Het burgemeestersverzet in Zuidoost-Brabant; naoorlogse actie in Geldrop

Geldrop scheen mij de meest geschikte plaats voor deze bijeenkomst toe en wel om meerdere redenen:

Jarenlang was Geldrop het centrum van gemeenschappelijke besprekingen in vaderlandschen zin van een kring Burgemeesters en in de kwestie Zeeland lag in Geldrop het zwaartepunt.

Verder heb ik gedurende langeren tijd, als gast uit de club "Croy", hier in Geldrop de eer gehad de besprekingen bij te wonen, en ik kan U de verzekering geven, dat hier in deze zaal de vaderlandsche wind woei met volle kracht, waar snel en kloek besluiten werden genomen.

Ten opzichte van Van der Putt ben ik nog persoonlijk dankbaar, omdat, toen ik hem op 5 Juli 1944 opbelde, of hij wel naar den Beauftragten ging en toen hij mij twee maal mededeelde ondanks alle risico - want hij vertrouwde het niet - toch te zullen gaan, hij mijn boodschap bij den Beauftragte heeft overgebracht, en dat was: Rijckevorsel kon niet komen, omdat er een dochter geboren was.

Van der Putt zijn welwillendheid heeft het mij vergemakkelijkt en mogelijk gemaakt in Nuenen te blijven, met het gevolg, dat ik drie uur na zijn arrestatie was ondergedoken.

De Burgemeesterskringen "Croy" en "Geldrop" waren slechts kleine groepen.

In Croy zaten de gemeenten: Lieshout, Stiphout, Nuenen, Son c.a., Aarle-Rixtel (in ’43 ondergedoken) en Asten en Someren, welke Burgemeesters in de Zeeuwsche kwestie meer voelden voor aansluiting hij den kring Geldrop, terwijl St. Oedenrode nooit kwam.   

In Geldrop zaten de gemeenten: Geldrop, Heeze, Leende, Bergeijk, Veldhoven, Maarheeze, Budel en (incidenteel) Asten en Someren.

Van deze 13 gemeenten zijn 2 Burgemeesters, nl: Wijnen uit Asten en Smulders uit Someren vermoord;

Burgemeester Magnée uit Bergeijk en Wijtvliet uit Bakel in Duitsch concentratiekamp gestorven; 

Burgemeester Van der Putt uit Geldrop, Serraris uit Heeze en secretaris Veeneman uit Son c.a. nog niet in het vaderland teruggekeerd, terwijl Burgemeester Manders uit Leende weggevoerd werd naar Duitschland, doch thans terug is gekomen en Burgemeester Schoepp uit Son c.a. in het concentratiekamp te Vught heeft vertoefd.

Ik moet hierbij voegen Burgemeester Smulders uit Oostelbeers, die hoewel niet op de vergaderingen in Geldrop komende, toch in de Zeeuwsche kwestie één lijn heeft getrokken. Smulders eveneens overleden, gelijk ook Burgemeester Verheijen uit Erp.

Mijne heeren: Ik vraag U allen af, waar van 14 gemeenten, 10 Burgemeesters óf in een concentratiekamp zijn geweest, óf naar Duitschland zijn weggevoerd en tot nu toe niet terug zijn gekomen, óf aldaar zijn gestorven, moeten wij hier dan niet serieus overwegen, of wij niet gedwongen zijn gezamenlijk een aanklacht de wereld in te sturen! En dat nog des te meer, omdat ik van meening ben, dat er in Nederland geen enkele Burgemeestersgroep is geweest, waar zooveele en zoo zware offers werden gebracht als juist hier, terwijl wij allen toch zoo alleen stonden. Alléén, want onze overheid, - hoewel van goeden wil en van zuiver gehalte -, was uitgehold en afgemat in den langen strijd. Met de ondergrondsche was geen of slechts toevallige band. En samen moesten wij hier, Burgemeesters van kleine Brabantsche gemeenten, die al zoo lang gestreden hadden naar beste weten, samen moesten wij wikken en wegen wat onze plicht was, zonder vaste richtlijn en zonder vaste opdracht. Ook van Londen hoorden we niets!

