Geschiedenis van de R.K. lagere school Sint Aloysius te sterksel, 1917-1983

Heemkronijk jaar:1996, jaargang:35, nummer:4, pag:167 -173

GESCHIEDENIS VAN DE R.K. LAGERE  SCHOOL SINT ALOYSIUS TE STERKSEL, 1917-1983

door: P.J. V. Dekkers

De geschiedenis van het onderwijs in Sterksel begint halverwege de 19de eeuw. In het eerste kwart van de 19de eeuw bezochten de kinderen zoveel mogelijk de school van Leende op een afstand van een uur gaans.(1)  Er stonden toen zo’n 13 boerderijen in Sterksel, alle gepacht van J.F. Pompen uit Leende. De kinderen moesten vooral ‘s zomers tijdens de oogst hard meewerken op de boerderij en hadden dan geen tijd om naar school te gaan. Waar was dat trouwens ook voor nodig? Alles wat ze moesten weten konden ze van hun ouders leren. Er was toen nog geen gemeentelijke commissie tot wering van schoolverzuim. Hadden de kinderen gelegenheid om te leren, dan gingen ze naar de omliggende dorpen. In oogsttijd moesten echter alle handen, ook de kleine, meehelpen op het land. In de winter waren de wegen veelal onbegaanbaar. Vandaar dat er na verloop van tijd een onderwijzer in Sterksel kwam.

In 1858 was dat Hendricus Vlerken uit Vlierden (met een jaargeld van f 125,-), die de kinderen les gaf in een schooltje (één lokaal) aan de huidige Averbodeweg. Het was een dag- en avondschool en het schoolgeld bedroeg f 0,12 per maand per kind. De onderwijzer ging bij iedere boer eens eten en kreeg zo zijn kost uitbetaald. (2)  In januari 1858 kregen daar 28 jongens en 12 meisjes les; in juli was dat gedaald tot respectievelijk 7 en 8. In de hele provincie Noord-Brabant was het schoolverzuim ‘s zomers erg hoog. In 1852 klaagde de provinciale schoolinspecteur daarover:

"De oorzaken van schoolverzuim zijn geenszins te zoeken in de kinderen, die bij eenige aanleiding en opwekking gretig zijn op het geregeld en trouw te school gaan; evenmin, ja minder nog in de onderwijzer, wiens belang het is, het hoogst mogelijk getal in zijne school te ontvangen; maar helaas, voornamelijk zijn zij te vinden in de verregaande onverschilligheid en zorgeloosheid der ouders, die te nauwernood hunne kinderen van schoolpligtigen leeftijd, gedurende eenige maanden ter schoole zenden, om ze voor een groot gedeelte reeds met April terug te houden. Deze komen later doch niet voor November terug, meest allen het vroeger geleerde vergeten zijnde."

En ook in 1887 was deze klacht nog niet van de lucht:

"Er komt een tijd in het najaar dat het kind werkelijk voor den minderen man van groot nut is. Dan is het een zeer drukke tijd. De vader gaat werken bij vreemden en het kind gaat met zijne moeder naar de akkers om aardappelen te rooien."

Omstreeks 1880 woonde en werkte onderwijzer H.N. Ouwerling (1861- 1932) uit Deurne in Sterksel. Hij was een vrij bekend auteur en sociaal criticus van de Peel. Behalve een geschiedenis van Deurne en een boekje over het Brabantse onderwijs in vervlogen tijden schreef hij in 1896 een Kleine katechismus der nieuwe spelling, gegrondvest op de beschaafde spreektaal, zijnde het onvolprezen, welluidende Hollandsche dialect, nuttig en profijtelijck voor alle Nederlanders, onverschillig of zij met De Vries en Te Winkel of met Kollewijn spellen.

