Leende en Liende

Heemkronijk jaar:2006, jaargang:45, nummer:1, pag:15 -17

LEENDE  EN  LIENDE 

door: Redactie

Sinds november 2005 is de Grote Historische Atlas Noord-Brabant verkrijgbaar. Uitgeverij Nieuwland in Tilburg heeft deze aantrekkelijke provincieatlas, met fotografisch herdrukte kaarten van rond het jaar 1905, op schaal 1:25.000 en in kleuren, op de markt gebracht. In 1989 was bovendien al de inmiddels uitverkochte Historische Atlas Noord-Brabant van Uitgeverij Robas Producties in Den Ilp uitgegeven, ook met fotografisch herdrukte kaarten uit dezelfde periode, op dezelfde schaal en eveneens in kleuren. De in beide atlassen opgenomen kaarten zijn ontworpen door cartografen van de Topographische Inrichting, zoals de tegenwoordige Topografische Dienst Kadaster te Emmen destijds nog heette. Ze zijn een voortzetting van de Topographische en Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden (TMK), die vanaf 1850 is verschenen en als oeruitgave wordt beschouwd van de huidige officiële topografische kaart van Nederland. De kaarten werden en worden voortdurend vernieuwd. De Nieuwland-atlas en de Robasatlas geven de situatie van de provincie Noord-Brabant van eind negentiende en begin twintigste eeuw weer. Het origineel van het oudste kaartblad dat in de Nieuwland-atlas is herdrukt, dateert uit het jaar 1894, dat van het jongste kaartblad uit het jaar 1916. De 111 bladen in ieder van beide atlassen zijn voorzien van de oorspronkelijke nummering van de TMK, een getal gevolgd door een plaatsnaam, bijvoorbeeld: 708 Valkenswaard. Toch kunnen bij dezelfde nummers van de kaartbladen in beide atlassen verschillen optreden omdat de jaren van uitgave van de kaartbladen niet steeds identiek zijn. Zo dateert het origineel van kaartblad nummer 708 Valkenswaard in de Nieuwland-atlas uit het jaar 1901, terwijl het origineel van kaartblad nummer 708 Valkenswaard in de Robas-atlas uit het jaar 1912 dateert. Het gebied van kaartblad nummer 708 Valkenswaard was oorspronkelijk in de jaren 1897/1898 door de kaartmakers verkend.
In het voorwoord en de inleiding van de Nieuwland-atlas, die aan de kaarten voorafgaan, geeft de Tilburgse uitgever Huib Stam blijk van zijn enthousiasme voor de prachtige kaarten en zet hij uiteen hoe ze tot stand zijn gekomen. Deskundig, boeiend en leerzaam is het overzicht van het landschap dat Thijs Caspers in ‘De metamorfose van de provincie Noord-Brabant in honderd jaar (1905-2005)’ op de inleidende teksten van Stam laat volgen. Kaartblad 708 Valkenswaard in de Nieuwland-atlas heeft echter een verrassing in petto voor Leendenaren, want die zien de naam van hun dorp op die kaart om onverklaarbare redenen gespeld als Liende en die van het bijbehorende gehucht als Liender Strijp. Liende en Liender Strijp, het staat er echt, maar waarom? Het moet een vergissing van de cartograaf zijn geweest. Verwarrend is het anders wel: kaartblad 708 Valkenswaard, uitgave 1901, in de Nieuwlandatlas met de spelling Liende en Liender Strijp, kaartblad 708 Valkenswaard, uitgave 1912, in de Robas-atlas daarentegen met de spelling Leende en Leender Strijp, zoals de namen natuurlijk horen te zijn. 

Uit de geschiedenis van Leende – we bepalen ons hier alleen nog tot de naam van de
16

voormalige gemeente en laten de kern Leenderstrijp verder buiten beschouwing – zijn de nodige varianten van de spelling van deze plaatsnaam bekend. Zoals Leen op de stenen grenspalen uit het midden van de achttiende eeuw met de vermelding ‘Baronie van Hees en Leen’ of eenvoudigweg ‘Hees en Leen’. De palen zijn her en der in het gebied van de vroegere heerlijkheid en bij het kasteel van Geldrop te vinden. In schriftelijke bronnen bestaan ook nogal wat andere varianten. Vergelijk bijvoorbeeld de zin Dyt gheyt aen der kyrcken van Leendt (Dit betreft de kerk van Leende) uit een akte van 1365, welke zin heeft gediend als titel van de Geschiedenis van Leende (Leende 1974), die door de plaatselijke Werkgroep Historie werd samengesteld en die in het Torenjaar 1974 is uitgegeven. In slechts één geval zijn we de naam van het dorp Leende als Liende geschreven ooit tegengekomen, namelijk in een Latijnse oorkonde uit het jaar 1262. Deze variant staat in het eerste deel van het Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312, dat betrekking heeft op het gebied van de Meierij van ’s-Hertogenbosch en is bewerkt door H.P.H. Camps (’s-Gravenhage 1979). Andere spellingen van Leende in het eerste deel van dit oorkondenboek zijn: Leent (1225), Lieende (1253), Leiende (1262), Lende (1285 of 1286), Leenden (1303), Lenden (1306). Hiervan komt alleen Leent (1225) voor in een Nederlandstalige oorkonde, de overige genoemde spellingwijzen van Leende zijn te vinden in oorkonden in het Latijn. Dat dergelijke varianten in die oorkonden voorkomen, is vermoedelijk te verklaren door het feit dat de functionarissen die verantwoordelijk zijn voor deze schrijfwijzen, tamelijk onbekend waren met de plaatsnamen in onze streek. Bij Liende in de Nieuwland-atlas moet ook zoiets de oorzaak zijn. In de inleiding van Huib Stam lezen we (op bladzijde 5): “De cartografen in die tijd waren niet altijd even precies en consequent als het om namen ging …” Op antieke landkaarten van Brabant staat Leende doorgaans in de gewone spelling
Leende vermeld, zoals op de beroemde kaarten van J. van Deventer (1570), A. Ortelius (1591), P. van der Keere (1617), W. Blaeu (1644) of  N. Visscher (na 1708). Er zijn wel afwijkingen op andere antieke kaarten, zoals Leend en Leent (manuscriptkaart van H. Verhees uit ca. 1790).