Het oorlogsdagboek in het kasteel van Heeze (3)

Heemkronijk jaar:2005, jaargang:44, nummer:2, pag:19 -25

HET OORLOGSDAGBOEK IN HET KASTEEL VAN HEEZE (3) 

door: C.S. Smit en J.J.F. de Waal 

Inleiding

Dit derde en laatste deel van het oorlogsdagboek gaat over de periode november 1944 tot en met 17 februari 1945. In twee vorige afleveringen van de Heemkronyk is te lezen wat er van 31 augustus tot en met 31 oktober 1944 in en rond het kasteel van Heeze voorviel.1 Het oorlogsdagboek, dat de laatste periode van de Tweede Wereldoorlog beschrijft, berust in het huisarchief van het kasteel te Heeze.2 Het manuscript, bestaande uit twintig kantjes op voorbedrukt briefpapier van het kasteel, is van de hand van mevrouw Hanny van Rosenthal-van den Bergh, geboren te ’s-Gravenhage in 1881 en overleden in Amersfoort omstreeks 1959. Zij was de weduwe van een vriend van Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken.   

1 Zie C.S. Smit en J.J.F. de Waal, ‘Het oorlogsdagboek in het kasteel van Heeze’, delen (1) en (2), in Heemkronyk, jrg. 43 (2004), nr. 4, blz. 63-71, en jrg. 44 (2005), nr. 1, blz. 5-11. 2 Huisarchief kasteel te Heeze, inventarisnummer F190. 

Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken, geboren te Arnhem in 1874 en overleden te Heeze in 1955, was in 1902 kasteelheer van Heeze geworden. Hij is tot zijn dood op het kasteel blijven wonen.   

Mevrouw Van Rosenthal-van den Bergh kwam in juli 1940 naar Heeze, waar ze de periode van de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt op het kasteel. Ze is er in juli 1945 weer vertrokken. Haar dagboek eindigt op 17 februari 1945 zonder nadere verklaring voor de reden waarom. Heeze was toen al bijna vijf maanden bevrijd (sinds 20 september 1944), zoals overigens een groot deel van Zuid-Nederland. De opmars van de geallieerden vanuit het zuiden was bij de grote rivieren gestuit. De slag om Arnhem, van 1722 september 1944, werd door hen verloren. Het noordelijk en vooral het westelijk deel van ons land gingen daarna de hongerwinter in met zijn ontberingen. Nederland kon op 5 mei 1945 uiteindelijk de bevrijding vieren. 

Hanny van Rosenthal-van den Bergh heeft van dag tot dag verslag gedaan van de 
20  

gebeurtenissen in en rond het kasteel tot en met 20 december 1944. Daarna volgen nog korte mededelingen op 9 en 10 januari en op 17 februari 1945. Het is niet na te gaan op welk tijdstip zij het dagboek heeft geschreven, elke dag het stukje van de desbetreffende dag bijvoorbeeld of alles achteraf als één geheel. Zij schrijft in dit laatste deel van het dagboek veelvuldig over de gezondheidstoestand van haar huisgenoot de kasteelheer van Heeze, Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken. De baron was ziekelijk en werd op 10 januari 1945 in het Diaconessenhuis te Eindhoven opgenomen voor een operatieve ingreep aan zijn galblaas. Op 17 februari 1945 moest de baron opnieuw een operatie ondergaan (zie bij 10 januari en 17 februari 1945). 

Behalve over de gezondheidstoestand van baron Van Tuyll van Serooskerken gaat het in het laatste deel van het dagboek vooral over de inkwartiering in het kasteel en over de houtleveranties aan de geallieerden, nodig om wegen en bruggen aan te leggen. Halverwege november 1944 werd in het kasteel ook ruimte opgeëist voor de unit “Field-dressing-station I”, waar de gewonde frontsoldaten van het Peel-offensief voor een eerste behandeling werden opgenomen (zie onder 14-16 november 1944).3 