In 1890 gingen er kinderen van Sterksel school in Maarheeze.(3)  Bij overbevolking van de school konden de kinderen echter te allen tijde van de school worden verwijderd. In 1912 dreigde deze situatie zich voor te doen, wanneer de school in Maarheeze meer dan 90 kinderen zou hebben. Sinds 1900 was de Leerplichtwet van kracht, die alle kinderen tot 12 jaar verplichtte naar school te gaan. Op het laatste nippertje hoefden de Sterkselse kinderen niet van school doordat de gemeente Maarheeze kinderen uit Weert voortaan van school weerde.  "Mocht evenwel blijken dat op 15 januari [1912] meer dan 90 leerlingen de school bezoeken, dan zullen waarschijnlijk de kinderen van Liebregts, als het dichtst bij Maarheeze woonende, toch kunnen blijven schoolgaan."  Behalve de kinderen Liebregts ging het ook nog om de kinderen Moons, Cox, Wouters en Van Werde uit Sterksel, die in Maarheeze schoolgingen.(4) 

In 1917 kreeg Sterksel een lagere school. Ze zou mede worden gefinancierd door de N.V. De Heerlijkheid Sterksel, de ontginningsmaatschappij die toen Sterksel in bezit had, totdat de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs geregeld zou zijn.(5)  School werd voorlopig gehouden in de boerderij van koperslager Van Bussel (Beukenlaan 25) met 17 kinderen in het eerste jaar. Het eerste schoolhoofd was de heer Dekkers uit Den Haag; hij werd na een jaar opgevolgd door A. Schilleman (met een jaargeld van f 3719,50). Pastoor Thijssen en Schilleman hadden namelijk samen de oprichting van de school voorbereid, toen Schilleman hier verzeild was geraakt als begeleidend legerofficier van in Sterksel tewerkgestelde Belgische krijgsgevangenen; pas in 1918 werd hij gedemobiliseerd. Vanaf 1921 had A. Schilleman tevens zitting in de gemeentelijke commissie tot wering van schoolverzuim.(6)

In 1919 werd het kerkbestuur tevens schoolbestuur, doordat de openbare lagere school werd omgezet in een bijzondere (R.K.) lagere school in verband met het einde van de Schoolstrijd en de daaruit voortvloeiende gelijkstelling van de onderwijsfinanciering. Datzelfde jaar kwam er een nieuw schoolgebouw gereed (1 juli 1919), dat tot 1984 aan het Valentijnplein heeft gestaan. Architect was A. Schets uit Budel. In december 1919 kwam ook de onderwijzerswoning ernaast gereed. De bouwkosten bedroegen f 15.000,-. Directielid W. Pessers van de N.V. zou dit bedrag willen lenen. Bovendien zou de N.V. jaarlijks f 400,- per leerkracht betalen. De N.V. bleef echter in gebreke en het kerkbestuur zat met de schuld, die al gauw opliep tot ruim f18.350,-. Pessers schaamde zich voor de N.V. en schoot de lening ad f 15.000,- zelf voor. Bovendien moest pastoor Thijssen de aannemer van de onderwijzerswoning uit eigen zak betalen, waardoor deze aanvankelijk op zijn naam kwam te staan. Verder schoot Thijssen de kosten van inrichting en onderhoud van het schooltje en de onderwijzerssalarissen in het begin allemaal voor uit eigen beurs. De pastoor deed dit op grond van de machtiging van het bisdom voor oprichting van de school.

De N.V. blééf in gebreke en Pessers - inmiddels een berooid man - vorderde het geld, dat hij de school al had geleend, terug. In 1929 zou het kerk-/ schoolbestuur afstand doen van al zijn vorderingen op Pessers en de inmiddels gelikwideerde N.V.

In 1927 en 1930 moest de school met een leerkracht en een lokaal worden uitgebreid, zodat er toen 4 leerkrachten waren. De bevolking van Sterksel groeide in deze periode enorm. In 1928 had het schoolbestuur leermiddelen (voor godsdienst, natuurkunde en biologie) aangeschaft, waarmee de gemeenteraad het helemaal niet eens was. Volgens de raad waren de aangeschafte middelen misschien nuttig voor toekomstige HBS-leerlingen, maar niet voor toekomstige landbouwers.

De onderwijsinspecteur wees de raad nog op het belang voor de toekomst van de kinderen, dat zij een goede opleiding kregen, doch tevergeefs. De declaraties over 1925-1927 klopten trouwens niet. Het ging om de vraag of het schoolbestuur de gemeente "administratiekosten" (f 0,50 per leerling) in rekening mocht brengen.