De overgehaalde voedvrouw van Leende

Heemkronijk jaar:1989, jaargang:28, nummer:2, pag:36 -44

DE OVERGEHAALDE VROEDVROUW VAN LEENDE

door: J.J.F. de Waal

Met deze zin begon de in zijn wiek geschoten schout van Leende in een brief van 13 november 1824 aan de districtsschout van Helmond zijn even onbeholpen als aandoenlijke rapportage over de kwestie van de plaatselijke vroedvrouw (2)

DE  ZORG  VOOR  EEN  OPVOLGSTER

Schout N. Wijnants herinnerde eraan hoe hij spoedig na zijn installatie in 1821 al besefte dat er in Leende een andere vroedvrouw nodig was ter vervanging van de in 1744 geboren Jacoba of Jacomijna van Asten. Hij had er Petronel van Dooren voor benaderd. Zij was afkomstig uit Weert, "(de stad)", zoals hij eraan toevoegde om de Limburgse gemeente niet te verwarren met het naburige, destijds ook Weerd genoemde Valkenswaard. De vrouw was gehuwd met Gerard Verspeek, een arme Leendse kleermaker.

Schout Wijnants motiveerde zijn keuze voor haar aldus: "Petronel van Dooren verhefte zich door de armoede heen, zooiets meer verhevener dan bij andere vrouwspersonen van de minvermogende. Zij is ervaren in lezen en schrijven, gemanierd in spreken enz." (3).

Ook veel inwoners van Leende, zoals leden van de bekende familie Kemps, steunden het initiatief van de schout. De kleer-makersvrouw zou haar opleiding in Asten ontvangen.

Daar was B. Kemps, een lid van de Leendse familie, sinds 1819 pastoor, terwijl zijn kapelaan volgens de brief een zekere Servéz was, "zoon van den vermaarde Servéz in de vroedkunst". Met deze " Servéz" bedoelde schout Wijnants de in Asten geboren F.J. Sauvé, die daar in 1821 kapelaan werd en in 1826 als pastoor naar Maarheeze zou vertrekken (4). Van diens vader kreeg Petronel van Dooren onderricht, bij pastoor B. Kemps genoot ze kost en inwoning. Toen de leerlinge van vroedmeester Sauvé voldoende gevorderd was, werd ze tot het examen toegelaten en slaagde. De voor haar verblijf te Asten gemaakte onkosten waren door gegoede inwoners van Leende betaald in de verwachting dat het dorp naderhand over een bekwame vroedvrouw zou beschikken.

Eenmaal gediplomeerd werd Petronel van Dooren met goedkeuring van Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Brabant op 1 juli 1823 tot gemeentevroedvrouw van Leende aangesteld tegen een vergoeding van vijftig gulden per jaar. In geval van overlijden van haar bejaarde kollega, die overigens maar vijfen-twintig gulden per jaar verdiende, zou haar salaris tot tachtig gulden worden verhoogd. Schout Wijnants had een vooruitziende blik. Hij kon tevreden zijn. Het overlijden van de inmiddels tachtig jaar geworden Jacoba van Asten zou voor de opvolging van de vroedvrouw geen problemen opleveren. Zo stond de zaak er in oktober van het jaar 1824 voor.

HET  VERBROKEN   ENGAGEMENT

Het trof de Leendse schout dan ook uiterst onaangenaam dat Petronel van Dooren reeds vijftien maanden nadat zij zich bij het ”bestuur  dezer gemeente had geëngageerd voor gemeentensvroedvrouw " van haar verbintenis af wilde.

Ze beweerde elders onder gunstiger voorwaarden aan de slag te kunnen. Dat was voor Leende natuurlijk een tegenvaller. Zodra schout Wijnants echter ontdekte uit welke hoek de wind waaide en van welk komplot het gemeentebestuur slachtoffer geworden was, ontstak hij in woede en klom hij in de pen om bij de districtsschout van Helmond zijn gemoed over de gang van zaken te luchten. Aan deze brief is het te danken dat de geschiedenis van de Leendse vroedvrouw kon worden gereconstrueerd.

Wat was er eigenlijk aan de hand? De vroedvrouw bleek te zijn bepraat door het gemeentebestuur van Heeze. Daar was de sinds het jaar 1810 als heel- en vroedmeester werkzame P.A. Bungeners op 18 december 1823 in de leeftijd van vierenvijftig jaar overleden (5). Er werd dus naar vervanging gezocht. Het oog viel toen op de recent gediplomeerde Petronel van Dooren, die na haar aanstelling in Leende verschillende keren assistentie had verleend aan enige kraamvrouwen in Heeze.

