Herstel natuurlijke loop van de Aa

Heemkronijk jaar:1990, jaargang:29, nummer:4, pag:95 -97

HERSTEL NATUURLIJKE LOOP VAN DE STERKSELSE AA

door: Ed Kuijpers

Onze beken in Brabant zijn zogenaamde laaglandbeken.

Ze ontspringen, zoals bergbeken, niet uit echte bronnen. Het regen-water dat overal valt, vloeit bij de laaglandbeken naar een groot aantal smalle slootjes. Die stromen samen tot een breder slootje waaruit langzamerhand een beek ontstaat. Het water in een beek is dus niet afkomstig van één enkel punt, maar van vele honderden slootjes, verspreid over het hele stroomgebied.

De belangrijkste reden waarom onze laaglandbeken zo waardevol zijn, is hun schaarsheid. Van het type Brabantse beken zijn nog slechts enkele resten gebleven. Verder vinden we enkele beken in de Belgische Kempen en in Noordwest-Duitsland. Echter, de situatie in Brabant is min of meer uniek. Nergens in Nederland, en waarschijnlijk ook niet elders in Europa, komen zoveel verschillende typen beken voor op zo'n klein oppervlak.

Helaas, in de loop van deze eeuw begon er een groot agrarisch offensief tegen de Brabantse beken. Beken hebben nu eenmaal de eigenschap dat ze traag stromen, de oevers drassig houden en het "overtollige" water, in herfst en winter, overstromingen van lande-rijen veroorzaakt. Mede vanwege de berijdbaarheid van zware machines was een snelle afvoer van het water gewenst. Persoonlijk ben ik altijd van mening geweest, dat, hoe zeer noodzakelijk het is dat de moderne landbouwmachines over een harde en droge grond kunnen rijden, men wel vergeten is dat de beschikbaarheid van water uiteindelijk belangrijker is dan de begaanbaarheid van de akker! En dat mede de ongelooflijk drastische ingrepen in de beekdalen Brabant langzaam maar zeker droogvalt.

In het kader van dit artikel past het één typisch voorbeeld te noemen van een beek die destijds onder het mes ging. Wij hebben het nu over de Sterkselse Aa. Ook deze beek werd het slachtoffer van wat men wel noemde "normalisering" ofwel "kanalisering". Kanaliseren is het rechttrekken van een beek  bepaalde bochten onderling met een kanaal (rechte sloot) te verbinden. Daar stroomt het water niet meer door de "kronkel", maar wordt  dat rechte kanaal meteen afgevoerd. Trieste voorbeelden van beken die zó "gekastreerd" werden, vinden we overal in Brabant. Een voorbeeld is de Strijper Aa, die - ééns een schitterende beek -  er voor een groot gedeelte verpauperd bijligt! (Overigens, met aller krachtsinspanning kan deze beek toch weer tot nieuw leven worden gewekt!)

Terug naar de Sterkselse Aa, die stroomt in wat nu nog wel genoemd wordt het "kleine paradijs". Profaan genoemd " 't Heezer wandelpark". In de jaren '60 en '70 werd deze beek een bron van ergernis voor de landbouw. Dus werd ook hier op verzoek van de agrarische wereld drastisch ingegrepen door Waterschap De Dommel uit Boxtel. De Sterkselse Aa werd via een kort kanaaltje gekortwiekt. En zo viel de meander, zoals zo'n kronkeling ook wel wordt genoemd, volledig droog. Een erfenis van eeuwen werd zó de das om gedaan en veranderde in een stinksloot éérste klas. Deze agrarische ingreep werd als een wezenlijke aantasting van een historisch natuurmonument beschouwd. Want beken, en daar staan we vaak niet bij stil, zijn, net als historische gebouwen, ook historische monumenten!.