Blijven op onzen post! - Geen roer uit handen geven! Blijven tot het uiterste! - Al of niet principieel weigeren, en dit niet te vlug, om het schip niet alleen te laten! . .. het waren allemaal overwegingen, die ons een bepaalde beslissing deden nemen.

Maar één ding staat voor mij vast: Al waren de tijden moeilijk en al zijn groote offers gebracht, ik ben trotsch, uitermate trotsch, dat ik de eer heb gehad met deze burgemeesterskringen te hebben mogen samenwerken; kringen, vol goeden wil, vol vaderlandsche liefde, maar ook vol lijden en dood.

De Voorzitter, de waarnemend Burgemeester van Geldrop zal Uwe meening straks vragen, of het al of niet indienen van een klacht, gezamenlijk, wegens oorlogsmisdrijf, gewenscht of noodzakelijk is.

Wat mij betreft steun ik het verzoek van den Voorzitter, niet uit wraak, maar opdat recht geschiedde, opdat in de toekomst bij een nieuwe oorlog de bezetter weete, niet straffeloos het recht te kunnen verkrachten, en opdat alzoo de offers van de weggevoerden - moge er nog van terugkeeren -niet tevergeefsch zullen zijn geweest."

De waarnemend Burgemeester van Geldrop bedankt den heer van Rijckevorsel voor zijn betoog, en zegt, dat de opzet van deze vergadering nu iedereen duidelijk moet zijn. Alvorens evenwel de beraadslagingen te beginnen, geeft hij een overzicht van de gemeenten, die voor deze bijeenkomst zijn uitgenoodigd en deelt mede, dat de Burgemeesters van Budel, Riethoven en Westerhoven, Deurne en Valkenswaard, alsmede die van Bergeijk bericht van verhindering hebben gezonden onder mededeeling, dat zij bij voorbaat hun instemming betuigen met de te nemen besluiten en gaarne van het besprokene op de hoogte zullen worden gebracht.

Hij richt zich daarna tot den Burgemeester van Leende, de heer Manders, en verzoekt hem zijn wedervaren in de concentratiekampen, hier in ons land en in Duitschland mede te deelen.

De heer Manders geeft hieraan gevolg en belicht voornamelijk de dwangmaatregelen van de Duitschers in verband met de uitzending van arbeiders naar Zeeland en de gevolgen, welke een volhardende weigering voor hem persoonlijk gehad hebben.

Uit zijn meededelingen blijkt, dat in de kwestie Zeeland voornamelijk de Duitschers Osbahr, Kutscher en Hase naast den Beauftragten Selmer, een actieve en invloedrijke rol hebben gespeeld.

Achtereenvolgens kwamen de oud-Burgemeester van Mierlo, de Burgemeesters van Bladel c.a. en Vessem c.a., alsmede de secretaris van Best aan het woord, om hun wedervaren inzake de "Zeeland-affaire" te belichten  teneinde de hoofdschuldigen in deze omvangrijke zaak op het spoor te komen. Allen waren het er over eens, dat behalve enkele nederlandsche verraders, die in deze zaak ook een rol hebben gespeeld, vooral de Beauftragte en zijn naaste medewerkers: Osbahr, Kutscher en Hase, maar ook Weber, v.d. Plug en Jörgensen (Vliegveld "De Rips") een plaats op de lijst van oorlogsmisdadigers verdienden.

De waarnemend burgemeester van Geldrop concludeerde na de diverse verslagen te hebben gehoord, dat men eensgezind van oordeel was, dat een aanklacht moest worden ingediend. Om tot een aanklacht te komen stelt hij voor uit deze vergadering een commissie samen te stellen, bestaande uit 3 of 4 afgevaardigden bv. één uit de Kempen, één uit de kring Croy en één uit de kring Geldrop, die samen zullen bespreken en uitmaken hoe de aanklacht in te dienen. De Burgemeester van Bladel c.a. brengt naar voren, dat we zoo weinig van de duitschers af weten, om positief een aanklacht naar voren te brengen. De Burgemeester van Nuenen c.a. is echter van oordeel, dat we zoo niet moeten redeneeren. We kennen toch enkele hoofdpersonen met name; die moeten in ieder geval worden aangeklaagd en overigens moeten we het doen van de aanklacht niet op anderen laten aankomen, want dan schuift de een het op den anderen en het slot van het lied is, dat de tijd van aangifte verstreken is en er niets is gebeurd. Dat moet, kostte wat het kost, vermeden worden!

