Vijftig jaargangen van het tijdschrift Heemkronyk

Heemkronijk jaar:2011, jaargang:50, nummer:3, pag:46 -53

VIJFTIG JAARGANGEN VAN HET TIJDSCHRIFT HEEMKRONYK 

door: Sjaak de Waal 

Wanneer over enkele maanden de vierde aflevering van dit tijdschrift in het jaar 2011 is uitgekomen, zal de vijftigste jaargang van de Heemkronyk voltooid zijn. Na de oprichting van heemkundekring “De heerlijkheid Heeze-Leende” (later: heemkundekring “De heerlijkheid HeezeLeende-Zesgehuchten”) duurde het nog ongeveer vier maanden voordat dit tijdschrift begon te verschijnen. Het allereerste nummer dateert van januari/februari 1962. Het is een uiterst simpel uitgevoerd, gestencild geschrift in A5-formaat van 12 bladzijden. De eerste jaargang telt zes afleveringen met totaal 120 bladzijden.  Op de omslagen van die eerste jaargang van het tijdschrift is een schild getekend. Daaronder staat de titel Heemkronyk, gevolgd door de uitbreidende tekst: van de Heemkundekring ,,De Heerlijkheid Heeze-Leende”, Zesgehuchten en Sterksel, terwijl binnenin op bladzijde 1 van het eerste nummer bij wijze van een colofon te lezen is:  “De Heerlijkheid Heeze-Leende”. Orgaan van de heemkundekring voor Heeze-Leende-Zesgehuchten-Sterksel. De aangehaalde teksten worden niet nader verklaard. Achter redactie volgt in de ‘colofon’ op de eerste bladzijde slechts het adres Leenderweg 48, Heeze. Hier woonde A. van Oirschot, de voorzitter van de nieuwe heemkundekring. Hij is de eerste redacteur van de Heemkronyk geweest. Hij was destijds tevens de enige. In een anonieme, inleidende tekst op de eerste bladzijde wordt melding gemaakt van de oprichting van een eigen heemkundekring voor Heeze, Zesgehuchten, Leende en Sterksel. De belangstelling van gemeentelijke zijde komt in die tekst ook ter sprake. Burgemeester M.H. Cox van Heeze bood bij de oprichting in café De Zwaan op 14  
september 1961 “… de leden tevens een aantal Kronyken van Heeze aan …”, lezen we. Onder die “Kronyken” moeten we hoogstwaarschijnlijk exemplaren verstaan van het welbekende, in 1953 door pater Dominicus de Jong OCR van de Achelse Kluis geannoteerde en uitgegeven handschrift Kronijk van Hendrik Godefridus van Moorsel (1793-1851), de voormalige gemeentesecretaris van Heeze, Leende en Someren. 

Heemkronyk en Heemkronijk

Dit tijdschrift heette aanvankelijk Heemkronyk, zoals uit de omslagen en colofons van de meeste afleveringen blijkt. Toch komt in de afleveringen van jaargang 2 in de (summiere) colofon herhaaldelijk de benaming Heemkronijk voor (nr. 2, blz. 16; nr. 3, blz. 36; nr. 4, blz. 56). Ook naderhand begon de spelling Heemkronijk gangbaar te worden, vermoedelijk naar analogie van het al genoemde en in 1953 uitgegeven handschrift Kronijk van Hendrik Godefridus van Moorsel. Die uitgave is overeenkomstig de titel op de stofomslag en overeenkomstig de titel op de rug van dat boek een leven gaan leiden als Kronijk van Heeze. Dr. H. van Velthoven, die voor deze uitgave in 1953 een “Ten geleide” schreef, heeft het in zijn inleidend stuk zelf over de Kroniek van Heeze, als hij de uitgave bedoelt. En zoals gemeld bood burgemeester M.H. Cox van Heeze op 14 september 1961 de leden van de nieuwe kring een aantal Kronyken van Heeze aan. Hoe zit het nu met de spelling? In dit tijdschrift van de heemkundekring is nergens een verantwoording te vinden van de titel Heemkronyk, wat men toch wel zou verwachten. De naam zelf lijkt aanvaardbaar, al is er voor buitenstaanders niet uit af te leiden op welk heem, welke plaats(en) of streek de naam betrekking heeft, zoals bij
   
