Drie keer een heimolen bij Leende

Heemkronijk jaar:2004, jaargang:43, nummer:3, pag:57 -59

 DRIE KEER EEN HEIMOLEN BIJ LEENDE 

door: Rob en Winky Vetter 

Er is een goede reden voor iemand die eigenlijk meer geïnteresseerd is in heemkunde dan in schilderkunst om zich toch met negentiende-eeuwse schilders bezig te houden. Zij schilderden het landschap vaak met de tradities van het naturalisme, zodat men daar als het ware vroege kleurenfoto's te zien krijgt van de streek waar men door geboeid is. Dat was een van de redenen om in de  Heemkronyk van december 2002 aandacht te geven aan enkele schilders, waaronder Taco Mesdag en Geesje Mesdag-van Calcar. In dat vorige artikel ‘...Toch werkten zij in Heeze’ hebben we laten zien dat Taco en Geesje niet alleen naar zeggen in Heeze gewerkt hebben, maar dat er zelfs een schilderij en een pentekening aangewezen kunnen worden die zij daar gemaakt hebben 5. Op die manier heeft Taco Mesdag een quasi-fotografisch beeld geschapen van de heide rondom de heimolen bij Leende (figuur 1).   

Het probleem met de schilderijen van Taco en Geesje Mesdag is dat zij zelf geen                                                

5 Rob en Winky Vetter, ‘...Toch werkten zij in Heeze’, Heemkronyk jrg. 41 (2002), nr. 4, p.59.

documentatie hebben nagelaten en dat er geen mensen meer in leven zijn die verklaringen kunnen geven over de geschilderde objecten of hun locatie. Het traceren moet zich baseren op veronderstellingen en gissingen. Dat daarbij fouten kunnen insluipen is geen wonder. Al helemaal als we beperkte toegang tot het origineel hebben, en ons onderzoek moeten voortzetten aan fotografisch materiaal. Zeker is in elk geval dat Taco een schilderij gemaakt heeft met de titel Molentje bij Leende. Dat staat namelijk gedrukt in de catalogus van de tentoonstelling in 1902 ter nagedachtenis van zijn overlijden. Een recensie van die tentoonstelling in het tijdschrift Wereldkroniek bespreekt dit schilderij, en zegt dat hetzelfde onderwerp terugkomt in een ander catalogusnummer, waarvan de titel 't Oude Molentje is 6. Daar begint het raden: is dat een schilderij op dezelfde locatie of gaat het ook over een molen maar dan elders? Wij denken het eerste, want er is een vermelding van een aquarel  ‘Molentje bij Leende’ op een tentoonstelling in Londen. Welnu, die aquarel is onlangs  

6 N.H. Wolf, ‘Eere-Tentoonstelling in ÇPulchri StudioÈ van werken van wijlen Taco Mesdag en van wijlen H.O. van Thol’, Wereldkroniek, 20 november1902.
58 

opgedoken en de voorstelling doet zo sterk denken aan Molentje bij Leende dat er voor ons geen twijfel is (figuur 2). We veronderstellen verder dat de aquarel een voorstudie is voor het olieverfschilderij, een gebruikelijke, maar niet universele  werkwijze van schilders in die tijd. Een aquarel kan nog dezelfde dag voltooid worden, terwijl olieverf per kleur soms dagen uitharding vereist. Dat is ook de reden dat schilders vaak een paar doeken tegelijk onder handen hebben. Van Taco Mesdag zijn toevallig ook een aquarel en een olieverfschilderij van de molen van Twello bekend.  Wat u natuurlijk meteen opvalt bij vergelijking van figuur 1 en 2 is de kerk. Op de aquarel is hij duidelijk aanwezig, op het olieverfschilderij is er weinig van te zien. In ons vorige artikel meenden we een schim van de kerk aan de horizon te ontwaren, en we opperden de veronderstelling dat Taco Mesdag de eenzaamheid van de heide wilde benadrukken door de kerktoren niet waarheidsgetrouw groot af te beelden. We denken nu dat het reden voor hem is geweest om de kerk helemaal niet af te beelden. Wat wij voor een schim van een toren aanzagen is misschien niet meer dan een misleidend glimlichtje op een bolletje verf plus een craquelure in de vorm van een torenspits. Er is wel een streepje verf op die plek aan de horizon, dat bebouwing van het dorp suggereert. Hoewel dit nieuwe inzicht de vorige analyse wel wat van zijn glans berooft, blijven we ervan overtuigd dat het olieverfschilderij de heimolen bij Leende voorstelt, en die overtuiging wordt ondersteund door de aquarel van figuur 2. Het standpunt van de schilder voor de aquarel lijkt ergens langs het brede exploitatiepad te zijn dat ook op een foto van rond 1930 te zien is (figuur 3). Het onderstel van de molen is duidelijk ongedekt op Taco's aquarel, en iets minder duidelijk op het olieverfschilderij, beide daterend uit de jaren vóór 1900, in tegenstelling met de foto van rond 1930. Maar  zoiets wisselde nogal eens; soms hield een mulder kippen in het onderstel 7. Taco heeft op de aquarel wel een kerk aan de horizon gezet, rechts van de drie grote bomen. Links