Kampbelevenissen van een Leendse burgemeester, 1944-1945 (2)

De behoeften moeten in de wagon gedaan worden. Zieken en flauwgevallenen moeten in de wagon blijven liggen. Op deze reis hebben we tot Zaterdag avond een stuk brood gehad met een stukje worst. Goddank het regent. Het van het dak van den wagon afdruppelende water wordt in dekseltjes of zooiets dergelijks opgevangen. Dat was het drinkwater.

Op Hollandsch gebied is nog iemand uit onze wagon ontsnapt. Kogels regende het langs de wagon voor de trein stil stond. Allen zouden we gefusileerd worden. De soldaten werden opgesteld. Allen moesten uitstappen. Ons laatste uur was geslagen en in stilte baden velen, neergehurkt in een hoek, bang voor de kogels, welke zouden worden afgevuurd. Door overreding van den Lageroudste, die ook in onze wagon zat, is er verder aan het dreigement geen gevolg gegeven.

‘t Is Zaterdagmorgen. We hebben 4 lange dagen in de wagons doorge- bracht. Allen uitstappen. We zagen, dat op de wagons met groote letters stond geschreven: "Partisanen". Natuurlijk een misleiding voor het Duitsche volk. We waren aangekomen in Oraniënburg bij het kamp Sachsenhausen ongeveer 30 km. N.O. van Berlijn. Te voet naar het kamp. Blij dat we uit de wagens waren.

Sachsenhausen

Hoe ziet er zoo’n Duitsch concentratiekamp uit? Bijna alle gevangenkampen lijken op elkaar. Men marcheert er door een poort naar binnen met ontbloot hoofd, duimen op de naad van de broek. Strak vooruitziende en in korte pas alwaar een S.S. man het aantal telt, dat vooraf door den leider van den troep wordt gemeld. Men komt op een groote binnenplaats, waaromheen houten barakken met de groote woorden o.m. "Sauberkeit, Gehorsamkeit, Reinheit enz." In eenige barakken is ondergebracht de ziekenzaal ofwel het "Revier" genaamd, schrijfbureau, arbeidsbureau, keukens e.a. De S.S. kazernes liggen buiten het kamp. Wanneer men in het kamp een S.S. man tegenkomt, moet men met een ruk de muts afnemen en strak vooruitzien.

De blokken zijn verdeeld in tweeën, genummerd en daarachter de letter A of B. Iedere afdeeling heeft een woongelegenheid en een slaapelegenheid. Op ieder blok een waschruimte.

Als hoofd van een blok staat een blokoudste, meestal een Duitsch misdadiger, daaronder een schrijver en een kameroudste, de Stubeälteste. De blokoudste is verantwoordelijk voor de goede gang van zaken in het blok en hij is tevens kameroudste van afdeeling A. Een Blokoudste is iemand met groot gezag; vanzelfsprekend heeft hij dus behoorlijk te eten en behoeft hij niet te werken.

Heinkelfabrieken

In Sachsenhausen hebben wij des avonds het eerste eten gehad na 5 dagen vasten. Den volgenden dag zijn we na den geheelen nacht geadministreerd en gecontroleerd te zijn te voet gegaan naar de aldaar gelegen Heinkelfabrieken. Intusschen was ook het transport, dat den dag na ons uit Vught vertrokken was, in Sachsenhausen aangekomen. De voettocht was barbaarsch.

Iedereen moest mede. Gebrekkigen, zieken enz. Er werd geslagen, gesmeten, gesnauwd. Zieken, die meestrompelden werden door de begeleidende honden gebeten en voortgesleurd. Zelfs de Duitsche vrouwen die dit alles aanzagen, zoo'n armzaligen langen stoet, schudden vaak meewarig het hoofd en hadden tranen in de oogen.

