Over de plaats van de Geldropse galg
Heemkronijk jaar:1998, jaargang:37, nummer:2, pag:77 -81
OVER DE PLAATS VAN DE GELDROPSE GALG
door: Dirk Kroon
Op bladzijde 13 van 'De geschiedenis van het kasteel Geldrop en zijn bewoners/eigenaren’ (Heemkronyk, jrg. 36 (1997), nr. 2/3) schrijft Henriëtte Ver- hees-Wouters over de galg van Geldrop: "Deze stond op de grens van Heeze met Mierlo op de Strabrechtse Heide, niet ver van het grenspunt met Geldrop. De bewuste plaats op de heide draagt nog altijd de naam Galgenberg."
Op dezelfde bladzijde staat een kaartje met als onderschrift: "Geldrop met in het oosten op de Strabrechtse Heide de Galgenberg (ook Galgenboom of Scherpenberg) volgens de situatie van omstreeks 1900."
Ik heb een aantal bedenkingen tegen deze plaats van de galg. Laat ik vooropstellen, dat ik niet weet óf er ooit een galg gestaan heeft in Geldrop. Maar, laten we aannemen, dat er een was. Waar kan die dan gestaan hebben?
Galgeveld onlogische plaats
In het algemeen werden executies in het openbaar verricht om zodoende als afschrikwekkend voorbeeld te dienen. Dat maakt een executieplaats vér op de heide onwaarschijnlijk. De Strabrechtse Galgeberg ligt hemels-breed vijf kilometer van het Geldropse kasteel, waar waarschijnlijk recht werd gesproken en er is geen goede weg heen.
Niet alleen de veroordeelde moest de weg naar de galg afleggen, maar ook de beul, een geestelijke en enkele autoriteiten, die toe moesten zien op correcte uitvoering van het vonnis. Dit hele gezelschap moest dan zo'n anderhalf uur lopen en, op één lid van het gezelschap na, ook weer anderhalf uur terug. Bovendien diende de galg na de executie nog bewaakt te worden om diefstal van het lijk (of delen ervan) tegen te gaan. Deze argumenten: géén publiek en een ongemakkelijke lange reis, maken een executieplaats zo ver van het kasteel al onwaarschijnlijk.
Bovendien ligt de aangegeven plaats niet op Geldrops grondgebied en valt dus buiten de jurisdictie van de heer van Geldrop.
Topografische kaarten
Het misverstand is mogelijk op de volgende manier ontstaan: Op een topografische kaart van 1970 (en trouwens ook op een uitgave van 1961) staat inderdaad op de door Henriëtte Verhees-Wouters aangegeven plaats Galgeberg (niet Galgenberg, zoals het ‘groene boekje’ dit spelt).
Ik ken een aantal inwoners van Heeze, die zo'n tachtig jaar geleden in het dorp geboren en getogen zijn. Eén zelfs op Strabrecht. Geen van die geboren Heezenaren had ooit van de aanduiding Galgeberg gehoord.
Het is mogelijk dat Galgeberg een verbastering is. Er zijn nogal wat plaatsaanduidingen die erop lijken. Tussen Leende en Valkenswaard ligt een Galberg en tussen Geldrop en Nuenen de Guldbergen (bij het Gulbergsven, zonder d). Tussen Geldrop en Mierlo, net even voorbij de Rederijkerslaan, ligt het Galgeven (hierop kom ik nog terug). Het lijkt onwaarschijnlijk, dat hier overal galgen gestaan zouden hebben. Galg zou dus hier soms een andere oorsprong kunnen hebben. Zou het gagel kunnen zijn?
Oude kaarten
Het Streekarchief Regio Eindhoven beschikt over een aantal historische en betrouwbare kaarten van het genoemde gebied. Als Galgeberg een oude naam was voor de bewuste plaats, dan zou die op oudere topografische kaarten ook moeten voorkomen.
Op de topografische kaart van 1897 komt op die plaats inderdaad het door Henriëtte Verhees-Wouters genoemde woord Galgeboom voor evenals op een kaart uit plm. 1910. Op vroegere kaarten (topografische kaarten van 1837 en plm. 1850) staat op deze plaats geen enkele vermelding.
Dat betekent, dat de benaming Galgeboom (en zeker Galgeberg) van veel jongere datum is.
Wél komt een stukje naar het noordwesten op sommige kaarten de door Henriëtte Verhees-Wouters genoemde aanduiding Scherpenberg voor. Scherpenberg ligt precies op de plaats waar de gemeentegrenzen van Geldrop, Heeze en Mierlo samenkomen.
Op één van de oude kaarten kwam ik echter de vermelding Paal Scherpenberg tegen. Mede gezien de plaats van Paal Scherpenberg vermoed ik, dat het hier om een grenspaal gaat, die de gemeentegrenzen van Heeze, Geldrop en Mierlo aanduidt.
Deze verklaring wordt nog ondersteund door het volgende: Gaan wij van Paal Scherpenberg drie kilometer naar het zuidoosten (precies langs de grens van de gemeente Heeze), dan komen we weer op een markant punt in de gemeentegrens van Heeze. Daar komen de gemeenten Heeze, Leende, Mierlo en Someren bij elkaar. Op dit punt geeft de topografische kaart van 1970 de naam van Hoenderboom, maar de veel oudere topografische kaart geeft hier Paal Hoenderboom. Dit versterkt het vermoeden, dat zowel Paal Scherpenberg als Paal Hoenderboom grensmarkeringen zijn geweest.
Scherpenberg en Hoenderboom komen trouwens op zeer oude (kadastrale) kaarten voor en wel precies op de gemeentegrenzen.
Dat Galgeberg of Galgeboom terug zouden gaan op een middel-eeuwse executieplaats wordt dus steeds onwaarschijnlijker.
Het punt Scherpenberg is thans niet goed te bereiken. Vanaf een fietspad over de Strabrechtse Hei ligt het (en dat klopt met de topografische kaart) op een klein heuveltje. Boswachter Smits van Staatsbosbeheer vertelde mij, dat er geen grenssteen meer ligt. Er staat wel een paal, maar die is recent door Staatsbosbeheer geplaatst. Bij Hoenderboom vindt men wel een grensmarkerende steen.
Waar stond de galg?
Maar, als er een galg in Geldrop stond, waar stond die dan wel?
Tussen Geldrop en Mierlo, juist over de Geldropse grens, ligt het Galgeven. Gezien de ligging en de naam, die ook al voorkomt op de reeds genoemde kaart uit 1850, komt deze plaats meer in aanmerking voor de Geldropse galg. Gelegen aan een doorgaande weg (Geldrop-Mierlo-Helmond), dichterbij, goed bereikbaar en op de grens van Geldrop en Mierlo.
Interessant is ook nog het volgende:
De traditie wil, dat er ook een galg gestaan heeft langs de weg Aalst-Valkenswaard, waar zich nu de Eindhovense Golf bevindt. Op de kaart uit 1850 (waar dus wel het Geldropse Galgeven op voorkomt en de Strabrechtse Galgeberg ontbreekt) vindt men even oostelijk van de weg en zuidelijk van Waalre zowel een Galgenven als een Galgeberg.
Ook dit is een aanwijzing, dat de "Strabrechtse" galgeberg niet als zodanig is gebruikt.
(N.B.: Met veel dank aan de heer J. Spoorenberg van het streekarchief in Eindhoven voor zijn hulp bij het zoeken naar Galgevennen en Galgebergen op oude kaarten.)