47
bestaande titels als Helmonds Heem of Gemerts Heem wel het geval is. Diverse tijdschriften die stukken met soortgelijke inhoud publiceren, voeren terecht de naam Heem in de titel van hun blad. Ook Kroniek is geen onbekende titel in heemkundeperiodieken. Naburige heemkundekring “De Baronie van Cranendonck” geeft bijvoorbeeld het kwartaaltijdschrift Aa-kroniek uit.  De naam Heemkronyk voor het tijdschrift van de heemkundekring was wellicht een goede keus voor wie niet op de spelling van het woord lette. Toch had voor de lezers een uiteenzetting van de reden voor deze naamgeving, in het bijzonder van het tweede deel van de samengestelde titel, namelijk kronyk, niet misstaan. Een historisch argument om dit deel in zijn huidige vorm te spellen ontbreekt: een verklaring van de herkomst van deze naam zoekt men tevergeefs.  Een als kronyk of kronijk gespeld zelfstandig naamwoord is in veel gebruikte Nederlandse woordenboeken niet te vinden. De spelling kronyk/kronijk in Heemkronyk/Heemkronijk zal een bedenksel van de redacteur zijn geweest. Het Middelnederlandsch handwoordenboek (bewerkt door J. Verdam en C.H. Ebbinge Wubben,’sGravenhage, 1932) vermeldt slechts Cronike als zelfstandig naamwoord dat in uitspraak en betekenis Kronyk/Kronijk benadert. Officieel bestaat laatstgenoemd woord in die schrijfwijze dus niet eens. Kronyk/Kronijk is te beschouwen als spellingvariant van Kroniek, dat voorkomt in het ‘Groene boekje’ ofwel de Woordenlijst Nederlandse taal (Den HaagAntwerpen, 1995) en in Van Dale groot woordenboek der Nederlandse taal (veertiende, herziene uitgave, Utrecht/Antwerpen, 2005). Een kroniek is volgens dit laatste woordenboek onder meer de “(titel van een) rubriek of reeks van artikelen in krant of tijdschrift waarin de gebeurtenissen, verschenen boeken enz. betreffende een bep. gebied of vak behandeld worden”. Met het oog op het hiervoor betoogde zou het volgens mij correcter zijn geweest om het tijdschrift van de heemkundekring in plaats van Heemkronyk of Heemkronijk te spellen als Heemkroniek.
Misschien kan deze gemoderniseerde titel na de afsluiting van de vijftigste jaargang van het tijdschrift worden ingevoerd. In de periode 1977-1992 (vanaf jaargang 16 tot en met jaargang 31) heeft de titel van het tijdschrift in de spelling Heemkronijk prominent op de omslag gestaan, zij het gedurende 1977 (jaargang 16) nog in de spelling Heem Kronijk. De ij in de laatste lettergreep van Heemkronijk werd veelal uitgesproken als de tweeklank ij in het woord tijd. Boven het redactionele voorwoord van het eerste nummer van jaargang 16, op bladzijde 3, staat echter de kop Een andere Heemkronyk, wat bepaald verwarrend is. En verderop in datzelfde toelichtend voorwoord onder genoemde kop leest men evenmin Heem Kronijk, zoals vanwege de veranderde titel op de omslag te verwachten zou zijn geweest, maar herhaaldelijk Heemkronyk! Sinds het begin van jaargang 32 (1993) is in dit tijdschrift onafgebroken en consequent de titel Heemkronyk aangehouden, waarbij de laatste klinker, de y of i-grec, uitgesproken wordt als ie in het woord lied. 

Colofon

Eerder in dit artikel is de uitbreidende tekst op de omslag van de eerste jaargang, voorkomend onder de titel Heemkronyk, al vermeld, namelijk: van de Heemkundekring ,,De Heerlijkheid Heeze-Leende”, Zesgehuchten en Sterksel. Verder lezen we op bladzijde 1 van de eerste aflevering bovenaan in een soort colofon: “De Heerlijkheid Heeze-Leende”, en daaronder: Orgaan van de heemkundekring voor Heeze-LeendeZesgehuchten-Sterksel. Geldrop was bij de oprichting van de heemkundekring in 1961 nog niet aangesloten, hoewel Zesgehuchten als onderdeel van de gemeente Geldrop wel deel uitmaakte van de nieuwe kring. Geldrop kwam er in 1963 bij, wat ook in de titel of colofon van het tijdschrift tot uiting moest komen. Redacteur Anton van Oirschot motiveerde die toetreding in het tijdschrift als volgt (jrg. 2 (1963), nr. 2, blz. 16):
   
