ingezetenen van Heeze. Hoe bestaat het; 62 jaar schoolmeester !
Vóór de Vrede van 1648 werden de priesters en beide schoolmeesters van de grote kerk en de kapel, onderhouden uit de inkomsten die daarvoor gevestigd waren. Na de reductie van de Meyerij en de inbeslagname van de geestelijke goederen door de Staat, werd er voortaan maar één schoolmeester "van ‘t landt betaelt" en heeft Willem Aelberts "op simpel schoolgelt ende tgene dat met eenige handtedinge van inden slaghtijt eenige beesten slaende verdiende, ende ‘t geene voor het leeren van de arme kinderen gegeven wert, sigh beholpen" zodat hij op het laatst "mits de weynige profijten tot de vytterste armoede is vervallen". Willem Aelbers kreeg dus geen salaris vanwege het rijk; alleen met wat hij als gering schoolgeld ontving, samen met het extraatje wat hij kreeg voor het onder wijs aan de arme kinderen, kon hij niet rondkomen en daarom probeerde hij er met het slachten van beesten nog wat bij te verdienen!
Geen wonder dat hij geholpen moest worden en dat hij "door de Diakenij is geassisteert geworden"! Het is niet in het belang van het onderwijs dat door het missen en niet houden van school aan de kapel, het grootste gedeelte van de kinderen "sonder lesen, schrijven ende goede seden ende alsoo ongeleert souden hebben opgebracht moeten worden". Uiteindelijk hebben we met veel moeite iemand gevonden en wel "eenen Isaack Enten, sijnde van de christelijke gereformeerde religie die eenige jaren voor den schoolmeester van ‘t landt (de school aan de grote kerk bedoeld) gestelt als substituyt, de schoole met seer groote loff heeft waergenomen ende tegenwoordich de schoole aan de capelle oock soo is waernemende ende wel omtrent een getal van 80 à 100 kinderen is leerende met groote vrught, maar overmits het geringe schoolgelt niet kan bestaen".
Wij verzoeken U de voornoemde school "in wesen te houden ende het salutair oogmerck van het schoolreglement te bereyken dat Isaak Enten oock wierde toegevoeght een tractement gelijck andere schoolmeesters van ‘t landt genieten". Aldus deze attestatie in kennis der waarheid op 17 december 1706 vanuit Heeze verzonden.
Willem Aelberts, geboren in 1617 en in 1706 overleden in de ouderdom van 89 jaren. In 1692 was hij al 48 jaar schoolmeester geweest. Na hem kwam Isaak Enten, deze is inderdaad schoolmeester gebleven aan de kapel tot 1718. Na hem kwam Cornelis van de Ven, gehuwd met Dina van Houten, als schoolmeester, koster en voorlezer tot 24 december 1728. In 1729 krijgen we Goossen Sparo als zijn opvolger, deze verdient 6 gulden voor het leren van arme kinderen en krijgt een vergoeding van 15 gulden per jaar voor huishuur. Goossen was gehuwd met Anthonia van Loenen. Op 16-3-1732 werd hen een zoon geboren, ook Goossen genoemd (RA Heeze 4). Van 1751 - 1755 zien we Hendrik Piipers en hierna komt Hendrik Schaap als schoolmeester aan de kapel. Als laatste werd vanaf 1 januari 1796 een zekere Andries Woskz, geboren in Orleans, zijn opvolger. Op een vergadering van 3 januari 1798 te Heeze constateerden de regenten een onbillijkheid. Een schoolmeester aan de grote kerk ontvangt 36 gulden en een aan de kapel 6 gulden, dat maakt 42 gulden in totaal als uitgave. Nu wordt dat voortaan 20 gulden voor de school aan de grote kerk en 16 gulden voor degene die aan de kapel onderwees. De grote billijkheid was weg en nog 6 gulden voordeel was het resultaat voor de gemeente !!
Bronnen:
RA Heeze R 152; fol. 189 e.v.; d.d. 27-12-1706.
RA Heeze R 163; fol. 264 d.d. 27-6-1733 en R 164; fol. 7; d.d. 4-9-1733.
Verder resolutieboeken in het G.A. te Heeze.