“De oorlog schijnt goed te gaan”, laat Hanny van Rosenthal-van den Bergh zich in haar dagboek bij 24 november 1944 ontvallen. Daarmee bedoelde ze natuurlijk het tegenovergestelde van wat ze schreef. Ze maakt bij 8 november 1944 melding van de verhuizing van het gemeentehuis uit villa Cleyn Eimerick van dokter H.J. Kwisthout in de Stationsstraat naar het kantoor van Vullinghs’ Band-, Veter- en Elastiekfabrieken NV in de Kapelstraat. Verder ging het haar aan het hart dat er met name aan de Canadezen zoveel hout geleverd moest worden. Ze klaagt: “Er zal heel veel weg moeten van de mooie bosschen. Ook veel van Geldrop.” (zie onder 20 december 1944) Hanny van Rosenthal-van den Bergh schrijft ook: “Alle bosschen langs den Somerschen weg en het Kraaien-Bosch gaan er aan.” (zie onder 9 november 1944) Het Kraaienbos grensde aan de noordzijde van de Boschlaan bij het punt waar deze laan uitkomt op de Somerenseweg. Bij oudere inwoners van het dorp is dit bos nog bekend. Autochtone Heezenaar P.F. van den Heuvel (geboren in 1925) herinnert zich het Kraaienbos goed. Het wemelde er vroeger van de kraaien en kraaiennesten, vandaar de naam. Volgens Van den Heuvel ging het hier overigens niet om de in onze streken voorkomende zwarte kraaien, maar om roeken. De roek, een vogelsoort uit de familie van de kraaiachtigen, leeft uitsluitend in kolonies, terwijl gewone of zwarte en bonte kraaien meestal paren vormen. Van den Heuvel vertelde dat in zijn jeugd, toen de Sint-Jobsverering in zijn geboorteplaats nog niet verdwenen was, bedevaartgangers in de eerste helft van mei op zondag naar Heeze kwamen vanuit o.a. Geldrop, Mierlo en Someren. Van hen trokken jongelui dan ook naar het Kraaienbos
                                               

3 Voor nadere gegevens over dit Field-dressing-station I wordt verwezen naar C.S. Smit, ‘Het noodhospitaal van Heeze’, in Heemkronyk, jrg. 34 (1995), nr. 2, blz. 93-95. 
 21

om er de vogelnesten uit te halen. Heezenaren worden in carnavalstijd Kraaienvangers genoemd. De naam zou ontleend zijn aan het kraaien (juister: roeken) vangen in dit Kraaienbos bij de splitsing van de Boschlaan en de Somerenseweg. 

De tekst van het manuscript, die verder voor zichzelf spreekt, wordt hierna integraal weergegeven. Problemen bij de transcriptie zijn naar het beste inzicht van de bewerkers opgelost. Een enkele keer staat een verklaring tussen [   ]. Voor het leesgemak zijn de data aan het begin van iedere nieuwe dag vet gedrukt. Voor een beter overzicht zijn de verschillende dagen door witregels gescheiden. Met de afkorting S. of Sam in het manuscript wordt steeds de kasteelheer van destijds bedoeld: Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken. E. of Eng. Is de afkorting van Engelse.  

De bewerkers danken ten slotte mr. H.N.C. baron van Tuyll van Serooskerken, huidige bewoner van het kasteel te Heeze en opvolger van zijn oom Samuel John baron van Tuyll van Serooskerken (1874-1955), voor de mondelinge toestemming om het manuscript uit het archief van het kasteel in de Heemkronyk te mogen publiceren.  

Dagboek: 1 november 1944 tot en met 17 februari 1945

1 Nov. Woensdag. Vanmiddag zijn de Engelsche troepen gekomen. Alles is in beslag genomen; eenige onderofficieren slapen bij de tuinbaas. Alles leek een ontzettende warboel. Maar weldra kwam er vorm in en zij hadden ’s avonds alles in orde, behalve hun licht; dat komt morgen. Er zijn ruim 100 man ondergebracht. De persoonlijke uitrusting van den Amerikaanschen soldaat is wel veel mooier dan van den Tommy. 