48
“Het besluit is gevallen. Het al vrij grote gebied van de heemkundekring HeezeLeende-Zesgehuchten en Sterksel is nu uitgebreid met Geldrop. Officieel behoorde dit dorp tot de heemkundekring “Kempenland” in Eindhoven, maar in overleg met het bestuur daarvan is Geldrop nu bij “Heeze-Leende” gekomen. Natuurlijk blijven de leden van Brabants Heem daar vrij om bij “Eindhoven” te blijven, maar verscheidenen hadden zich reeds bij onze kring aangesloten. “Kempenland” wil zich namelijk hoofdzakelijk tot Eindhoven beperken, en Geldrop heeft nu eenmaal historische banden met HeezeLeende door de adellijke families van Horne, en van Tuijll van Serooskerken; en met Zesgehuchten, vroeger op kerkelijke en later op gemeentelijke gronden. Geldrop is welkom in onze kring.” De ‘colofon-informatie’ werd in de loop van de tijd nog herhaaldelijk veranderd en ook de titels, inclusief de uitbreidende tekst op de omslagen. Het voert te ver om alle verschillen hier de revue te laten passeren. Het tijdschrift of het “orgaan” – deze afschuwelijke aanduiding zou gelukkig spoedig uit de colofon verdwijnen – van de heemkundekring verscheen onder verschillende benamingen, zoals Heemkronijk van de heemkundekring De Heerlijkheden Heeze-Leende-Zesgehuchten, Sterksel en Geldrop (dus Heerlijkheid in meervoudsvorm nadat Geldrop zich had aangesloten!) (jrg. 2 (1963), nr. 2, blz. 16). Ook kwam voor:  Heemkronyk, uitgave van de heemkundekring “De Heerlijkheid Heeze-Leende”, werkzaam in Heeze, Leende, Zesgehuchten, Geldrop, Sterksel (jrg. 6 (1967), nr. 1, blz. 1). Aan het begin van de elfde jaargang werd er in de colofon voor het eerst melding van gemaakt dat de Heemkronyk een uitgave was van heemkundekring “De Heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten” (jrg. 11 (1972), nr. 1/2, blz. 1), waar eerder enkel sprake was geweest van het kortere “De Heerlijkheid Heeze-Leende”. Beide namen voor dezelfde heerlijkheid zijn historisch en inderdaad in de archieven te vinden. Sinds jaargang 11 (1972) is in dit tijdschrift alleen de naam Heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten
(met of zonder verbindingsstreepjes tussen de drie plaatsen) gebruikelijk. Verder kunnen nog verschillende varianten in de colofoninformatie gesignaleerd worden: Heemkronijk. Driemaandelijkse uitgave van de Heemkundevereniging “De Heerlijkheid HeezeLeende-Zesgehuchten” (jrg. 17 (1978), nr. 1, blz. 2). Het woord Heemkundevereniging in deze tekst zou later vervangen worden door Heemkundige Kring (jrg. 23 (1984), nr. 2, omslag en blz. 38). In de colofon van het tijdschrift bleef de aanduiding Heemkundige Kring gebruikelijk tot en met jaargang 39 (2000), met uitzondering echter alleen van jaargang 31 (1992). Op de gewone omslagen, niet die van de bijzondere nummers, verscheen sinds jaargang 31 (1992), behalve de titel Heemkronijk of Heemkronyk, tot en met jaargang 39 (2000) de tekst: driemaandelijkse uitgave van ,,De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten”, alsof de oorspronkelijke heerlijkheid nog werkelijk bestond als oude rechtsvorm. Het grotere formaat vanaf jaargang 40 (2001) vertoont tot heden een omslag, waar de tijdschrifttitel Heemkronyk op voorkomt, en onderaan een regel ter vermelding van de jaargang, nummer en datum van elke aflevering. Vanaf het tweede nummer van deze Heemkronyk-nieuwe stijl wordt bij de colofon-informatie vermeld dat dit een uitgave is van heemkundekring De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten (jrg. 40 (2001), nr. 3, blz. 29).  

Redactie, typewerk en lay-out

Het tijdschrift heeft in de loop van zijn bestaan een reeks redactieleden gekend. De opgespoorde namen van deze personen en de periode waarin zij deel uitmaakten van de redactie volgen hierna chronologisch vanaf het begin van ieders werkzaamheden: 

Anton van Oirschot: jrg. 1 (1962), nr. 1, t/m jrg. 4 (1965), nr. 2;

Jan Aerts: jrg. 4 (1965), nr. 3, t/m jrg. 15 (1977), nr. 2/4;

Antoon van Asten: jrg. 10 (1971), nr. 1, t/m jrg. 15 (1977), nr. 2/4;
   
