De slag om Heeze, 23-26 augustus 1875

Heemkronijk jaar:2005, jaargang:44, nummer:4, pag:70 -74

DE SLAG OM HEEZE, 23-26 AUGUSTUS 1875 

door: Geert van Uythoven 

Welk een prachtig gezicht eene cavalerie charge oplevert, en hoe rustig de infanterie die charge afwacht, om met de meest mogelijke vuurwapens die cavalerie, die in onstuimige vaart alles dacht neer te sabelen, door haar bedaard en goed gericht vuur te doen afdeinzen. Al ziet de milicien met verlangen den dag van naar huis gaan te gemoet, toch trekt hem dit alles aan en verzuimt hij later niet, zijn huisgenooten te verhalen van zijn tocht naar de Peel. [Niermans] 

Bij Zijne Majesteits besluit van 16 juni 1875 werd bepaald dat in de maand augustus uitgebreide veldmanoeuvres uitgevoerd zouden worden in delen van Limburg en Noord-Brabant. Het laatste deel van de oefeningen vond plaats rondom Heeze. Dit was op zich niet zo verbazingwekkend; het gebied van de voormalige Heerlijkheid (Heeze-Leende-Zesgehuchten) leende zich uitermate voor militaire oefeningen op grote schaal door de bebouwde gebieden, de diverse waterlopen, de uitgebreide bossen en heidevelden. Bovendien kon er gesproken worden van een strategische ligging ten zuidoosten van het spoorwegknooppunt bij Eindhoven2 en op het kruispunt van enkele belangrijke wegen. De toenmalige bewoners moeten echter raar opgekeken hebben van de grootschalige troepenverplaatsingen die zich gedurende de laatste dagen van augustus in het jaar 1875 in en rondom hun woonplaatsen voltrokken. Daarbij mochten ze van geluk spreken dat er dit keer geen boerderijen in brand geschoten werden! Kapitein der infanterie G.H. Niermans woonde deze oefening bij en nam een beschrijving op in de regimentsgeschiedenis die hij van zijn 2e Regiment Infanterie schreef (zie bronopgave). Deze beschrijving vormt de basis voor dit  
                                                

1 Dit spoorwegknooppunt werd gevormd door de spoorlijn Tilburg - Eindhoven - Venlo en de spoorlijn Eindhoven - Hasselt. Beide spoorlijnen kwamen in 1866 gereed.  

artikel, eveneens interessant voor ons omdat hij ook enkele geografische benamingen  gebruikt die in onze huidige tijd in onbruik zijn geraakt. 

De Divisiestaf die de oefening leidde vertrok op 22 augustus omstreeks 10 uur uit Weert naar Heeze. Ik wil u het volgende citaat van Niermans hierover niet onthouden: Het muziek van het 2de regt. inf. en een groot aantal officieren hadden zich verzameld aan de brug naar Maarheeze, om den divisie commandant uitgeleide te doen. Dat eerbewijzen als deze treffen, wie zal het ontkennen? Weinig geteld in diepen vrede, reeds geacht bij dreigend oorlogsgevaar en als redder beschouwd, wanneer werkelijk de oorlogsfakkel is ontstoken, ziedaar de maat waarmede den Nederlandschen krijgsman zijn deel wordt toegemeten . Op dit gebied was er in 1875 niets nieuws onder de zon... 

23 augustus 1875

Het scenario voor deze dag was het volgende: een zuidelijke legermacht (de 1e Brigade, bestaande uit infanterie  voetvolk, cavalerie  paardenvolk en artilleriekannonnen) heeft zich meester gemaakt van Weert en Nederweert en zet haar mars voort om zich meester te maken van de spoorwegverbinding bij Eindhoven. Het doordringen naar Eindhoven moest belet worden door de noordelijke legermacht, de vijand . Volgens berichten binnengekomen bij de 1e Brigade was deze legermacht teruggetrokken naar Someren en Asten. Om te voorkomen dat de vijand het bezetten van Eindhoven kon verhinderen, moest de 1e Brigade proberen zo snel mogelijk Ginderover en Heeze te bezetten en stelling te nemen achter de Sterkselsche Aa3 om een voortrukken van de  vijand langs de 
                                                

3 Voor wat betreft de topografische namen heb ik de schrijfwijze van Niermans aangehouden. 
 71

grintweg4 Asten, Someren, Ginderover en Heeze te beletten. 