Op de Heinkelfabrieken, alwaar we practisch niet behoefden te werken, was het slecht. Slecht gelegerd in een groote tochtige vliegtuighal, welke kapot gebombardeerd was, geen ziekenhuis, geen waschgelegenheden, geen toiletten. Elken nacht vaak meerdere malen uit de kribben in de bosschen wegens luchtgevaar. Geen jassen voor de koude en dat bij regen of heldere vrieslucht. Wij hadden ook geen ondergoed. Geen handdoek, geen zakdoek. Stelt U zich dat alles eens voor, daarbij komende, dat zeer velen verkouden waren en aan dysenterie leden. Des morgens om 4 uur opstaan, zeer lange appèls in regen en koude. Voortdurend overdag opgejaagd en geslagen te worden. Daarbij zeer weinig eten. De eerste groote ellende in de Duitsche concentratiekampen werd ondervonden. Met honderden gingen we vaak vanwege de koude tegen elkander staan als een zwerm met bijen. Het is voorgekomen, dat een van degenen, die midden in de groep stond, werd doodgedrukt. Eindelijk kregen we papieren onderbroeken. Ik was er twee machtig kunnen worden. Deze heb ik los geknipt en daarvan heb ik een soort kasuivel gemaakt. M’n rug en m'n borst waren nu beschermd tegen de windkoude. Kraken deed het geweldig en daarvoor moest opgepast worden, dat geen kapo het hoorde. Bovendien lag je vanwege de koude en van het stelen van je goed altijd gekleed te bed. Zelfs moest men het hoofd op de klompen leggen wilde men den volgenden dag niet barrevoets gaan. Was men iets kwijt, bijkrijgen deed men het niet meer. Zoo werden daar de dagen doorgebracht in vuiligheid en nietsdoenerij. Geheel Vught lag daar met nog enkele duizenden Polen, die wegens de opstand in Warschau, gevangen genomen waren. Wij hadden daar een vast kringetje van 13 personen, bijna allen collega's. Geen daarvan is teruggekeerd naar zijn gezin. Des morgens werden eenige rozenhoedjes al wandelend met elkander gebeden. Des middags werden korte oefeningen gehouden door eenige geestelijken. Verder kregen we dan vaak zogenaamde  gymnastiek, welke bestond uit hardloopen, marcheeren en hurken zitten. Ik had ook een groep van ongeveer 200 man voor mijn rekening gekregen om les te geven. De gevangenen stonden daar erg op. De secretaris van den Bisschop van Roermond, de ZeerEerwaarde Heer Moonen en andere geestelijken en bekenden waren altijd de eersten om bij mijn groep te komen. U begrijpt wel, dat de gymnastiekles wel anders was, als die gegeven door de kapo's. Mijn lesgeven bestond uit: vingers buigen en strekken. Geen vermoeienissen. De lessen door de kapo's gegeven: hardloopen hurken zitten.

De orde werd onder deze massa menschen met veel slaan gehandhaafd. Eenmaal zag ik hoe iemand, die z'n haar niet had laten knippen, omdat hij als Nederlander toch als Germaan beschouwd werd en dus zijn haar mocht laten groeien, met een bierflesch werd doodgeslagen. Een volgende séance. Iemand had gerookt des avonds na het appel. Stokslagen waren het gevolg, gepaard gaande met een vreeselijk gekerm. Er werd door de gevangenen gefloten en geroepen "Häftling, Häftling". Een 200 man moest voor straf op de hurken gaan zitten, waaronder ook burgemeester Magnee uit Bergeijk en ik. Om de tien man kregen er vijf 25 stokslagen. Wij zijn er buiten gevallen. Ik heb nadien de gepijnigde lichamen gezien. De menschen konden geruimen tijd niet meer zitten of liggen.

Transporten

Dagelijks gingen er van de Heinkelfabrieken transporten naar de werkkampen. Blij waren we weder weg te kunnen van dat geeseloord, ofschoon we groote vrees hadden van transporten, daar die de meeste sterfgevallen gaven. Eind september kwamen ook wij aan de beurt. Weer geheel ontkleed. M'n papieren hemd werd afgenomen. Wat men weer eens van ‘n ander of van ‘n doode aan kleeding machtig had kunnen worden werd afgenomen en met ons dun pakje aan kwam ik met de collega’s uit Heeze, Bakel, Middelbeers en Son in de Grosz Ziegelwerke "Klinker" nabij het kamp Sachsenhausen aan. De sterkeren waren voor dit kamp uitgekozen, daar zwaar werk verricht zou moeten worden.