49
Eric Kolen: jrg. 16 (1977), nr. 1, t/m jrg. 22 (1983), nr. 4;

Peter Latjes: jrg. 19 (1980), nr. 3/4, t/m jrg. 21 (1982), nr. 2;

Hans van der Meer: jrg. 19 (1980), nr. 3/4, t/m jrg. 28 (1989), nr. 4;

Guusje Veldhuizen-van Geffen: jrg. 21 (1982), nr. 3/4, t/m jrg. 33 (1994), nr. 4;

Henk van den Berg: jrg. 22 (1983), nr. 1, t/m jrg. 34 (1995), nr. 3/4;

Sjaak de Waal: jrg. 28 (1989), nr. 1, t/m jrg. 40 (2001), nr. 1/2, en jrg. 42 (2003), nr. 3, tot heden;

Kees Rasenberg: jrg. 32 (1993), nr. 1, t/m jrg. 38 (1999), nr. 1;

Peter Timan: jrg. 32 (1993), nr. 3;

Sonja Klomp: jrg. 35 (1996), nr. 1, t/m jrg. 38 (1999), nr. 1;

Dirk Kroon: jrg. 38 (1999), nr. 2/3, t/m jrg. 42 (2003), nr. 2;

Liesbeth van Nuland: jrg. 39 (2000), nr. 1/2, t/m jrg. 42 (2003), nr. 2;

Jan Broertjes: jrg. 40 (2001), nr. 3, tot heden;

Marianne Hulsman: jrg. 41 (2002), nr. 1, t/m jrg. 42 (2003), nr. 2;

Christine Brabander: jrg. 42 (2003), nr. 3, t/m jrg. 49 (2010), nr. 2;

Karel Mennen: jrg. 42 (2003), nr. 3, t/m jrg. 42 (2003), nr. 4;

Klaasje Douma: jrg. 42 (2003), nr. 3, tot heden;

Piet Willems: jrg. 42 (2003), nr. 3, tot heden;

Hans Lijbers: jrg. 43 (2004), nr. 2, tot heden.    

Was het redactionele werk aanvankelijk een eenmansfunctie, onder invloed van de voortschrijdende techniek, met name door de digitalisering, veranderden de werkzaamheden. De productie van de Heemkronyk in eigen beheer, op het drukwerk na, vergde gaandeweg een andere begeleiding bij het redigeren en bij de technische en administratieve bewerking. Dat is ook de reden waarom de huidige redactie uit niet minder dan vijf leden bestaat. In de nummers van de Heemkronyk zelf kan niet worden nagegaan hoe alle afleveringen van het tijdschrift in het verleden tot stand zijn gekomen. Buiten de redactie hebben zich nog
andere personen om het typewerk en de layout van het tijdschrift bekommerd. Zoals Lily Kolen-Hollanders van jaargang 16 (1977) tot en met jaargang 20 (1981). Miek Jansen-van Laarhoven volgde haar met ingang van jaargang 21 (1982) voor enkele afleveringen op, waarna Marijke (Jansen-)de Willigen het typewerk van de jaargangen 22 (1983) tot en met jaargang 32 (1993), nummer 2, voor haar rekening nam; Irene van der Mark leverde vervolgens in 1993 ook korte tijd een bijdrage als typiste. Jeanne Driessen-Engels, de oudvoorzitter van de heemkundekring, verzorgde de lay-out van jaargang 31 (1992) tot en met jaargang 35 (1996). Deze assistentie van buiten de redactie in de laatste jaren had te maken met de veranderingen in tekstverwerking en met de opmaakmogelijkheden door de komst van de personal computer. 

Omslagen en drukwerk

De gestencilde uitgave van de Heemkronyk bleef tot en met de vierde aflevering van jaargang 4, juli/augustus 1965, gehandhaafd. Nummer 5 van jaargang 4, september/oktober 1965, verscheen voor het eerst in offsetdruk.  Die gestencilde jaargangen waren sporadisch geïllustreerd. De afleveringen hadden gekleurde omslagen en voor iedere jaargang andere tekeningen, zoals jaargang 1 (1962) met een door M. v.d. Heyden jr. uit Heeze getekend schild van Herbertus, heer van de heerlijkheid in de 12de eeuw (volgens C. van Helvoort betrof het hier echter het wapen van families uit het geslacht van Heeze in plaats van dat van Herbertus (jrg. 1, nr. 3 (mei/juni 1962), blz. 3));  jaargang 2 (1963) met het wapen van Van Horne; jaargang 3 (1964) met het zegel van Herbertus, heer van Heeze; jaargang 4 (1965) met het kasteel van Heeze. Jaargang 5 (1966) is de laatste van de serie geïllustreerde omslagen in kleur. Een tekening van de Leendse kerktoren van de hand van J.W. Verhagen uit Leende siert de omslagen van dat jaar. Daarna volgen slechts omslagen in uni-kleur, zonder afbeelding, van de jaargangen 6 (1967) tot en met 9 (1970), waarop enkel een vermelding van de titel
   
