Reactie op "Heembescherming"

Heemkronijk jaar:1981, jaargang:20, nummer:2, blz.54 - 59

REACTIE OP "HEEMBESCHERMING"

door: Peter Latjes

In het vorige nummer van "Heemkronyk" verwoordde Frans W. Sluijter zijn visie op "heembescherming", welke regelingen daar zoal toe kunnen dienen en wat hij als belangrijkste bedreigingen van ons heem zag. Enkele penslippers - overigens in belangrijke mate afbreuk doende aan de waarde van het geheel - daargelaten, mag de poging voor wat betreft twéé aspecten geslaagd heten: natuurlandschappelijk en monumentaal. Zonder verder afbreuk te willen doen aan de inhoud van deze beschouwing, die op zichzelf zeker zinvol is, voel ik mijzelf niettemin verplicht de auteur op een onvolkomenheid in zijn betoog te wijzen: de titel dekt de lading slechts voor een klein deel. Ik hoop hem en de overige geïnteresseerden dat op de hiernavolgende pagina's duidelijk te maken.

Volgens de Van Dale dient de lezer onder "heem" in ruimere zin te verstaan: "woonplaats, vaderland". "Heembescherming" wordt niet vermeld. Dientengevolge leid ik dit woord af en kom daarbij tot de volgende omschrijving:  “een bescherming van de eigen leefomgeving" ofwel "een bescherming van die waarden, die in de directe leefomgeving van de bevolking of een deel daarvan enigermate van belang zijn of kunnen zijn, hetzij uit levensbeschouwelijke, bestaansvoorwaardelijke. nostalgische, etc. overwegingen, zonder dat deze het algemeen belang schaden of de medebewoners tekort doen".

Een mond vol en daarom een toelichting. Onder "bescherming" wordt hier verstaan: "afscherming tegen alles van buitenaf, wat de identiteit van het object zou kunnen aantasten"; de "directe leefomgeving" betreft die plaatsen in het leven van een mens, waar het niet buiten kan. Bijvoorbeeld: iedere inwoner van Geldrop mag enkel en alleen het totale dorp met de omgeving als leefgebied bestempelen. Méér heeft hij in principe niet nodig om te kunnen "leven". Het betreft hier dus een beperking in geografische zin. Wanneer hij elders zijn bestaansmiddelen vindt, wordt de geografische beperking niet opgeheven, maar hooguit verbreed. De waarden voor mensen variëren van persoon tot persoon. Zo hadden de bomen langs de Sterkselse weg veel waarde voor Frans Sluijter. Niettemin werden zij omgehakt; uit "verkeersveilige overwegingen" naar het heet.

"0nzin", stelt Frans Sluijter; (fictief:) "Juist", stelt de automobilist, die na de verwijdering van de bomen met zijn voertuig de bocht uitvloog en in het naast de weg gelegen weiland terechtkwam. Ongedeerd. Zouden de bomen er nog hebben gestaan, dan was hij nu waarschijnlijk invalide of erger, dood geweest. Zou Frans Sluijter bij non-fictiviteit als moordlustig omschreven mogen worden? Of die automobilisten, die niet passen in het zojuist gegeven voorbeeld als landschapscultuurbarbaren? De lezer begrijpt het reeds, er zullen binnen het waardenstelsel prioriteiten gesteld moeten worden. Het laatste deel van de omschrijving is dan ook de bron van alle controversiële discussies over heembescherming binnen onze maatschappij. Frans Sluijter droeg er enkele bouwstenen toe bij; het onderhavige relaas tracht er de specie aan toe te voegen, opdat de uiteindelijke conclusie onderbouwd zal zijn door een stevige fundering.

Om een duidelijke kijk te krijgen op wat "heembescherming" kan inhouden, moet te raden worden gegaan bij de deelwetenschap, die het wezen van het heem tracht te doorgronden, de heemkunde. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, is de heemkunde geen deelwetenschap in de zin van "bestudering van een bepaald aspect van de menselijke kennis", die ik overzichtshalve de verticale deelwetenschappen noem en er zich op toeleggen om een deel van de wetenschap in zijn geheel te bestuderen. Bijvoorbeeld: de bioloog zal zich slechts ophouden met de bestudering van alle levende wezens. Hij zal trachten alles te weten te komen, wat tot een vergroting van de kennis betreffende dit onderwerp kan leiden. De natuurkundige processen, die een rol spelen bij de verbranding van stro daarentegen interesseren hem niet, althans niet in vakmatig opzicht; de verbran-dingsprocessen in het menselijk lichaam daarentegen wel.

Heemkunde is een horizontale wetenschap, die vele deelwetenschappen slechts "gebruikt" ter verklaring van die verschijnselen, die tesamen genomen worden omschreven. Alles wat daartoe kan dienen, gebruikt hij. Echter met dien verstande dat enkel datgene dat voor hem van belang is, in aanmerking komt. Het draagt dus niet bij tot verrijking van de wetenschap in het algemeen; zij gebruikt slechts deelwetenschappen. Verder is zij niet interdisciplinair, maar een aaneenrijging van gedeelten van deelwetenschappen; een onnatuurlijke samenhang van deelweten- schappen, die geen onderlinge band hebben.

Ten derde liggen haar beperkingen niet vast en kunnen van heemgebied tot heemgebied sterk verschillen. Zij is dus flexibel in tegenstelling tot verticale wetenschappen, die statisch zijn. Bijvoorbeeld: in ons heemgebied komen twee kastelen voor. Castellologie (= kasteelkunde) is dus van belang, hoewel een Leendse heemkundige dit ten stelligste zal bestrijden. Zijn gebied is rijk aan oude boerderijen en hij zal zijn aandacht - zo de interesse daar naar mocht uitgaan - daar op richten. Voor hem zijn folklore en landbouwgeschiedenis van groter belang. Hiermede ben ik op het punt gekomen, dat voor iedereen duidelijk is met wat ik hierboven met de beschuldiging "de vlag dekt de lading niet" aan het adres van Frans W. Sluijter heb bedoeld.