Archeologisch onderzoek te Zesgehuchten (Geldrop)

Heemkronijk jaar:1994, jaargang:33, nummer:4, pag:161 -168

ARCHEOLOGISCH ONDERZOEK TE ZESGEHUCHTEN (GELDROP)

door: Jacques van Laarhoven

Sinds 1989 vindt te Zesgehuchten een grootschalig archeologisch onder zoek plaats naar de vroegste geschiedenis van Geldrop. Reden voor dit onderzoek was het feit dat de oude esakkers, die hier gelegen waren, totaal overbouwd zouden worden door de nieuwbouwwijk Gijzenrooi (uitbreidingsplan Genoenhuis).

De eerste aanzet voor dit onderzoek werd gegeven door de Werkgroep Archeologie van onze heemkundekring. Al in de jaren zestig en ook later werden, tijdens grootschalige ontgrondingen in ditzelfde gebied, door een aantal leden van onze heemkundekring observaties gedaan. Tot deze groep hoorden toen o.a. Piet Derks, Jos Deeben, Noud Jansen, Jean Coenen, Wijnand van der Sanden en Willem Beex. Door deze eerste groep werden oppervlaktevondsten gedaan, zoals scherven van Romeins en middeleeuws aardewerk en vuurstenen werktuigjes. Ook werden tijdens de ontgrondingen waterputten (Romeinse en middeleeuwse) en kuilen vastgesteld en onderzocht. Omdat deze eerste groep haar bevindingen en vondsten trouw meldde bij het ROB (Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek) en publiceerde in o.a. Brabants Heem en onze Heemkronyk, wist onze huidige werkgroep dat op dit terrein nog meer belangrijke vondsten gedaan zouden kunnen worden en dat het dus een potentieel gebied was om de vroegste geschiedenis van Geldrop te ontrafelen.

Als eerste werd besloten eens goed na te gaan door middel van boringen hoe dik de oude akkerlaag (esdek) wel was en of er al iets was vast te stellen over wat daaronder zou kunnen zitten. Na dit vooronderzoek werd vastgesteld dat er over het grootste deel van het te bebouwen terrein een laag "archeologisch vuil" aanwezig was. (N.B. Archeologisch vuil is een restant van de oorspronkelijke bewoningslaag, bestaande uit een bruine tot bruingele laag zand, die ontstaat door bewerking van de grond.)

De resultaten van de boringen leverden met behulp van de computer van de Rijks Geologische Dienst te Nuenen, bestuurd door Jan Broertjes, een aardige hoogtekaart van het oorspronkelijke landschap met koppen en vennen op. Met dit resultaat plus de inventarisatie van eerder gedane vondsten en observaties (zie hierboven) in de hand, werd contact gezocht met provinciaal archeoloog drs. Verwers. Ook die raakte overtuigd van de belangrijkheid van dit terrein en besloot in samenwerking met onze werkgroep contact te zoeken met B & W van de gemeente Geldrop. Deze contacten liepen via de toenmalige wethouders Joh. van Sante en I. van Klinken. Omdat de ROB (de heer Verwers) geen gelegenheid zag dit onderzoek zelf uit te voeren en omdat het uitstekend zou kunnen passen binnen een al lopend onderzoeksprojekt, werd contact gezocht met de mensen van het "Kempenprojekt" (Onderzoek in de Brabantse Kempen). Frans Theuws van het A.E. van Giffen Instituut voor Prae- en Protohistorie te Amsterdam was, hoewel ons terrein buiten de Kempen viel, direct enthousiast over onze gegevens. Zeker ook omdat de grootte van het te onderzoeken terrein de kans bood vrijwel complete nederzettings-complexen op te graven. Nadat de gemeente Geldrop met een eerste aanzienlijke subsidie van zeventigduizend gulden besloten had de opgravingen te ondersteunen, kon gestart worden.

Het eerste jaar 1989 leverde al onmiddellijk zeer leuke resultaten op. Naast plattegronden van bootvormige huizen en daarbij horende water- putten uit de twaalfde eeuw (één van deze huisplattegronden is blijvend zichtbaar gemaakt in het wegdek aan de Elendil) werden er ook sporen van gebouwen uit de elfde eeuw vastgesteld. Daarmee hield het echter niet op. Ook uit vroegere tijden werden sporen gevonden, o.a. een huis- plattegrond en waterputten uit de Karolingische periode (negende eeuw) en een gebouwplattegrond en hutkommen van een Germaanse nederzetting uit de vierde en vijfde eeuw. Omdat uiteraard niet het dat jaar totaal te bebouwen terrein bekeken kon worden, werden bij het aanleggen van de bouwputten voor de huizen verdere waarnemingen, metingen, zo mogelijk opgravingen en beschrijvingen door de huidige werkgroep overgenomen.

Sinds deze eerste campagne in 1989, die in het veld werd uitgevoerd door Willem Beex en Jos Bazelmans, heeft het team van Frans Theuws steeds dankbaar gebruik kunnen maken van de subsidies van vooral de gemeente Geldrop. Ook andere instanties hebben hun steentje bijgedragen. Ook voor de toekomst zal het daar steeds op terug moeten vallen, want de bouwplannen lopen door tot zeker na het jaar 2000, dus ook de opgravingen. Nu, na zes jaar meewerken en ondersteunen door onze werkgroep van de werkzaamheden van het IPP, kunnen wij veilig stellen dat de resultaten fantastisch zijn. Niet dat er zoveel potten en andere "schatten" zijn gevonden, maar de bewoningssporen die geconstateerd zijn, geven aan dat er op dit eens zo mooie, maar nu in snel tempo verdwijnend, huidige akkercomplex gewoond is in de ijzertijd, de bronstijd, mogelijk de Romeinse tijd, de laat-Romeinse tijd, de Merovingische en Karolingische tijd en in de volle middeleeuwen.

Uit de periode na 1400 worden geen bewoningssporen meer gevonden en zullen we die moeten zoeken op de plaats van de huidige Zes Gehuchten en in Geldrop Centrum.

Voorlopige resultaten en conclusies zijn ondertussen, voor iedereen goed leesbaar, gepubliceerd in:

Tussen zes gehuchten. De laat-Romeinse en middeleeuwse bewoning van Geldrop-'t Zand. Uitgave A.E. van Giffen Instituut voor Prae- en Proto- historie te Amsterdam, 1990 (niet meer leverbaar, wel te lenen uit onze eigen bibliotheek).

Een en al zand. Twee jaar graven naar het Brabantse verleden. Uitgave Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening te 's-Hertogenbosch, 1993.

Vooral deze laatste publicatie geeft, naast de beschrijving van andere opgravingslokaties in Brabant, een mooi beeld van vroeg-middeleeuws Geldrop en de fantastische vondsten die bij deze 0pgravingscampagnes zijn gedaan.