50

 

voorkomt, inclusief de uitbreidende tekst. Jaargangen 10 (1971) tot en met 15 (1976/1977) kennen zelfs geen aparte omslagen meer. Daar wordt het bovenste deel van de eerste bladzijde van iedere aflevering van het tijdschrift ingenomen door de titel met overige gegevens, die men gewoonlijk in een colofon aantreft. Veelal verschijnt op die eerste bladzijde ook wel een foto of afbeelding betreffende een artikel van de inhoud van het nummer. Aan het begin van jaargang 16 (juni 1977, nummer 1) werd dit tijdschrift voorzien van een speciaal vervaardigde omslag, die is meegegaan tot en met jaargang 30 (september 1991, nummer 3/4). Jhr. S.H. de Ranitz uit Heeze had daarvoor een tekening gemaakt die het poortgebouw van het kasteel Heeze combineerde met het oude gedeelte van het kasteel Geldrop. Vanaf nummer 3 van jaargang 31 (september 1992) tot heden zijn afbeeldingen van oude topografische kaarten op de voorzijde van de omslagen van het tijdschrift in gebruik. Het gaat daarbij om details van topografische kaarten die een gedeelte van het heemgebied weergeven. Sinds de Heemkronyk in een groter formaat verschijnt, beginnend met jaargang 40 (2001), dienen genoemde afbeeldingen van topografische kaarten als ondergrond en worden de omslagen bovendien voorzien van de titels van de binnenin voorkomende artikelen, met enkele bijbehorende foto’s. Op de omslagen van jaargang 40 (2001) zijn dergelijke foto’s echter nog niet afgedrukt. De voortschrijdende grafische techniek maakt het gemakkelijker om foto’s in het tijdschrift te plaatsen. De moderne lezer is visueler ingesteld dan vroeger. “Er hoort een plaatje bij”, is in dit verband een veel gehoorde opmerking. Het maakt de Heemkronyk ook aantrekkelijker als visitekaartje van de heemkundekring. Uit kostenoverwegingen is het nog onverantwoord om het tijdschrift in kleurendruk uit te brengen. Toch verscheen in een van de laatste afleveringen bij wijze van uitzondering een deel van de afbeeldingen in kleur. Het betrof nummer 4 van jaargang 49
(december 2010): vier bladzijden in het hart van dat nummer geven een fraaie indruk van een Geldropse verzameling postzegels en stempels (blz. 69 t/m 72).     In jaargang 20 (1981), (jubileum)nummer 3/4, wordt voor het eerst een drukker van dit tijdschrift vermeld: drukkerij “Gelria” uit Geldrop. Diezelfde naam verschijnt pas opnieuw in jaargang 22 (1983), nummers 1 en 2, in de colofon van dit blad, om in nummer 3 van dezelfde jaargang alweer vervangen te worden door de Geldropse Uitgeverij Verleg B.V. Sinds jaargang 24 (1985), nummer 2, komt Offsetdrukkerij Gesta B.V. uit Geldrop voor als drukker van het tijdschrift. De samenwerking zou duren tot en met jaargang 35 (1996), nummer 4. De nummers van de jaargangen 36 (1997) en 37 (1998) zijn gedrukt door het grafisch bedrijf MultiCopy uit Eindhoven, die van de jaargangen 38 (1999), 39 (2000) en 40 (2001) door (PDP) Peeters Druk & Print uit Waalre. Voor de opmaak en het drukwerk van de jaargangen 41 (2002) en 42 (2003) was DT&P uit Eindhoven verantwoordelijk. Sinds jaargang 43 (2004), nummer 1, is het drukwerk van de Heemkronyk  tot op de dag van heden in handen van Drukkerij Van Stiphout BV uit Helmond, terwijl de opmaak door leden van de redactie zelf wordt gedaan. Met ingang van het jaar 2001 (jaargang 40) veranderde het formaat van de Heemkronyk. Het tot dan steeds gebruikelijke A5-formaat werd niet langer geschikt bevonden in verband met de komst van nieuwe grafische technieken. Er werd overgegaan naar het formaat A4. Dat wil zeggen: ongeveer A4, want dat van de eerste aflevering bedraagt 19 x 27 cm (jrg. 40 (2001), nr. 1/2), terwijl het formaat van de laatste aflevering 21 x 27 cm bedraagt (jrg. 50 (2011), nr. 2). Er zijn nu betere mogelijkheden voor het plaatsen van afbeeldingen en tekeningen, ook door de verdeling van de bladspiegel in twee kolommen. Die grotere bladspiegel resulteerde wel in een vermindering van het aantal bladzijden per aflevering in vergelijking met het vroegere, vertrouwde A5-formaat.
   