De heer Willekens uit Reusel vraagt, of de gemeentebesturen de aanklacht moeten doen, of de burgemeesters persoonlijk.

De burgemeester van Nuenen c.a. is van oordeel, dat het het beste is de aanklachten inzake de Zeeland-affaire en die der vliegvelden, welke niet persoonlijk zijn, bij de commissie verzameld worden en dat dan de commissie, eventueel met juridischen bijstand, de gezamenlijke aanklacht zal indienen.

De waarnemend Burgemeester van Someren zegt, dat de gevallen Someren en Asten, reeds berecht zijn, doch dat bij deze berechting de dwangmaatregelen tot uitzending van arbeiders naar Zeeland niet ter sprake zijn gekomen, zoodat daaromtrent ook door hen nog een afzonderlijke aanklacht behoort te geschieden. Zij doen dus ook mee!

Daarna zegt de Burgemeester van Nuenen ca, dat de Burgemeesters, die een persoonlijke aanklacht hebben, zeker niet moeten nalaten deze zelf in te dienen, terwijl eventueele opvolgers, die van hun voorgangers moeten behartigen, maar dat deze los staan van de gezamenlijke actie die hier besproken wordt.

De waarnemend Burgemeester van Geldrop zegt, dat hij het oogenblik gekomen acht, om over te gaan tot het vormen van een commissie. Het is dan de bedoeling, dat iedere Burgemeester een kort, zakelijk verslag laat samenstellen, waarin de onrechtmatige dwangmaatregelen door bepaalde met name genoemde duitschers inzake de uitzending van arbeiders naar Zeeland en verplichte tewerkstelling op vliegvelden in hoofdzaak worden toegelicht, welk verslag op korten termijn aan de samen te stellen commissie wordt toegezonden.

De Burgemeester van Nuenen ca. vraagt, of de vergadering toestem-ming wil verleenen, dat de commissie namens die gemeenten toekent, hetgeen wordt goedgevonden.

De Burgemeester van Geldrop stelt voor als leden dezer commissie aan te wijzen de heeren: P.J. Goossens, Burgemeester van Bladel c.a., G. Manders, Burgemeester van Leende en den [heer] C. van Rijckevorsel, Burgemeester van Nuenen c.a.

Dit voorstel wordt met algemeene instemming aangenomen.

Besloten wordt verder, de rapporten van de diverse gemeenten te zenden aan den heer G. Manders, Burgemeester van Leende, onder aansporing, om dit op korten termijn te doen.

Burgemeester Manders brengt daarna in een persoonlijk woord zijn hartelijken dank aan allen, die van hun belangstelling bij zijn behouden terugkeer uit Duitschland hebben doen blijken en wijst op de typeerende houding van de Burgemeesters na zijn terugkomst, welke nog hetzelfde is als voorheen nl. ’n geest van onderlinge saamhoorigheid, die sterk maakt. De Burgemeester van Geldrop dankt hierna de aanwezigen voor de prettige wijze, waarop de beraadslagingen in deze vergadering werden gevoerd. Hij zegt, dat gebleken is, dat het noodig en goed was deze vergadering bijeen te roepen, omdat duidelijk naar voren is gekomen, dat allen van oordeel zijn, dat degenen, die verantwoordelijk moeten worden geacht voor de droevige gevolgen van de onrechtmatige dwangmaatregelen in verband met de uitzending van arbeiders naar Zeeland, hun gerechte straf niet mogen ontgaan.

Met een eeresaluut aan de strijders, die vielen en aan hen, die geleden hebben in de concentratiekampen sluit hij deze vergadering