2 Nov. Donderdag. De inkwartiering gaat rustig zijn gang. Zij ruimen alles keurig op. ’s Middags was hun licht in orde, zoodat wij nu ook echt helder licht hebben in plaats van ’t
kleine pitje waarbij wij tot nu toe zaten; wel heerlijk! Jammer, dat de radio er niet op gaat, want die is op wissel-stroom en de Engelschen hebben gelijk-stroom. S. is veel beter. 

3 Nov. Vrijdag. Het huis is overvol; er kwamen vandaag weer 50 man bij; nergens is meer een hoekje open. S. is moe en eet heel weinig. 

4 Nov. Zaterdag. S was moe en wat koortsig. ’s Middags kwamen er drie heeren om 12 groote boomen te koopen voor de spoorbrug bij Weert. 

5 Nov. Zondag. S. bleef te bed; weer wat koortsig. De commissie voor de brug bij Weert was met Mulder in de bosschen om de groote boomen uit te zoeken.4 

6 Nov. Maandag. S. bleef te bed met verhooging. ’s Avonds zat hij even op. In het bosch werden de boomen gehakt voor de spoorbrug bij Weert. De wegen zijn echter zoo slecht, dat de paarden geen boomen kunnen versleepen. Morgen komt er een kleine tank voor dat werk. 

7 Nov. Dinsdag. S nog altijd koortsig; stond tegen theetijd op. Rev. Tuckermann dejeuneerde hier. ’s Middags kwam er een captain van de Canadians spreken over een enorme houtleverantie voor oorlogsdoeleinden. 

8 Nov. Woensdag. De dokter kwam; S. moet boven blijven; mag laat op staan en vroeg naar bed. Verder alles rustig hier. Het gemeentehuis heeft weer moeten verhuizen; nu naar de fabriek van Vullings. 

9 Nov. Donderdag. S. was op, maar bleef boven. Van Oldenneel (Staats-Boschbeheer) kwam voor een lange conferentie. Het bevrijdingsleger heeft enorm veel hout noodig 
                                               

4 Met Mulder wordt bedoeld Heimen Mulder, destijds de rentmeester van het kasteel. Zie voor Mulder ook bij 7, 14, 15 en 17 december 1944.

22  

 voor het maken van wegen door de Peel. Die moet nu veroverd worden. Alle bosschen langs den Somerschen weg en het KraaienBosch gaan er aan. S moet 25700 boomen leveren; men zegt voor het leggen van wegen.5 

10 Nov. Vrijdag. S. was lang op; hij eet iets beter; nog wat koorts en slap. Kleine besprekingen met de inkwartiering; verder niets bijzonders. 

11 Nov. Zaterdag. S. gaat langzaam vooruit. Verder niets bijzonders. 

12 Nov. Zondag. S. blijft nog boven, nog altijd iets temperatuur. In den oorlogstoestand is een soort stilstand. Reculer pour mieux sauter?6 ’t Is te hopen. Brabant en Zeeland zijn vrij en een klein deel van Limburg. 
                                               

5 5 Hoewel in de tekst duidelijk het getal 25700 staat geschreven, lijkt dit aantal sterk overdreven. Zouden het geen 257 bomen moeten zijn geweest en zou bij de notering geen punt of komma achter het cijfer 7 vergeten zijn? 
6 Reculer pour mieux sauter is een Frans spreekwoord met de volgende betekenis in het Nederlands: Terugtreden (een aanloop nemen) om beter te kunnen springen. Met andere woorden: Een klein voordeel opgeven om later een groter te kunnen krijgen. 

13 Nov. Maandag. Alles blijft een zelfde gang gaan. S. is nog boven. 

14 Nov. Dinsdag. Bezoek van 2 officieren, die nog meer kamers kwamen requireeren: n.l. de muziek-zaal, de groote zaal beneden, de heerenkamer, en de twee kleine kamertjes in den gang naast de rookkamer. Er is een groot offensief aan den gang in de Peel en de Unit hier “Field-dressing-station I” moet de eerste verwonden opnemen.7 Morgen wordt met de verhuizing begonnen. Men weet op ’t laatst niet meer waar de meubels blijven.