51
Inclusief de omslag telt een nummer in de laatste jaren doorgaans twintig bladzijden. Eenmaal is een aflevering van dit tijdschrift gemaakt, maar niet verspreid. Bedoeld wordt Heemkronyk, jaargang 10, nr. 3 (november 1971). Over de oorspronkelijke versie van deze aflevering ontstond tussen bestuur en redactie namelijk zoveel deining, dat een aangepaste versie voor de leden en de abonnees van het blad uitkomst moest bieden. Van de ingehouden aflevering is één exemplaar bewaard gebleven in de ingebonden serie met alle afleveringen van de Heemkronyk in de bibliotheek van de heemkundekring. Aan de perikelen rond die nooit verspreide aflevering van de Heemkronyk  is het laatste artikel in dit herdenkingsnummer van ons blad gewijd. Het betreft de bijdrage ‘De nooit verschenen Heemkronyk’ van de hand van Klaasje Douma. Een misverstand in de samenwerking tussen redactie en drukker had in 1984 een merkwaardige omslag van het tijdschrift tot gevolg. De redactie wilde aan het begin van een nieuwe jaargang (jrg. 23 (maart 1984), nr. 1) op de omslag van het tijdschrift de oude uitbreiding van de titel van het blad, driemaandelijkse uitgave van de Heemkundevereniging: ,,De Heerlijkheid HeezeLeende-Zesgehuchten”, wijzigen in de tekst driemaandelijkse uitgave van de Heemkundige Kring: ,,De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten”. De drukker begreep de redactie verkeerd en dacht dat de titel Heemkronijk van het tijdschrift vernieuwd moest worden. Hij liet die titel daarom verdwijnen en drukte ervoor in de plaats Heemkundige Kring als ‘nieuwe’ titel van het tijdschrift, ook in de colofon op blz. 2. De oude uitbreiding liet hij echter ongewijzigd. De raadselachtige afwijking kon in de volgende aflevering worden hersteld. Als met het komende decembernummer de vijftigste jaargang wordt afgesloten, zullen in het bestaan van de Heemkronyk 187 afleveringen van dit tijdschrift zijn verschenen, waarbij de dubbelnummers en themanummers zijn inbegrepen. Het totale aantal bladzijden
zal dan ruim 5700 bedragen, afhankelijk van hoe geteld wordt. 

Themanummers 

Gedurende de jaargangen 1 (1962) tot en met 6 (1967/1968) kwam de Heemkronyk minstens zes keer per jaargang uit. De nummering klopt wel niet altijd, want het nooit verschenen nummer 5 van jaargang 2 (1963) is bij de doorlopende paginering zonder nadere verklaring gewoon overgeslagen. Daarentegen bevat jaargang 2 wel een extra nummer van 38 bladzijden over medische volksrecepten uit een oud Leends pastorieboekje van omstreeks het jaar 1700 (in aansluiting op aflevering 6 (november/december 1963), blz. 88 t/m 119). Wel vaker ging één nummer over een onderwerp naar aanleiding van een evenement of gebeurtenis, zoals in de aflevering met de titel Heemkundig Werkkamp-nummer van de Heemkronyk  (jrg. 1 (1962), nr. 4, blz. 1 t/m 34). Over de geschiedenis van Sterksel verschenen al spoedig twee afzonderlijke nummers: het eerste is een extra aflevering van februari 1965, blz. 117 t/m 164, als aansluiting op aflevering 6 van jaargang 3 (december 1964); het tweede Sterkselnummer is aflevering 6 van jaargang 6 (juni 1968).  Themanummers van de Heemkronyk ontstonden bij jubilea of wanneer er reden was om aandacht te schenken aan één onderwerp dan wel aan andere bijzonderheden van het heemgebied. Zo verscheen een forse jubileumuitgave ter gelegenheid van het 20jarig bestaan van de heemkundekring. Dit nummer, jaargang 20 (1981), nummer 3/4, bevat artikelen van diverse auteurs over allerlei onderwerpen. De uitgave telt maar liefst 244 bladzijden en is de omvangrijkste van het tijdschrift geweest, al is het wel een dubbelnummer. De minst omvangrijke nummers zijn overigens die van jaargang 7, nummer 2 (december 1968), van jaargang 8, nummer 3 (januari 1970) en van jaargang 9, nummer 1 (september 1970). De inhoud van ieder van deze drie afleveringen beslaat niet meer dan 8 bladzijden.
   
