"ik deed al wat gedaan moest worden..."

Heemkronijk jaar:1985, jaargang:24, nummer: 3 en 4, blz.113- 118

"IK DEED AL WAT GEDAAN MOEST WORDEN..."

door: A.L.W.Th. Veldhuizen-van Geffen

Met uitzicht op de robuuste, machtige toren van de vijf eeuwen oude parochiekerk van Leende, een toren en kerk geheel verweven met zijn jeugd, kwamen tijdens een gesprek in 1978  (1) bij de toen zesentachtig-jarige Harry van Kuyk de herinneringen vanzelf te voorschijn. Jeugdplaatjes, die in de loop van dat gesprek steeds duidelijker de twaalfjarige Harry laten zien als bouwvakker ten tijde van de restauratie van de toren in 1904.

Al is het ruim zeventig jaar geleden en was ik nog maar enkele turven hoog, toch weet ik nog heel goed hoe die architect Cuypers er uit zag; helemaal niet als een stadsmens, heel gewoon en gemoedelijk, maar wel een man met hersens, da's te begrijpen. Ik heb zelfs meerdere malen met hem gepraat! Ik herinner me dat hij een schema maakte voor de sterkte van de specie, d.w.z. 1 op 3 of 1 op 6 of 8. Met verschillende samengestelde speciën werden diverse stapeltjes stenen gemetseld en na controle van enkele weken werd beslist welke samenstelling gebruikt moest worden. Hoe ik daar als jonkie bij betrokken raakte is het gevolg van . . .  erfopvolging zal ik het maar noemen. Zoals de ouden jongen, piepen de jongen, was bij ons wel van toepassing, waarbij moet worden gezegd dat er verder niet veel beroepskeuze was. Had ik bijvoorbeeld gezegd dat ik dokte wilde worden of notaris, dan hadden ze hoogstens de wenkbrauwen opgetrokken en gedacht dat ik koorts had. Soort bij soort en geen fratsen! Mijn vader was aannemer, wat nu meer klinkt dan het toen was. Hij heeft wel eens een huis gebouwd, maar de meeste opdrachten waren reparaties, karweitjes en klussen, bij de boeren, burgers en buitenlui. Hard sloven voor weinig geld Daarom werd mijn broertje Jan al op zijn elfde jaar van school gehaald om letterlijk een stuiver mee te verdienen, wat het uurloon was voor " 'n halfwasje". In 1901 bestond er nog geen leerplicht. Zelf had ik het geluk dat ik de lagere school mocht en moest afmaken, vanwege de leerplicht die rond die tijd was ingevoerd. Daarna wilde ik graag vakkennis gaan studeren, dat zat me gewoon in het bloed, in het bouwersvak. Maar dat kostte geld en dat hadden ze niet! Wel mocht ik naar de Ambacht-avondschool in Eindhoven. De hele winter ging ik vijf avonden in de week op de fiets daarheen. Ik ben er ‘n keer aangekomen en toen zei ie onderwijzer: "De directeur wil  je spreken". "Jongeman", zei deze, "je bent vandaag weer van huis afgekomen en het regent, je bent doornat, voor zo’n keer, waarom blijf je dan niet thuis?"  "Dat durf ik niet!"  "Durf je dat niet? En waarom niet?"  "Als ik vandaag thuis blijf heb ik morgen de moed niet meer om te gaan. Ik durf niet, omdat ik mezelf niet vertrouw. Als ik één keer oversla, maak ik de poort open voor nog meer keer over te slaan". Toch heb ik zo'n drie jaren avondlessen tekenen gevolgd, de praktijklessen kreeg ik van ons vader. Met mijn drie jaar oudere broer gingen we op karwei: vooral reparaties, timmer- en metselwerk en het vele werk aan de toren.

Al jaren tevoren werden de scheuren in de muur van onze toren in de gaten gehouden door de scheuren glad te schuren en te dichten met gips; zo kon men na verloop van tijd aan de grootte van de scheur aflezen hoever de verzakking doorging. Die was heel ernstig. Architect Cuypers maakte niet alleen tekeningen en plannen, hij nam voor de veiligheid ook allerlei maatregelen. Zo mocht de traptoren niet meer gebruikt worden, zodat de koorzangers niet meer naar boven konden en het orgel mocht niet meer bespeeld worden. Ook de klokken mochten niet meer worden geluid. Zelfs een lijkstoet mocht niet meer langs de toren naar het kerkhof. Voordat in de herfst van 1904 aan de reparatie van toren en traptoren begonnen werd, moest de toren worden gestut. De baron van Heeze gaf toestemming om dennebomen van twintig meter en hoger die achter het kasteel stonden voor dit doel te kappen. Met hulp van de voerman Jan Laak die in de Dorpstraat woonde en een paard en kar had    -een hoge kar op twee wielen, de zogenaamde Malle Jan-  werden de bomen van "Hees" naar "Lind" versjouwd. Dit alleen al was een heel karwei; de bomen kappen, van alle takken ontdoen en naar Leende slepen, maar ook dat gerooide stuk bos moesten we netjes opruimen.
Die palen om te stutten moesten ook weer enig houvast hebben. Hiervoor werden gaten in de buitenmuur gehakt, balken tegen de muren vastge-sjord en de palen er onder geplaatst om zo hun diensten te doen als stutters. En dat allemaal met dat primitieve gereedschap van toen. Want wat hadden we nou? Katrollen en 'n touw!

Het eigenlijke begin van de restauratie was het verwijderen van de oude slechte fundering onder de toren en het aanbrengen van een nieuwe fundering. We zijn begonnen met een gang te graven door de vier meter dikke muur. Ook om de toren heen werd een gang gegraven van zeker twee meter diep. Het oude puin dat als fundering diende, moest beetje bij beetje eruit gehaald worden. Het gevaar van instorten was groot. Het meeste werk aan die fundering werd gedaan door Cis Jutten. Dat was een meester metselaar. Van hem leerden we ook hoe met volle voeg te werken; als de voeg niet vol specie zat, de stenen niet goed tegen elkaar aanzaten, dan werd het klungelwerk.

Cis Jutten was 'n bovenste beste. Op 'n keer werd er tijdens de zondagse mis gecollecteerd voor de restauratie van de toren. Er was altijd veel geld tekort. De collectant die bij Cis kwam viel bijna om van verbazing, want onze metselaar die bijna twaalf uur per etmaal onder de toren lag te zwoegen, stopte een rijksdaalder in het zakske; hij die een uurloon had van vijftien cent. De collectant vroeg na de mis meteen aan pastoor Essens wat die er van vond; die vond het veel te veel (één cent was de gangbare gift) en de rijksdaalder moest terugegeven worden. Cis antwoorde: “Ik heb um gegève en die houde gij!”