Cultuurgeweten als basis voor beleid
Heemkronijk jaar:1992, jaargang:31, nummer:1/2, pag:75
CULTUURGEWETEN ALS BASIS VOOR BELEID
door: L.J.J. van Nistelrooij
Als lid van Gedeputeerde Staten in de provincie Noord-Brabant ben ik dagelijks bezig met toekomstige ontwikkelingen in Noord-Brabant. Immers Brabant verandert snel. Veel ruimte is nodig voor woningbouw, bedrijvigheid en landbouw. Natuur en landschap staan onder druk. Centraal staat de uitdaging om de kwaliteit van onze leef-omgeving in stand te houden. Bij het schrijven van deze bijdrage besef ik - zelf lid van een heemkundekring - eens te meer dat het heden moet worden gezien als een spiegel van het verleden.
Onvoldoende besef voor onze geschiedenis kan leiden tot onverantwoorde besluiten. In dat licht is het werk dat wordt verricht door de heemkundekringen van groot belang. Regionale en lokale geschiedbeoefening legt een belangrijke basis voor verantwoord toekomstig handelen.
Provinciale taak
Het is de taak van de provincie de regionale geschiedbeoefening te bevorderen. In het bijzonder dient deze bijdrage erin te bestaan, dat de beoefening professioneel wordt begeleid. Concreet kunnen de vrijwilligers worden ondersteund door studiedagen, cursussen, leergangen en onderlinge uitwisseling.
Zonder de inzet van deze vele honderden vrijwilligers kan het niet.
Met de in verhouding geringe overheidsmiddelen die door de provincie worden toegekend, bereiken we een grote mate van effectiviteit.
De gedrevenheid van vrijwilligers, op zoek naar hun eigen geschiedenis, is onvervangbare kracht die tot veel resultaat leidt. Vaak onbevangen gaat men te werk, met een ruime belangstelling en een grote mate van verwondering over hetgeen men aantreft.
Het gegeven dat het aantal heemkundekringen in Brabant sinds de Tweede Wereldoorlog stijgende is en thans het aantal van ca. 90 heeft bereikt, vormt hiervan een duidelijke illustratie.
Brabantse Dag in Heeze.
Dat de heemkundebeoefening in de voormalige heerlijkheden Heeze- Leende-Zesgehuchten en Geldrop een ruime belangstelling geniet, is begrijpelijk. Alom bekend is de jaarlijkse Brabantse Dag in Heeze. Met de thema’s van deze dag houden ook heemkundigen zich vaak bezig.
Door de inzet van de buurtschappen ter voorbereiding van deze Brabantse Dag wordt aan een actieve betrokkenheid vormgegeven. De publieke belangstelling voor deze Brabantse topper mag nog steeds goed worden genoemd. Hiermee wordt een kernachtig bewijs geleverd, dat, mits gekozen wordt voor een hedendaagse vormgeving en presentatie, de belangstelling voor geschiedenis levend blijft. Naast de Brabantse Dag mag ook het gildewezen genoemd worden, dat in de regio een zeer actief bestaan leidt.
Ook hier treffen we een op traditie gestoelde verenigingsvorm en activiteit aan, die ook in deze tijd standhoudt. Al met al een vruchtbare voedingsbodem voor de activiteiten van een heem-kundekring.
Hierna wil ook ik de door u gestelde vragen kort beantwoorden.
Het begrip heemkundebeoefening
Heemkundebeoefening is allereerst het bezig zijn met de eigen geschiedenis. De geschiedenis van de eigen woonplaats, de beroepsgroep of de eigen familie. Nu het sociaal, economisch en maatschappelijk leven zich zo snel wijzigt, is het van groot belang dat inwoners van gemeenten bereid zijn de eigen geschiedenis in al zijn facetten in beeld te brengen.