52
Andere themanummers van de Heemkronyk verschenen in: jrg. 21 (1982), nr. 2, blz. 1 t/m 36 (over opgravingen in een 15de-16deeeuwse nederzetting te Leenderstrijp); jrg. 24 (1985), nr. 3/4, blz. 69-152 (over de kerk van Leende); jrg. 25 (1986), nr. 2/3, blz. 1-136 (symposiumnummer ‘De Heerlijkheid’, ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de heemkundekring; dit nummer met tijdens het symposium gehouden lezingen kon echter pas op 18 mei 1989 worden gepresenteerd als speciale uitgave); jrg. 30 (1991), nr. 1/2, blz. 164 (over de gemeentehuizen van Leende); jrg. 31 (1992), nr. 1/2, blz. 1-100 (met bijdragen van diverse auteurs over doel en betekenis van heemkundebeoefening, ter gelegenheid van het 30-jarig jubileum); jrg. 32 (1993), nr. 3, blz. 89-148 (over de geschiedenis van de openbare bibliotheek van Geldrop); jrg. 36 (1997), nr. 2/3, blz. 1-65 (over de geschiedenis van het kasteel Geldrop en zijn bewoners); jrg. 39 (2000), nr. 1/2, blz. 1-102 (over de geschiedenis van het verdwenen Hotel Peters, later bekend als de Rôtisserie “De Kempen”, te Heeze); jrg. 40 (2001),  zonder nummer, blz. 1-101 (over 15 jaar archeologisch onderzoek in Geldrop, Heeze en Leende, ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van de heemkundekring). De meeste themanummers hebben een speciaal ontworpen omslag, waardoor ze uiterlijk van de gebruikelijke afleveringen van de Heemkronyk verschillen. Sommige zijn gebonden/gelijmd en hebben een afwijkend formaat, wat bijvoorbeeld geldt voor het dikke jubileumnummer (jrg. 20 (1981), nr. 3/4), het symposiumnummer (jrg. 25 (1986), nr. 2/3) en het themanummer over 15 jaar archeologisch onderzoek in Geldrop, Heeze en Leende (jrg. 40 (2001)). Door gebrek aan kopij of juist bij omvangrijke kopij werden na de jaargangen 1 t/m 6 niet steeds vier nummers per jaargang uitgebracht, wat eigenlijk de bedoeling was, want dit tijdschrift is een kwartaaltijdschrift. Ook liet de verschijningsfrequentie van het blad meer dan eens te wensen over. Gedurende jaargang 30 (1991) kwam de Heemkronyk zelfs maar
twee keer uit: in maart 1991 (nr. 1/2, blz. 1 t/m 64) en in september 1991 (nr. 3/4, blz. 65 t/m 124). Afleveringen, met name themanummers, werden vaker gecombineerd tot een dubbelnummer en niet altijd per kwartaal uitgebracht. Het lag dikwijls aan de omstandigheden, aan de beschikbare tijd van de redactieleden, aan het gebrek aan ontvangen kopij of aan de beperkte redactionele bezetting of mogelijkheden, want de werkzaamheden gebeurden op basis van vrijwilligheid. Sinds het nieuwe formaat in gebruik is, dus sinds jaargang 40 (2001), verschijnt de Heemkronyk  vier maal per jaar. Een uitzondering daarop vormen alleen de jaargangen 40 (2001) en 46 (2007), die ieder uit drie afleveringen bestaan: jrg. 40 (2001): nr.1/2 (28 blz.), nr. 3 (16 blz.), nr. 4 (16 blz.); jrg. 46 (2007): nr. 1 (20 blz.), nr. 2/3 (36 blz.), nr. 4 (20 blz.).  