"Klinker"

Na aankomst met den trein aldaar, mochten we in verband met de koude met een 400 man in een aardappelkelder. Daarin zijn we den geheelen nacht gebleven om weder geadministreerd te worden. Omstreeks 3.00 uur kwamen we in barak 4A. We troffen het, want we waren met 5 collega's in dezelfde barak. In onze afdeeling waren we met 160 man. Met 2 personen in een smalle krib. De burgemeester van Heeze was mijn directe sIaapgenoot. Veel lief en leed zouden we met elkander in dit kamp moeten deelen. In deze kleine slaapzaal sliepen we als het ware in hondenhokken. Voor dit aantal menschen waren 2 smalle gangetjes van ongeveer 50 cm. breed en 8 m. lang. Bij het opstaan om 4.00 uur moesten allen zich terstond aankleeden. Alles doen in liggende houding. Rechtop zitten in bed is onmogelijk. Dit leert echter allemaal. Direct na het opstaan naar het waschlokaaltje. 300 man moet zich gelijktijdig wasschen. Hoe is dit mogelijk, vooral als men er rekening mede moet houden, dat men geen kleeren op zijn bed kan laten liggen, in verband met het stelen. En in het waschlokaal moest men het bovenlijf ontbloot hebben. De rest van je goed kon je nergens wegleggen. 't Eenig mogelijke was dus om je bovenkleeren in je broek te verbergen. Was je in het gelukkige bezit van een handdoek, dan moest je die op een of andere wijze aan je broek vastbin- den, anders werd hij je ontstolen. Om half vijf eten. Dit bestond uit een honden bakje met 3/4 liter watersoep. Om 5 uur naar buiten. De dag was buiten begonnen en we kwamen niet meer binnen voor des avonds half zeven.

In de "Klinker" was ik oorspronkelijk ingedeeld als opperman. Zwaar werk is daar verzet moeten worden. De eerste weken moesten we den geheelen dag zware betonnen palen voor een bouwwerk sjouwen. Met 8 man hadden we met een paal op onze magere schouders een zware last. Daar komt een witkiel, ‘n soort Duitsche opzichter aan. Eenige trappen. Minstens 3 man moesten onder den paal uit. De anderen moesten dan alleen de zware last torsen. Allen, die dit werk moesten doen zijn dan ook wegens zwakte naar Sachsenhausen getransporteerd en allen zijn overleden ook onzen z.g. voorman kapelaan Hein Logmann. Wat heb ik menig tientje van een rozenhoedje met hem gebeden, wanneer we naast elkander liepen om zware vrachten te trekken of voort te duwen. Later ben ik met den burgemeester van Heeze in het z.g. boschcommando gekomen. Dit was het zwaarste commando op Klinker. Den geheelen dag zeer hard werken. Steenen lossen en op stapels zetten, steigerplanken vervoeren, specie maken en aanbrengen bij de metselaars. En wat ik veel heb moeten doen met collega Serraris was: Water dragen voor het aanmaken van cement. Dit was 'n aangenaam werk. Den geheelen dag met 2 emmers water loopen. Men kon eens met een ander spreken aan de pomp. Van de 2 emmers werd er minstens altijd een over den bak gegooid om niet te vlug gereed te zijn. Dit water moest op ongeveer 150 meter afstand gehaald worden. Dit boschcommando moest op ongeveer 20 minuten loopen van het kamp "Klinker" een nieuwe granatenfabriek bouwen.

Wat was "Klinker"? 'n Steenfabriek, maar niet in hoofdzaak. In de steen-ovens waren onder gebracht de granatenfabriek en de ijzergieterijen. Vanzelfsprekend was dit om militaire redenen gedaan in verband met luchtgevaar. Zoo'n fabriek moest nu ook gebouwd worden in een bosch. Het opperen en het grond uitspaden heb ik daar wel geleerd. Oorspronkelijk kwam er niet veel van terecht. Veel werd er door de S.S. geslagen. In den aanvang kon ik niet snel genoeg de steenen doorgeven. 'n S.S. man zou het mij voordoen. Hij stelde zich voor mij op. Niet snel genoeg kon ik de steenen met twee tegelijk opvangen en netjes wegzetten. De S.S. man werd kwaad, nam een gebroken steen, gooide mij naar het hoofd op ongeveer 3 meter afstand, waardoor ik een bloedende wonde aan het hoofd opliep. Dit niet voldoende zijnde wierp hij nog een steen, welke mij aan de rechterhand verwondde en vervolgens een, welke ik met de linkerhand opving. Geheel bebloed moest ik doorwerken. Zelfs afwasschen was niet toegestaan. Wanneer een wagentje met cement of steenen uit de rails liep, hetgeen door het slechte materiaal vaak geschiedde dan werd er flink geslagen. 'n Agent van politie, Keijzer genaamd, die bij mij werkte, liet een steigerplank vallen. De Bauführer trapte hem zoodanig, dat zijn been gebroken was. Toch moest hij daarmee doorwerken en toen dit niet lukte, daar hij niet meer op zijn beenen kon staan, werd hij al trappende van het terrein gesleept.