Om het bovenstaande te bereiken werd een voorhoede samengesteld van troepen die zich snel konden verplaatsen: twee eskadrons van het 2e Regiment Huzaren, de 3e Batterij van het Regiment Rijdende Artillerie, en tien mineurs (genisten) die per as vervoerd werden. Deze troepen werden onder bevel gesteld van Majoor Van Overveldt, die opdracht kreeg om in de morgen van 23 augustus af te marcheren, van Hushoven aan de straatweg van Weert, zo snel mogelijk Heeze te bezetten en stelling te nemen achter de Sterkselsche Aa. Hier moest hij een voortrukken van de vijand langs de weg Someren, Ginderover en Heeze beletten totdat de hoofdmacht zou zijn aangekomen. Had de vijand Ginderover en Heeze al bezet, dan was zijn opdracht de vijand vast te houden totdat de hoofdmacht zou zijn aangekomen. 

De hoofdmacht bestond uit vier bataljons van het 2e Regiment Infanterie (standplaats Maastricht), de 6e Batterij van het Regiment  Veldartillerie, het overschot van het peloton
                                                

4 Niermans spreekt nu eens van de grintweg tussen Someren-Ginderover, dan weer over straatweg. Ik heb hierbij de schrijfwijze van Niermans gevolgd.

mineurs en de 2e Compagnie Artillerie Transporttrein. Deze volgde de voorhoede in de loop van de ochtend vanuit haar verzamelgebied bij de Maarheezer Hutten, in de richting van Maarheeze. Hier gearriveerd werd het 4e Infanterie Bataljon als rechterflankdekking over Vogelberg en Euvelwegen naar Ginderover gestuurd. Zijn verdere bestemming was het aflossen van de cavalerie bij de overgangen aan de Sterkselsche Aa en versterking van de cavalerie bij Ginderover. Als de vijand geen of slechts een zwakke poging zou wagen om langs de weg Someren-Ginderover op te rukken, dan moest de hoofdmacht over Leende, Boshoven, Aalsterhut en Heinend naar de straatweg Hasselt-Eindhoven marcheren en zich in het bezit stellen van het spoorwegknooppunt bij Eindhoven. Als daarentegen de vijand reeds bezit genomen zou hebben van Ginderover en Heeze, dan moest de hoofdmacht proberen hem over de Sterkselsche Aa te overvleugelen en zijn terugtochtweg Someren-Asten af te snijden. 

Rond acht uur s morgens stiet de cavalerie van de voorhoede op vijandelijke cavalerie die Leende had bezet. Na voorbereiding door het vuur van de rijdende artillerie lukte het de voorhoede Leende te bezetten. Beschermd door de cavalerie, die noordelijk van Leende het terrein verkende, marcheerde de rijdende batterij op en opende het vuur op een vijandelijke colonne die aanrukte langs de Heezerweg. Door het opdringen van de vijand echter was de voorhoede, die de dorpsrand inmiddels met afgestegen cavalerie had bezet, genoodzaakt Leende weer te ontruimen. De hoofdmacht van zowel de 1e Brigade als de vijand naderde intussen het dorp. 

Op dit moment greep de Divisiegeneraal in en liet de oefening staken. Reden was dat het niet zijn bedoeling was geweest dat gevechten in en om Leende plaats zouden vinden, maar bij Heeze, omdat hier tactisch gezien veel meer te leren viel! De vijand was klaarblijkelijk iets te enthousiast geweest in zijn oprukken. Met een 
 72

royaal gebaar verklaarde de generaal de 1e Brigade overwinnaar van het gevecht omdat zij de meeste troepen bij Leende had. De vijand moest terugtrekken. 

De flankdekking van de 1e Brigade marcheerde inmiddels van Maarheeze over Vogelberg en Sterksel naar Euvelwegen. Zij loste de cavalerie af die door de voorhoede was afgezonden om de bruggen over de Sterkselsche Aa te verkennen en te bezetten, waarna de mars vervolgd werd over Ginderover naar Heeze. Hier ontdekte zij een peloton vijandelijke infanterie, die de bagage van de vijand beschermde, die zich in Heeze bevond. De vijand echter trok, de opdracht van de Divisiecommandant opvolgend, terug in de richting van Kasteel Heeze. Hierna vervolgde de flankdekking haar mars tot Strabrecht, waarna de oefening voor deze dag beëindigd werd.