Uit de archiefkist, nr.2

Wat betreft de afmetingen verschilde de kapel uit de vorige eeuw nauwelijks van de huidige.

Het grote verschil is dat het gebouw 1800 gedraaid is. D.w.z. de consistorie is van de oostkant naar de westkant verhuisd. Op 30 juli 1906 gaf het Gemeentebestuur van Heeze toestemming om het fundament van de noordermuur 1 meter naar buiten te plaatsen.  (11) Opmerkelijk is het dat de kansel in 1906 op dezelfde plaats is gebleven. De trap in de consistorie gaf toegang tot een zoldertje waar het orgel stond. De muur tussen kerk en consistorie liep niet helemaal door naar boven, zodat er in feite een open verbinding was tussen de 2 ruimten. De kerkgangers gingen via het portaal de kerk binnen. Tegenover het portaal bevond zich het luihuis, een niet naar buiten afgesloten ruimte. Dit laatste was gebruikelijk, omdat iedere burger in geval van brand of andere calamiteit in staat moest zijn de klok te luiden. Wanneer de klok buiten de geregelde tijden geluid werd was het alarm! Het is begrijpelijk dat misbruik streng gestraft werd.

Buiten een stookplaats in de consistorie kende de kapel geen verwarming. Een vuur werd alleen gestookt tijdens vergaderingen of tijdens de schooluren. We komen hier in de volgende aflevering op terug.

Op de tekening zijn alleen de vaste banken getekend. Deze boden plaats aan totaal 88 personen. In het middenschip stonden ook nog een aantal stoelen. In 1834 was het de Leender schilder P.J. Beliën die voor 10ct. per stuk 34 stoelen verniste  (12). Nemen we aan dat dit het totale aantal was, dan konden in de oude kapel 122 mensen een (zit)plaats vinden. Dit aantal is in de huidige kapel ca. 150. In de oude kapel waren 3 banken gereserveerd voor de familie van Tuyll van Serooskerken en ”denzelver dienstboden". Deze traditie, een plaats in de kerk voor de Heerlijkheidsheer, is ook in het moderne interieur van 1961 gehandhaafd. Het zal niet toevallig zijn dat het precies dezelfde plaats is als destijds. De bank is bekleed met groene stof en in het midden van de rugleuning bevindt zich het wapen van de familie van Tuyll. Het is geborduurd door freule Henriette C.S. van Tuyll van Se- rooskerken, een achternicht van de Heezer freules. Freule Henriette was een regelmatige bezoekster van Heeze  (13). Toen in verband met de activiteiten van Ds. Kremer als ogendominee het kerkbezoek drastisch toenam werd er (in 1640) een regeling getroffen in de verdeling der plaatsen.

Ds. Kremer schrijft hierover in het notulenboek:  (14)

De gemeenteleden kregen banken toegewezen, terwijl de vreem-delingen tegen betaling van 10 ct. op de niet gereserveerde banken konden plaatsnemen. De koster-voorlezer Louis Damen werd aangeboden tegen een vergoeding van 10% de gelden "op te zamelen". Na de kerkdienst moest hij deze gelden "storten in handen van den oudsten diaken".

Een speciale regeling werd getroffen voor de vrouw van de marechaussee van Vuren. Zij mocht een plaats kiezen "uit de niet der gemeente aangewezene zitplaatsen". Mevrouw van Vuren was het die iedere week de kerk schoonmaakte. In 1846 werd de regeling herzien. In dat jaar werd n.l. het plaatsengeld ingevoerd. De prijzen varieerden van f. 11,25 tot f. 2,--  per bank per jaar. Op een bepaalde bank werd 50 ct. korting gegeven, "wegens tochtzijde der kerk". Wanneer men niet betalen kon hoefde men niet thuis te blijven, want "de behoeftige leden der gemeente kunnen ene kosteloze zitplaats op de achter aan geplaatste matten stoelen verkrijgen".

BRONVERMELDING EN OPMERKINGEN

(1)   Heemkronijk october 1979

(2)   Een copie hiervan bevindt zich in het kerkvoogdij- archief.

(3)   Vertaling van mevrouw J.J. Spaamer-Buursink uit Eindhoven.

(4)    De kerkvoogdij behartigt de stoffelijke belangen in de Hervormde Gemeente. Zij bestond in Heeze vele jaren uit een kerkvoogd en 2 notabelen. Een van de notabelen was vaak de predikant. De kerkvoogdij was een zelfstandig bestuur zonder verantwoording aan de kerkeraad. Sinds de nieuwe kerkorde, 1951, maakt op papier de kerkvoogdij wel deel uit van de kerkeraad. Vele kerkvoogdijen (w.o. ook Heeze) hebben zich echter veel later "aangepast" of zijn nog steeds zelfstandig.

De kerkvoogd in de tijd van de kapelherstellingen was J.D. Baron van Tuyll van Serooskerken. Hij was de eerste Heezer kerkvoogd en als zodanig in 1821 benoemd. Op 25 maart 1822 werden door de kapelmeesters W. Vroomans en F. van Gennip "alle onder hen berust hebbende papieren en boeken aan de Kerkvoogd overgedragen". De kerkvoogdij was de vervanging van de kerk- of kapelmeesters. Zoals misschien bekend bekleedde ook S.J. Baron van Tuyll van Serooskerken gedurende meer dan 50 jaar het ambt van kerkvoogd van de Hervormde Gemeente Heeze c.a.

(5)   Het hoogste bestuursorgaan in de Ned. Herv. Kerk.

(6)   Aantekeningen in het notulenboek van de kerkeraads- vergaderingen, inventarisnr. 2, blz. 284.

(7)   Idem, blz. 289 e.v.

(8)   Kerkvoogdijarchief  inv. nr. 45-5.

(9)   Idem nr. 45-12.

(10) Als  6)  blz. 299.

(11) Kerkvoogdijarchief 1906.

(12) Rekening bevindt zich bij de bijlagen van de jaarrekening van de kerkvoogdij van het jaar 1834.

(13) Haar naam staat op een stuk perkament dat achter op de bekleding is bevestigd. Zie ook Gens Nostra 1947 blz.304 "Herinneringen aan Heeze".

(14) Inventaris nr.3  blz.9. Ook het verder in de tekst aangehaalde komt uit dit notulenboek.