Het duurde dan ook niet lang of de Leendse vroedvrouw kreeg thuis een assessor (wethouder) uit Heeze op bezoek die er namens zijn gemeentebestuur bij haar op aandrong te komen werken in Heeze, waar ze "de geheele klandisie der gemeente alleen zoude hebben en, des verkiezende, zij hare kalandisiën te  Leende en elders mede konde aanhouden en waarnemen" (6).

Petronel van Dooren sloeg het aanbod aanvankelijk af omdat ze in Leende voor vast aangenomen en in die gemeente bovendien een eigen huis met grond bezat. Echtgenoot Gerard Verspeek, aan wie de assessor uit Heeze vervolgens "de zaak zoo voordelig als smakelijk heeft voorgedragen ”, dacht er anders over. Hij vond het aanbod zo aantrekkelijk dat hij zijn vrouw dwong voor de funktie in Leende te gaan bedanken en die in Heeze op de beloofde voorwaarden aan te nemen.

Eerst zou de vroedvrouw de schout van Heeze bezoeken voor het opstellen van een overeenkomst. Er werden enkele op klad gestelde artikelen voorgelezen, waarmee Petronel van Dooren akkoord ging. De volgende stap was het indienen van haar ontslag te Leende en na de inwilliging ervan het ondertekenen van de overeenkomst te Heeze.

De Leendse schout Wijnants weigerde haar ontslag in eerste instantie te aanvaarden. Hij wenste nader overleg met de assessoren (wethouders) van zijn gemeente. De vroedvrouw bekende Wijnants bij die ontmoeting niettemin dat het haar speet uit Leende te vertrekken, maar dat haar echtgenoot was overgehaald. Die wilde nu uit het dorp weg.

De volgende middag vervoegde de vroedvrouw zich opnieuw bij schout Wijnants, aan wie ze meedeelde dat haar besluit om met nieuwjaar naar Heeze te verhuizen vaststond. Er zat voor de schout van Leende niets anders op dan het ontslag te verlenen.

EEN  MISLUKTE  POGING?

N. Wijnants beklaagde zich in zijn brief aan de districtsschout hevig over de houding van het gemeentebestuur van Heeze. Hij voelde zich gedwarsboomd in zijn bemoeiingen om kostbare "inrigtingen tot algemeen welzijn der ingezetenen" van de grond te krijgen. In de drie jaren dat P.F. van Woelderen intussen als gemeentesecretaris van Heeze en Leende fungeerde, was er niets vervelends voorgevallen, behalve dan in de laatste tijd twee kwesties achter elkaar (7). Daar moesten ongetwijfeld voor Wijnants nog onbekende raddraaiers uit Heeze achter zitten. Overigens had hij zijdelings vernomen dat er in de naburige gemeente een vroedmeester was komen opdagen, een vrijgezel, die bij de schout van Heeze in wilde trekken. De overeenkomst met Petronel van Dooren zou om die reden niet zijn doorgegaan. Of de geruchten op waarheid berustten, moest, zo schreef Wijnants, de tijd leren.

Hoewel in het gemeentearchief moeilijk is na te gaan wat van deze informatie klopte, blijkt uit een andere bron dat de gemeenteraad van Heeze op 30 april 1829, dus bijna vijf jaar later, de aanstelling van Th. Dupuis uit Antwerpen als heelvroedmeester te Heeze goedkeurde. Zijn salaris bedroeg tweehonderd gulden per jaar (8). (Th. Dupuis is op 3 februari 1885 te Heeze overleden.)

Wijnants toonde zich in zijn brief verontwaardigd over de door Heeze gepleegde "indiscencis” en over het feit dat door "dat debauchement in kwestiën" de situatie van het jaar 1821 in Leende was teruggekeerd (9). Vroedvrouw Petronel van Dooren had volgens hem alle achting van de inwoners van Leende verspeeld "en wij blijven ons met de 80-jarige behelpen, wijl ons plan daardoor  is vereideld."

Inderdaad, de druiven bleken in oktober 1824 nogal zuur voor de schout die zoveel moeite had gedaan om Petronel van Dooren een vroedvrouwenopleiding te kunnen laten volgen. Toch is de verhuizing van kleermaker Gerard Verspeek en zijn echtgenote naar het buurdorp wellicht niet doorgegaan. Petronel van Dooren moet haar gemeentelijke praktijk in Leende hebben aangehouden. Daarop wijst niet alleen de vestiging van een heelvroedmeester te Heeze in 1829, maar ook het schriftelijk verzoek van dokter J. de la Geneste op 5 mei 1847 aan het gemeentebestuur van Leende om als verloskundige te worden aangesteld, "dewijl door het overlijden van Petronella van Dooren, geweeze bezoldigde vroedvrouw dezer gemeente, de verloskundige bediening is geworden vacant" (10).