Vignet of logo, ook als kenmerk van de heemkundekring

Zoals eerder is vermeld, verscheen de Heemkronyk aan het begin van jaargang 16 (1977) in een ‘nieuw jasje’ dat tot en met jaargang 30 (1991) zou meegaan. Behalve een verandering in spelling van de titel van het tijdschrift, Heemkronijk in plaats van Heemkronyk, bestond de vernieuwing van de omslag uit een tekening die het poortgebouw van kasteel Heeze combineerde met het oude gedeelte van kasteel Geldrop. Deze historisch nogal kromme voorstelling, meer weg hebbend van een ‘zoekplaatje’, zal veel lezers van het tijdschrift, die de uitleg niet gelezen hadden, voor raadsels hebben gesteld. Het was een idee van jhr. S.H. de Ranitz uit Heeze (zie jrg. 16 (september 1977), nr. 2, blz. 44), die ook het welbekende vignet of logo van de heemkundekring ontwierp. Dit vignet of logo, dat eveneens aan het begin van de 16de jaargang in 1977 werd geïntroduceerd, vergezelt nog steeds het briefpapier van de heemkundekring. Op de meeste afleveringen van de Heemkronyk sinds 1977 staat het vignet of logo op de achterzijde van de omslag afgebeeld. Ook in het programmaboekje van 

53
het vijftigjarig jubileum van de kring, op de website van de kring, bij allerlei gelegenheden is het door jhr. S.H. de Ranitz ontworpen vignet of logo als kenmerk van de heemkundekring aanwezig.  Het is al meermalen onderwerp van discussie geweest, maar de vraag dringt zich nadrukkelijk op of dit kenmerk nog zinvol is                

om als logo van deze heemkundekring te dienen. De Ranitz deelde in 1977 schriftelijk mee dat hij het vignet of logo heeft samengesteld uit onderdelen van de wapens van de plaatsen uit het gebied van de heemkundekring: de boom en de ster van Heeze en Leende (en van Zesgehuchten, zou ik eraan toe willen voegen), de drie harten van het wapen van Geldrop (waarin overigens geen harten, maar meerbladen van de plomp voorkwamen), de gekroonde ooievaar van Cranendonck, met het oog op Sterksel, maar bovenal de drie horens waarvan er een wat meer is aangezet en uit het beeld komt; dit laatste omdat de graven Van Horne drie eeuwen lang zo’n belangrijke rol in het heemgebied hebben gespeeld. Wie deze beschrijving leest, moet zich realiseren dat het vignet of logo na ruim vierendertig jaren historisch danig achterhaald is. De voormalige gemeenten Geldrop en Mierlo zijn intussen samengegaan. Sinds 2004 beschikt de gemeente Geldrop-Mierlo over een eigen,
nieuw ontworpen gemeentewapen. Ook Sterksel behoort niet meer tot de voormalige gemeente Maarheeze c.a., maar is onderdeel van de nieuw gevormde gemeente HeezeLeende geworden. Een gekroonde kraanvogel heeft, sinds de voormalige gemeenten Maarheeze c.a. en Budel verenigd zijn tot de nieuwe gemeente Cranendonck, niets meer te zoeken in een vignet of logo van onze heemkundekring! Er is een eenvoudige oplossing mogelijk zonder de vorm, het uiterlijk van dit vignet of logo veel geweld aan te doen. In de cirkelvormige rand van het vignet of logo door jhr. S.H. de Ranitz staat de tekst heemkundekring de heerlijkheid heeze leende zesgehuchten. Men kan de ruimte binnen die tekst nu wel vullen met een brij van symbolen, maar ligt het niet veel meer voor de hand om in het midden ervan een gestileerde tekening van het kasteel van Heeze te plaatsen? Dat monumentale, historische gebouw leent zich bijzonder voor zo’n ontwerp. Het kasteel van Heeze vormde het centrum van de heerlijkheid waar de heemkundekring naar genoemd is. Door zo’n vignet of logo in gebruik te nemen worden meerdere vliegen in één klap gevangen: enerzijds verdwijnt daarmee een ratjetoe van voor velen onbegrijpelijke afbeeldingen, anderzijds wordt dit vignet of logo historisch bij de tijd gebracht doordat de randtekst een betekenis krijgt die ieder zal begrijpen, namelijk dat de heemkundekring zijn naam ontleent aan een bepaald gebied; dat deze heemkundekring historisch verbonden is met het gebied waar de vroegere heren van Heeze-LeendeZesgehuchten hun rechten uitoefenden. 

Bronnen

Bibliotheek van heemkundekring “De Heerlijkheid HeezeLeende-Zesgehuchten” in de Heemkamer, Heeze. Tijdschrift Heemkronyk, jaargang 1 (1962)-50 (2011). Kronijk of aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen door Hendrik Godefridus van Moorsel, gemeentesecretaris van Heeze, Leende en Someren (uitgegeven en toegelicht door P. Dominicus de Jong O.C.R.), Achelse Kluis 1953.  

Ga terug