Teuten in Leende (1)
Heemkronijk jaar:1994, jaargang:33, nummer:2, pag:56 -64
TEUTEN IN LEENDE (1)
Een compagnie in transactie
door: Peter Kerkhofs
In het rechterlijk archief van de heerlijkheid Heeze, Leende en Zesge- huchten komen diverse akten voor die over het ‘teutenbedrijf’ gaan. Een van deze akten heeft Jean Coenen in het boek De Teuten. Buitengaanders van de Kempen beschreven.(1) Het artikel behandelt het uitkopen van een 'camaraat' uit de 'compagnie' in 1713.
In dit artikel iets meer over de onderlinge relatie tussen de personen die in deze compagnie verenigd waren.
De deelnemers in de compagnie waren in eerste instantie:
Goort Willem van Engelen,
Peter Laureijns Hollen,
Wouter Laureijns Hollen,
Goort Wouter Vervossen,
Willem Jan Engelen,
Jan Jan Engelen de jonge en
Goort Aert van Engelen.
De verkoper in de compagnie was Goort Willem van Engelen. De overige zes leden namen zijn aandeel over. Op het eerste gezicht lijkt dit een willekeurige verzameling personen te zijn, doch dit is schijn: deze personen staan in familierelatie tot elkaar!
Om de relaties te overzien, moeten we iets meer van de families Hollen, Vervossen of s'Vossen, Engelen en Van Engelen weten.
De verkoper, Goort Willem van Engelen, was de zoon van Willem Goort (van Engelen) van Pelt en Catelijn Hendrik van Put. In het begin werd de naam Van Pelt nog gebruikt. Later wijzigt deze zich in Van Engelen van Pelt, waarna alleen nog Van Engelen overblijft.(2) Goort of Gerardus werd gedoopt te Leende op 8 april 1682. Hij huwde op 17 januari 1706 met Wilhelmina Hollen uit Heeze.
Behalve enkele dochters kregen zij ook twee zonen. Deze twee zonen, Henricus, gedoopt op 8 oktober 1706, en Wilhelmus, gedoopt op 13 september 1717, spelen ook een rol in het contract. Er werd namelijk bepaald dat de kopers verplicht waren eventueel twee zonen van Goort te onderwijzen in de 'coopmanschappe'. Dit zou plaatsvinden bij het bereiken van de leeftijd van vijftien jaar. In het begin moest voor het onderricht worden betaald. Na enige tijd zouden de zonen geld ontvangen als knecht. Vervolgens zouden ze als deelnemer in de compagnie meedelen in winst en verlies.
Op het moment dat het contract werd opgemaakt, hadden Goort van Engelen en Wilhelmina Hollen nog maar één zoontje: Wilhelmus werd pas veel later geboren.
De familie Hollen
Dit is een van de oude Leendse teutenfamilies. Een nazaat verhuisde naar Heeze: Laurentius Peter Hollen. (Alle Hollens uit Heeze zijn van hem afkomstig, daarover een andere keer.)
Genoemde Laurentius of Laureijns was een zoon van Peter Hollen en Catharina van Lieshout. Hij werd gedoopt op 9 februari 1644 in Leende. Op 24 mei 1672 huwde hij Elisabeth Wouter Cocx. Zijn bruid Elisabeth kwam uit Heeze en daar vestigde het gezin zich. Samen kregen ze daar drie dochters en twee zonen.
Wilhelmina, de echtgenoot van Goort Willem van Engelen, werd gedoopt op 20 september 1678. Zij huwde met Goort Willem van Engelen te Leende in 1706. Goort Willem van Engelen stierf op 23 april 1718. In 1721 hertrouwde Wilhelmina met Leendert Potters uit Leende. Ook deze Leendert Potters was teut of handelaar.
Wilhelmina Laureijns Hollen had nog twee zusters en twee broers, namelijk Petronilla, Joanna, Peter en Wouter. De laatste twee zijn ook camaraden in de compagnie:
Peter Laureijns Hollen, geboren te Heeze op 4 april 1687;
Wouter Laureijns Hollen, geboren te Heeze op 21 maart 1683.
Zij waren de inwoners van Heeze, zoals in de akte is vermeld.
Van Peter Laureijns heb ik geen gegevens over huwelijk en overlijden, of gedoopte kinderen kunnen vinden; hij is waarschijnlijk ergens anders gaan wonen. Wouter Laureijns is in Heeze gehuwd met Juds Maria Lambrecht van Mil op 31 juli 1709. Zij kregen daar verschillende kinderen.
De familie Van Engelen
Een van de kopers had ook de naam Van Engelen: Goort Aert van Engelen. Deze Goort of Godefridus was een zoon van Arnoldus van Engelen en Heijlke Hollen; hij werd gedoopt te Leende in 1691. We komen hier weer de familie Hollen tegen.
Heijlke Hollen was de dochter van Geerit Peter Hollen en Maria Daris. Deze Geerit Peter Hollen is geen broer van Jinthis Peter Hollen en Lau- reijns Peter Hollen.
Geerit is geboren te Achel. Gedoopt werd hij op 19 mei 1630 als zoon van Petrus Hollen en Catharina Heijmans Bijnen.(3) Naar Leende kwam Geerit als weduwnaar van Maria Daris om te hertrouwen met Catharina Maes. Het huwelijk werd gesloten op 20 juli 1664. Hij bracht ook zijn kinderen, onder wie Helena (Heijlke), mee naar Leende. Heijlke Hollen is dus niet direct verwant aan de Leendse stam Hollen.
