De Kruisboom
Heemkronijk jaar:1962, jaargang:1, nummer:4, blz.19 -21
DE KRUIJSBOOM, weemoedige herinnering van Heeze.
door: T. v. Oirschot-Sparla
Waar de kruiseik heeft gestaan? O, dat vraagde net aan de goeie. Want ik weet het precies. Ik heb er zelf nog in gespeeld”.
"In gespeeld?"
"Ja, ja. De kruiseik was op het laatst helemaal hol van binnen. Men kon er met drie struise jongens gemak in, en dan naast elkaar staan. Ja, het is zund, dat dieë boom is weggekapt. Het was een schone boom, maar ja, helemaal weggerot van binnen he. Hij was niks meer werd, maar eigenlijk hadden ze hem toch wel moeten laten staan.“
Tja, de kruisboom, de beroemde kruiseik van Heeze is er dus niet meer, ze is, na de laatste keer omgekapt te zijn in de dertiger jaren, niet meer vanzelf opgegroeid, zoals dat eeuwen geleden wel gebeurd moet zijn. In 1652 was er namelijk een man, die kennelijk iets tegen het teken des kruises had. Hij heette Hark Leenders, hij was vorster (een soort veldwachter) te Heeze en op 3 mei heeft hij "het hl. Kruijs staande omtrent den molen' nedergeworpen en op den zelven dag ook een Kruijs staan de op Ginderover; welke kruijsen door de inwoonders in den nacht zijn geborgen. Enige tijd daarna heeft dezelve ook de eijkenboom, waar onder het Kruijs aan den molen plag te staan, aan den grond afgehouwen." Aldus wordt ons verteld in de kronyk van Heeze.
En toen begon het: "Het is op den wortel of stam van dezen boom, dat de thans (1842) nog staande Heilig Kruijsboom is opgeschoten. De standplaats gelegen is Sectie F.N. 36. In 1840 is dezelve door Burgemeester en Asessoren van Heeze opgemeten en bevonden op een hoogte van vier palmen boven de grond eene dikte of omgang te hebben van zeven ellen drie palmen; vervolgens verdeeld zich de boom in vijf takken of seperate bomen, waarvan de eerste een omgang heeft van drie ellen 2 palmen 5 duimen; de 2de een omgang van 1 el, 7 palmen 5 duimen; de 3de een omgang van 1 el en 9 palmen; de 4de een omgang van 1 el 5 palmen 4 duimen ende 5 een omgang van 1 el 2 palmen 4 duimen, makende alzo de omgang van de der vijf seperate bomen of takken te zamen 9 ellen 6 palmen en 7 duimen.
Ter plaatse waar de takken of afzonderlijke bomen zich verdelen is in den stam eene holte of putje-echter met schors evenals de boom van buiten is bekleed- hetzelve heeft een diepte van circa drie palmen en is meesten tijd met water gevuld, doch met zeer droge jaren gebeurd het, dat het putje geen water inhoud. In 1834, tijdens er alhier inkwartiering van troepen was, heeft men heimelijk- denkelijk uit godsdiensthaat- terwijl de boom de naam van Heijlig Kruijsboom draagd, en de catholijken bij den zelven uit aandenken van het aldaar gestaan hebbende kruijsbeeld des Vrijdags avons wel eens gaan bidden - drie takken van den zelven met eens zaag een kring rond om doorgesneden, doch welke doorgesneden kringen met een naad weder de schors aan elkander gegroeid is.
Thans 1842 zijn de beider kruijsen welke aan den molen en op Ginderover gestaan hebben noch voorhanden, en zijn in de kerk geplaatst. Het eerste boven het altaar van St. Job en het 2de boven het altaar van onze Lieve Vrouw….
Aldus de kronyk van Heeze.
In de dertiger jaren verdween de kruisboom voor goed. En dat betreuren veel oudere Heezenaren zeer, want de kruisboom hoorde bij het dorp. Nu nog is er een "Kruispad", dat langs het land loopt, waarop de kruisboom stond. Het land zelf werd weer aan de gemeente verkocht en sinds zeer korte tijd is het weer in het bezit van een particulier. Het ligt in de bedoeling om er weiland van te maken. En onze bedoeling om de plaats van de Kruijsboom weer in ere te herstellen. Of het lukken zal om een jonge eik er weer een kans te geven? Het is nu de tijd niet om eiken te planten, maar soms wil het wel eens lukken om tegen elke deskundige overtuiging in een boom, die in de verkeerde tijd werd geplant, tóch in leven te houden. We zouden het prettig vinden om Heeze weer iets terug te geven, waaraan het dorp gehecht was of althans herinneringen heeft.