De gebedsgenezer van Bamberg

Heemkronijk jaar:1988, jaargang:27, nummer:4, pag:121 -126

DE GEBEDSGENEZER VAN BAMBERG

door: J.J.F. de Waal

In verschillende afleveringen van de Heemkronijk hebben artikelen gestaan over Ds. J.L.A. Kremer, die van 1825 tot zijn dood in 1867 predikant is geweest te Heeze (1). Nadat hij in 1834 zijn eerste patiënt van een oogziekte had genezen, zochten en vonden velen uit binnen- en buitenland hun heil bij deze "ogendominee". Ook de plaatselijke bevolking profiteerde van het sinds 1837 naar de parel van Brabant op gang komende vreemdelingenverkeer. Volgens de in 1857 verschenen memoires van de journalist Eillert Meeter verbleven de patiënten van Kremer in Heeze bij partikulieren. Ze mochten geen jenever drinken, maar wel bier dat voornamelijk uit Leende afkomstig was. Dit bier werd destijds als een zeer aangename en bij matig gebruik zelfs als een zeer gezonde drank beschouwd (2). Het is onbekend of de Leendse brouwer Willem Maas, die blind was, de "ogendominee" ooit voor zijn kwaal heeft geraadpleegd (3). Mocht een eventuele geneeskundige behandeling door Kremer hem zijn gezichts-vermogen niet hebben kunnen teruggeven, dan heeft het toegenomen bierverbruik door de te Heeze verblijvende ooglijders de Leendse brouwer vermoedelijk toch nog materieel voordeel opgeleverd.

WILLEM MAAS EN DE VORST VAN HOHENLOHE

In de tijd dat Kremer in het naburige Heeze als genezer van oogziekten bekend begon te worden en er een praktijk op na ging houden, verkeerde Willem Maas al in zijn laatste levens-fase. Hij stierf op 4 april 1839 als weduwnaar en liet zeven kinderen achter. Opvallend genoeg heeft zijn oudste zoon Thielemanus, die van 18 februari 1860 tot 19 april 1877 burgemeester van Leende was, het burgemeestersambt wegens blindheid moeten neerleggen (4). De veronderstelling dat hij het gebrek van zijn vader had geërfd, dringt zich op. En misschien heeft ook de toestand van Jacobus Maas, die onder curatele van zijn broer Thielemanus was gesteld, iets met de oogkwaal van zijn vader Willem te maken gehad (5). Indien de symptomen van blindheid bij Thielemanus al in een vroeg stadium zijn waargenomen, moet dat voor de vader een zware slag hebben betekend.

Om zijn eigen gezichtsvermogen terug te krijgen was Willem Maas, kort voordat zijn oudste zoon Thielemanus op 12 februari 1822 te Leende zou worden geboren, nog naar het verre Beieren gereisd (6). In Bamberg woonde destijds een vorst van Hohenlohe aan wiens optreden wonderbaarlijke genezingen werden toegeschreven. Een bepaald boekje dat door een zekere Le Sage ten Broek was uitgegeven en dat in Eindhoven en omgeving met veel gretigheid werd gelezen, had de faam van de gebedsgenezer uit Bamberg verspreid. Het gevolg was dat er door zieke en gebrekkige mensen bij het provinciaal bestuur in Den Bosch in korte tijd veel paspoorten werden aangevraagd om naar Noord-Beieren te kunnen reizen. In een vertrouwelijke brief van 20 december 1821 gaf de gouverneur van de provincie Noord-Brabant daarvan kennis aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Waterstaat “als kunnen de dit onder de buitengewone evenementen gerangschikt worden" (7).
Een dag later stuurde de gouverneur tevens een vertrouwelijke brief naar zijn districtsschouten te Oirschot en Helmond met het verzoek hem uitvoerig over hiermee verband houdende gebeurtenissen in te lichten (8). Hij merkte op dat de meeste paspoortaanvragen door personen uit Eindhoven en omgeving werden gedaan. De gouverneur wilde weten hoe de inwoners over die zogenaamde genezingen dachten, of er al reizigers uit Bamberg waren teruggekeerd en hoe ze eraan toe waren.

