Wat beloven en zweren de burgemeesters

Enerzijds kwamen de burgemeesters bij de schouw e.d. (elders over het algemeen een taak van de schepenen!) wanneer het hun niet uitkwam, anderzijds heeft de drossaard diensten geëist die in de privésfeer lagen en werkzaamheden gevorderd die in redelijkheid niet in de taak van de burgemeester lagen opgesloten. Wat zou de achtergrond zijn van het konflikt? De drossaard, benoemd door de Heer en tegelijkertijd het gezag van de Staten-Generaal vertegenwoordigend, komt uit de hogere burgerkringen, is ontwikkeld, afkomstig uit een Hollandse immigranten-familie en manifesteert zich door taal, gewoonten, levensstijl en welgesteldheid als iemand van een hogere stand, die telkenmale in de ogen van de inwoners van Heeze en Leende althans impopulaire maatre- gelen moet nemen. In het bestuur zijn de burgemeesters meer nog dan de schepenen vertegenwoordigers van de bevolking. Voor het merendeel onontwikkeld, armoedig boerend op hun schamele grond, levend uit traditie en gezag en de Brabantse tongval sprekend. Zonder tot overdrijving te willen vervallen kan men ook in Heeze spreken van een klassentegenstelling tussen het kasteel en de drossaard, als expo- nenten van een kleine allochtone protestantse bovenlaag enerzijds, en de bevolking anderzijds.

We benadrukken de verschillen en laten talloze nuances van stands-verschillen binnen een bevolkingsgroep achterwege. Armoede levert hoe dan ook een sociale spanning op, die moet worden gekanaliseerd of afgereageerd. Effektieve middelen had men niet tot zijn beschikking om zich tegen het als knellend ervaren gezag te verzetten. Men moest terugvallen op ineffektieve gedragingen zoals lijdzaamheid, zich van de domme houden en humor. Vaak als zodanig aangemerkt zijn deze houdingen niet typisch Brabants. Ze doen zich daar voor waar het gezag niet innerlijk aanvaard wordt, zoals bij bestuurders, managers en leraren die voor hun taak niet berekend zijn. Het lijkt niet gewaagd te veronder-stellen dat er in de herbergen talloze grappen en grollen over de drossaard en zijn "kliek" over de toog vlogen. Dat kon gemakkelijk uitlopen op scheldpartijen en verdachtmakingen bij overmatig drank-gebruik en handtastelijkheden in de zeldzame gevallen waarin de persoon, op wie de boosheid zich richtte, toevallig in hetzelfde lokaal aanwezig was. Verplaatsen wij ons in de rol van de drossaard. Hoe zou hij welgemanierd, als een gentleman opgevoed, ontwikkeld, neer-gekeken hebben op die boerenkinkels die hem op zijn visitatietochten moesten vergezellen en naar buiten toe beleefd en onderdanig waren, maar hem achter zijn rug om voor de gek hielden en tegenwerkten?

Regel 12-15. In het algemeen is het vanzelfsprekend dat de burgemees-ters door zorgvuldig te handelen "de gemeynte" niet benadelen. Deze nadere bepaling lijkt nauw gekoppeld te zijn aan de schouwvoering en bevat waarschijnlijk meer een waarschuwing om geen overtredingen door de vingers te zien dan een aanbeveling om de kosten voor verteringen niet uit de hand te laten lopen.

Regel 16-27. Bevatten bepalingen die het eigenmachtig optreden van de burgemeesters in het bestuur tegengaan. Ze zijn slechts uitvoerders van wat anderen beslissen. Uit de 17de eeuw zijn genoeg voorbeelden te vinden waaruit blijkt dat de burgemeesters vrij zelfstandig optraden. De eedformule richt zich tegen bepaalde praktijken en gaat verder dan een bevestiging en een herhaling van de Resoluties van de Staten-Generaal die in de Recepisboeken vermeld staan en vooral een goede administra-tie beogen.

Regel 28-30. Handelen over het voorschrift dat de burgemeesters op bevel van de Heer de bewoners de toegang tot de Hei moeten ontzeggen en de misbruiken tegengaan. Klinken hier reminiscenties door van oudere bestuursreglementen die reeds in de 18de eeuw iedere actualiteit verloren hebben of wordt het gebruik van de hei simpelweg aan de betalingen aan de Heer gekoppeld?

Regel 31-34. In een bepaalde periode werden de gereformeerden lastig gevallen, beledigd en bespot. Wellicht ook een argument dat de tekst, toen deze werd overgeschreven, minstens al een eeuw oud was. De vertegenwoordigers bij uitstek van deze kleine bevolkingsgroep waren de predikant en de koster. Vermoedelijk wordt onderscheid gemaakt tussen lidmaten die hun belijdenis afgelegd hebben en personen die wellicht katholiek gedoopt toch bepaalde sympathieën koesteren voor de Gereformeerde kerk.

Dit voorschrift is eigenlijk niet te verklaren zonder de veronderstelling dat er burgemeesters zijn geweest die aktief hebben meegedaan aan het treiteren van protestanten. Meer nog dan gewone burgers mogen burgemeesters dit niet doen. Hun ambt, hoe laag ook van status, wordt in de publieke sfeer getrokken en verbonden met een bepaald deco- rum en het goede voorbeeld.

KONKLUSIE

Hoewel de totstandkoming van de tekst duister is, onder het voorbehoud dat slechts gebruik is gemaakt van archiefmateriaal, beschreven in de inventaris van de gemeente Heeze, kan de tekst het best begrepen worden uit een konfliktsituatie. In de lokale Heemkunde-tijdschriftjes wordt over het algemeen van de onuitgesproken veronder-stelling uitgegaan dat het dorpsleven vroeger (als onbepaalde tijd) harmonieus was. Konflikten zijn op zijn hoogst rimpelingen in een overigens rustig water. Deze interpretatie schiet op bepaalde punten te kort. Misschien moeten we de periode van de Generaliteit (1648-1794) ook bekijken als een altijd smeulend konflikt, een heidebrand die onder de oppervlakte doorsmeult en van tijd tot tijd naar buiten slaat, tussen een kleine bestuurslaag die de macht in handen had en het gemene volk van Heeze dat onmondig was en de bevelen van de "hoge Heren die het toch altijd beter weten" moest opvolgen.