Arnoldus en Willem van Engelen zijn zonen van Goort Jan van Pelt en Elisabeth Bull: 
De familie s'Vossen
Goort Wouter s'Vossen of Vervossen werd gedoopt als zoon van Wouter Wouter s'Vossen en Cathalijn Leendert van Engelen of van Pelt op 2 mei 1683.(4)
Zijn broer, Wouter Wouter s'Vossen, gedoopt op 2 april 1680, huwde met Helena Geerit van Lieshout op 26 juli 1707.
Er is ook nog een andere Goort Wouter s'Vossen. Deze is van een vorige generatie (gedoopt op 16 april 1660 als zoon van Wouter en Maria Wolterus Bocx) en was gehuwd met Maria Goort van Pelt. Bij de erfdeling van de nagelaten goederen van Goort en Maria verkreeg zijn dochter Maria Goort Wouter s'Vossen het huis te Leenderstrijp.(5) Deze dochter was gehuwd met Peeter van Weerde. Zijn andere dochter, Catharina, was gehuwd met Martinus Bluijssen. De families Van Weerde en Bluijssen verdienden hun geld ook in de handel.
Onze Goort Wouter s'Vossen werd begraven op 11 januari 1723. Goort Wouter s'Vossen is niet getrouwd en had ook geen kinderen. Bij de erf- deling bleken zijn twee nichtjes, Johanna Maria en Catharina, de erfgenamen.(6) Zij waren de dochters van Wouter Wouter s'Vossen en Heijlke Geerit van Lieshout.
Zijn relatie met Goort Willem van Engelen liep via zijn moeder Cathalijn Leendert van Engelen en via zijn broer en diens vrouw:
De familie Engelen
Van de familie Engelen weten we het volgende:
Een Joannus (Jan) Engelen huwde op 25 juni 1714 met Elisabeth Jintis Hollen. Jintis staat hier voor Hyacintus. Deze Hyacintus was een zoon van Peter Hollen uit Leende. Jintis Hollen huwde in 1681 met Catharina Goort van Pelt. Hun dochter Elisabeth Jintis Hollen werd gedoopt op 17 april 1695. Een andere zoon van Peter Hollen was Laureijns Peter Hollen die met Elisabeth Cocx huwde. Deze Hollen kennen we al.
Een overzicht van deze verwantschap: 
Naast deze verwantschap via de familie Hollen bestaat er ook verwant- schap met de familie Van Engelen:
De spil in deze verwantschap is Catharina van Pelt, de vrouw van Jintis Peter Hollen. Zij was een dochter van Goort Jan van Pelt en de zuster van Willem Goort van Engelen.
De zekerheid dat Willem Jan Engelen een broer van Jan Jan Engelen is, heb ik tot op heden niet. Er zijn minstens drie generaties die de naam Jan Jan Engelen dragen. Ook de naam Willem Engelen komt verschillende keren voor. Zo was er een Willem Jan Engelen gehuwd met Maria Peter Maas op 7 juli 1675. Deze Willem Jan Engelen komt niet in aanmerking omdat hij dan al is overleden.(7) Het is mogelijk dat Willem een oom of neef van Jan Jan Engelen is. Jean Coenen vernoemt in zijn artikel ook een Willem Jan Engelen die in Maarheeze woonde, doch wiens vader in Leende woonde. Mogelijk is hij de gezochte Willem Jan Engelen, deelnemer in de compagnie.
De reden dat Goort Willem van Engelen zijn aandelen in de compagnie verkocht zijn mij niet duidelijk. Hij was toen pas 31 jaar. Ook leefde hij nog vijf jaar, ziek zal hij dus niet geweest zijn.
Opgemerkt moet worden dat het niet bekend is wanneer de teutencom- pagnie is opgericht. We weten dus ook niet of de familierelatie ontstaan is uit de compagnie of de compagnie uit de familierelatie. Wel kunnen we zeggen dat deze teutencompagnie uiteindelijk een echt familiebedrijf is geweest. Er zijn diverse verankeringen in de families. Zo zijn er diverse families die via meer dan een huwelijk met de andere familie gelieerd waren.
NOTEN
RA = Rechterlijk Archief van de heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten, 1400-1810, in het Streekarchief Regio Eindhoven-Kempenland te Eindhoven.
1 Jean Coenen, 'Onbekende teuten uit de heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten', in: W.H.Th. Knippenberg (red.), De Teuten. Buitengaanders van de Kempen, z.pl., 1974, blz. 187-195.
De akte waaraan dit artikel ontleend is: RA, inv.nr. 1652, folio 150v.
2 Gegevens van de familie Van Engelen zijn ontleend aan de genealogie Van Engelen door Anton van Asten.
3 Parochiearchief Achel, Heemkundekring de Goede Steede Hamont.
4 RA, inv.nr. 1652, folio 49: deling Wouter Wouter s'Vossen en Cathalijn Leendert van Engelen.
5 RA, inv.nr. 1654, folio 156v: deling Goort Wouter s'Vossen en Maria Goort van Engelen.
6 RA, inv.nr. 1656, folio 85: verklaring van Heijlke van Lieshout over sterven Goort W. s'Vossen en de erfenis door haar twee kinderen.
7 RA, inv.nr. 1652, folio 98v: akte "wijlen Willem Jan Engelen en Maria Peter Maes", datum: 5 november 1712.