Van half December tot half Januari heeft het daar tusschen 10 en 25 graden gevroren. Wat moesten de opperlui nu doen? Om 5 uur 's morgens stonden we buiten. Daarna moesten we tot ongeveer 8 uur wachten in de felle koude wind met weinig kleeren aan tot de S.S.wachten kwamen met hun honden om ons te begeleiden naar het werk. De weg liep over een spoorrails. De tocht van en naar het bosch ging altijd in een zeer gejaagd tempo met veel snauwen en slaan. Op het terrein kon niets gemetseld worden met 25 graden vorst. Dan maar graven. Den geheelen langen dag met pikhouweel en schop onder streng toezicht. Het was monnikenwerk met deze temperatuur. Des middags kregen we om 12.00 uur 'n kwartiertje pauze, waarin we twee dunne sneedjes brood kregen met een half schijfje worst. Wanneer we 's avonds thuis kwamen, dan kregen we 1/2 liter koolrabi soep en ‘n stuk brood. Dan gauw naar bed, indien we tenminste geen luizencontrole hadden, hetgeen altijd gebeurde Donderdags avonds en op Zondagmiddag.

Om de 14 dagen hadden we des Zondags vrij. Dan moest dezen dag door gebracht worden met je te laten scheren, waarvoor je tenminste 2 uur in de rij moest staan, want Polen en Russen gingen gewoonlijk voor. Bedden schoonmaken. Dekens kloppen. Des middags hielden we een samenkomst met kapelaan Hermus uit Amby. Dit was onze geestelijke oefening. Bovendien kregen we na een poos Zondags 5 cigaretten. Deze heb ik nooit gerookt, maar altijd gegeven aan Willy Houwen uit Helden-Panningen. Deze werkte als bakker in de bakkerij. Voor mijn cigaretten kreeg ik dan een stuk brood hetwelk hij van de bakkerij meesmokkelde. Alleen met Kerstmis heb ik een cigaret gerookt. Velen waren erg verzot op cigaretten. Dat men met 10 man aan een cigaret rookte was geen zeldzaamheid. Zelfs waren er gevangenen die liever rookten dan aten. Deze stierven gewoonlijk vrij gauw. Kerstboom was in het midden van de appelplaats opgericht met daarin brandende lichtjes. De dag voor Kerstmis, het vredefeest, liepen we des avonds stram in de houding door de poort. Aan weerszijden van de poort mitrailleurs in stelling en eenige soldaten met het geweer in den aanslag gereed. 'n Muziekkapel, gevormd uit de gevangenen, speelde onder den kerstboom het "Stille Nacht Heilige Nacht". Wat een huivering ging er door ons heen. Een kerstfeest in dit barbaarsche wreede heidendom. Wat dachten we aan thuis, waar ze alles gereed maakten voor de viering van deze heilige dagen.

Kerstmis 1944

Omstreeks dezen tijd moesten we op Zondag om 12.00 uur aantreden. Lang appèl. Zakken werden gecontroleerd enz. Toch was er iets bijzonders. Wat was er in het midden van de appelplaats opgesteld, waaromheen we een carré hadden moeten vormen? Spoedig zouden we het weten. De strafafdeling moest aantreden. Twee beulen ieder met een zeer opvallende gele en roode trui aan waren uit Sachsenhausen expres overgekomen om stokslagen uit te deelen. De slachtoffers werden op een bok in gebogen houding gebonden en na voorlezing van hetgeen ze misdaan hadden, bijv. rooken onder het werk enz. werden een groot aantal stokslagen uitgedeeld. Vreeselijk hard werd er dan geslagen ten aanzien van alle gevangenen. In Sachsenhausen werden er dien dag enkelen opgehangen. Dit is het Duitsche Kerstfeest.

                                                                                                                (Wordt vervolgd)