WONDERBAARLIJKE GENEZINGEN

De antwoorden lieten niet lang op zich wachten. De districtsschout van Helmond, mr. C.F. Wesselman, stuurde daags voor Kerstmis van het jaar 1821 al een vertrouwelijk rapport naar Den Bosch en de gedelegeerde districtsschout van Oirschot, J.W. Spoor, tevens burgemeester van Stratum, deed op 27 december 1821 hetzelfde. Deze Spoor was een zwager van Wesselman uit Helmond. Hij verving op dat ogenblik de Oirschotse districtsschout, J.D. baron van Tuyll van Serooskerken uit Heeze, die kennelijk verhinderd was (9). Spoor begon zijn rapport met op te merken dat de stad Eindhoven eigenlijk niet onder het district viel. Daar had hij gelijk in. De districtsschouten hadden in de steden geen bevoegdheden, maar als burgemeester van het naburige Stratum zal Spoor ook redelijk op de hoogte zijn geweest. De districten Oirschot en Helmond bestreken een groot deel van het Oostbrabantse platteland.

Spoor kende uit Eindhoven drie naar Bamberg gereisde personen, van wie “den eene aan een breuk, de tweede aan lamheid en de derde aan doofheid laboreerden” (10). Ze waren drie weken onderweg geweest. Bij hun terugkeer bleken ze nog even gebrekkig als voorheen. Toch hadden ze hun vertrouwen in de vorst van Hohenlohe niet verloren. Ze waren ervan overtuigd dat ze na verloop van tijd en na het volbrengen van een door de gebedsgenezer opgelegde boete weer gezond zouden worden. En warempel, acht dagen later voelde een van de drie teruggekeerden, Adriaan van Mierlo, zich tijdens een kerkdienst geheel van zijn breuk genezen. Ook de familie bevestigde zijn herstel en binnen vierentwintig uur werd in de omgeving van Eindhoven nergens anders over gesproken dan over deze "wonderbaarlijke" genezing.

De arts die Van Mierlo al jarenlang had behandeld werd erbij geroepen. Men verzocht de dokter een bewijs van genezing af te geven, wat deze na onderzoek van de patiënt weigerde te doen.

Volgens Spoor werd hierdoor “de geestdrift waarmede sommige personen deze wonderdadige genezing verbreidden merkelijk verzwakt”. En hij vervolgde “Ofschoon onder die klasse van ingezetenen, welke enige opvoeding genoten hebben, het vertrouwen in de genezingen wel algemeen bestond, vermeen ik dat men op dit oogenblik  hiervan werkelijk is teruggekomen en dat thans slechts onder de geringe klasse hieraan nog geloof gehecht wordt” (11).

De zogenaamde genezing had er wel onmiddellijk toe geleid dat steeds meer gebrekkigen uit Eindhoven en omgeving naar Bamberg wilden vertrekken, ook personen wier financiële omstandigheden geen reis toelieten. Er werden voor hen zelfs geldinzamelingen ter bestrijding van de onkosten gehouden. De drie die al in Bamberg waren geweest behoorden volgens Spoor tot ”de fatsoenlijk en middelbare burgerklasse” (12).

Al met al was tot dusver bij geen van drieën een merkbare verbetering van hun gezondheid bespeurd. Deskundigen achtten de kwaal van Van Mierlo ongeneeslijk. Aan de omstandigheid dat hij er sinds zijn terugkeer de ene dag meer last van had dan de andere, moest geen bijzondere waarde worden gehecht. In een dergelijke toestand had Van Mierlo ook vóór zijn reis naar Bamberg herhaaldelijk verkeerd. Spoor schatte dat na verloop van enkele weken alle optimisten hun hoop op een wonderbaarlijke genezing door de vorst van Hohenlohe toch wel zouden zijn kwijtgeraakt.