Onlosmakelijk hiermee verbonden is de inzet van vrijwilligers. De heemkundebeoefening drijft op deze kurk: de inzet van burgers die op zoek gaan naar de wortels van de eigen lokale gemeenschap. Op zoek naar de "roots", zoals tegenwoordig wel wordt gezegd.
De zin van heemkundebeoefening
Voor heemkundebeoefenaars ligt de zin van hun bezigheid er vooral in een concrete bijdrage te kunnen leveren aan de beschrijving van de eigen geschiedenis. Vanuit een sterke persoonlijke betrokkenheid bij een van de facetten hiervan, kan een herkenbare bijdrage worden geleverd. Denk maar eens aan de beschrijving van het sociaaleconomisch leven, de gebruiken in land- en tuinbouw, de taal of specifieke gewoonten in het eigen dorp en de eigen streek.
De kracht van een heemkundekring is erin gelegen dat het werk op een systematische wijze wordt gebundeld en gepresenteerd. Niet alleen schenkt het eigen werk voldoening, maar ook kan op die wijze de lokale gemeenschap profiteren van de bevindingen van de heemkundebeoefenaar. Zo snijdt het mes aan twee kanten: er is sprake van een hobby die tevens een concreet resultaat, een produkt ten behoeve van de gehele (dorps)gemeenschap oplevert.
Heemkundigen werken allereerst vanuit een persoonlijke motivatie, vaak gelegen in een van de aspecten van de eigen geschiedenis. Het kan hierbij gaan om een breed scala van bijvoorbeeld archeologie, muziekgeschiedenis, plaatsnamenonderzoek of het eigen stamboom-onderzoek.
Vanuit een dergelijke detailstudie kan een ruimere belangstelling ontstaan. De heemkundekring vormt een belangrijke binding tussen de individuele leden, geeft verdieping en ondersteuning. Op deze wijze kan het produkt naar derden, zowel lokaal als daarbuiten, worden gepresenteerd.
Profilering
Naar mijn mening slagen de heemkundebeoefenaren er zeer wel in zichzelf en hun resultaten naar buiten te vertalen. In onze informatie-samenleving krijgt de burger elke dag een overdosis aan informatie toegespeeld. Het gaat erom de heemkundige produkten zo te presenteren dat de burger erdoor "geraakt wordt". De belangstelling voor de tentoonstellingen en uitgaven vanuit de heemkundekringen is goed te noemen. Er is een goede verhouding tussen het vele werk dat in stilte wordt verricht en de presentatie naar buiten. In mijn eigen dorp Nuland organiseert onze kring "Nuwelant" tweemaal per jaar een expositie, die goed wordt bezocht. Door thematisch te werken en steeds aan te sluiten bij de eigen gemeenschap, kunnen de organisatoren steeds op een goede belangstelling rekenen.
Culturele en maatschappelijke functie
De heemkunde draagt bij tot de kennis van het verleden in de eigen gemeenschap. Daarmee wordt allereerst een appel op de burger gedaan om zorgvuldig met de aanwezige bronnen om te gaan.
Bij beslissingen over bijvoorbeeld lokaties voor woningbouw, tracés voor wegenaanleg, is een gedegen kennis van de eigen geschiedenis van groot belang. Ondoordachte ingrepen in de structuur van het dorp, in het culturele erfgoed, richten onherstelbare schade aan. Het zijn dan ook vaak heemkundebeoefenaren die in deze discussie de vinger op een zere plek leggen.
Vaak zien we dat bij bijvoorbeeld naamgeving van een gemeen-schapshuis of straatnamen de heemkundekring wordt geraadpleegd. Aldus fungeren heemkundebeoefenaren als vraagbaak van overheid en andere maatschappelijke organisaties.
Aldus draagt de heemkundebeoefening bij aan het cultureel en maatschappelijk besef van de eigen leefomgeving. Zij geeft concreet vorm aan het "collectief cultuurgeweten". De waarde hiervan neemt in de toekomst toe. Immers, bronnen voor onderzoek en beschrijving verdwijnen in hoog tempo.
