Het verdwenen etablissement, deel 1

Heemkronijk jaar:2000, jaargang:39, nummer:1/2, pag:7 -102

HET VERDWENEN ETABLISSEMENT, deel 1 (= t/m hfdst 5)

Een historie uit een schilderachtig dorp

door: P.F. van den Heuvel 

Inhoud

         Inleiding 

1       Familie Simonis, 1761-1835                                                9    (2)

2       Adriaan van den Berg, 1836-1839                                     14   (5)

3       Frans van den Berg, 1839-1893                                         16

4       Ciska van den Berg, 1893-1896                                          33

5       Van den Heuvel-van den Berg, 1896-1910                         35

6       Familie Peters-Gerits, 1911-1945                                        49  

7       Familie Smulders, 1945-1953                                              75

8       Familie Baijens, 1953-1982                                                  81

9       Teloorgang, 1982-1988                                                         89

10     Twee impressies                                                                    91

Bijlage I:    Genealogie-Van den Berg (fragment)                          97

Bijlage II: Akte van eerbied (transcriptie)                                     100

Inleiding

De oudere Heezenaren herinneren zich ongetwijfeld vanuit hun jeugd in de Kapelstraat twee in het oog lopende etablissementen. Vooraan in de Kapelstraat, gezien vanuit het centrum, lag het wat eenvoudiger, maar vriendelijk ogende Hotel-Restaurant Peters, kortweg Hotel Peters genaamd. Wat verderop, net voorbij de protestantse kerk, lag het grotere en meer deftige Hotel Barendsma.

Inmiddels heeft Hotel Peters, later bekend als de Rôtisserie "De Kem- pen", plaatsgemaakt voor de supermarkt van de Edah. Daarentegen is het voormalige Hotel Barendsma gebleven; het staat heden bekend als Hostellerie Van Gaalen.

Het Eindhovens Dagblad schrijft op 28 juni 1985 in het artikel "Tand des tijds doet zich gelden in Heeze" over Kapelstraat nummer 118: "Tientallen jaren was daar het zeer gerenommeerde Hotel Peeters gevestigd. Tezamen met hotel Barendsma gold het als hèt hotel van Heeze en omstreken. Er werd een chique soos gehouden en de 'high society' trof er elkaar tijdens diners en feesten. Toen de zaak later werd overgenomen door de heer L. Bayens sr. ging alles op dezelfde voet verder en werd de naam Rotisserie De Kempen een begrip."

Deze historie beperkt zich niet alleen tot het verdwenen etablissement Rôtisserie "De Kempen", maar strekt zich uit over de periode vanaf de achttiende eeuw tot aan het jaar 1989 en handelt zowel over het gebouw als de eigenaars c.q. bewoners ervan.   

Het is een bekend gegeven dat de opkomst van de pensions en hotels in Heeze grotendeels te danken is aan de oogheelkundige praktijk van ds. J. Kremer in de negentiende eeuw. Het zal dan ook niemand verbazen dat dit eveneens het geval blijkt te zijn bij het onderhavige etablissement.

De ondertitel van dit verhaal is afgeleid van die van het boek van drs. J. Coenen, Heeze. Geschiedenis van een schilderachtig dorp, Heeze 1998. In zijn inleiding (pagina 9) op dit standaardwerk over Heeze schrijft de auteur: "Moge dit boek de basis zijn voor menig verder onderzoek naar de geschiedenis van het dorp." De geschiedenis van dit pand en zijn bewoners beoogt een bescheiden bijdrage te zijn in de geest van de wens van drs. J. Coenen.

Voor de samenstelling van deze geschiedenis is dankbaar gebruik gemaakt van de adviezen en van de aanvullende informatie verkregen van de heer C.S. Smit uit Heeze. Hij heeft ook het concept van het verhaal doorgenomen. Daarnaast zijn velen de auteur bij zijn speurwerk naar gegevens, foto's en ander illustratiemateriaal uitermate van dienst geweest.

Met dank vermelden wij: de familie Baijens uit Eindhoven; mevrouw H.B.J.M. van Oostrum uit Sint-Michielsgestel; mevrouw Zus Vertogen, mevrouw Guusje Veldhuizen- van Geffen, de familie Rovers, de heer Joop Verhees, mevrouw Tiny van Manen, allen uit Heeze; de familie Linkins-Beelen uit Geldrop; de dames Maria en Oda van de Laar uit Lieshout; mevrouw P. van de Putten-van der Velden uit Eindhoven; enige nazaten van de familie Frans van den Berg-Jansen; medewerkers van het Streekarchief Regio Eindhoven (SARE) te Eindhoven. De auteur dankt de heer Sjaak de Waal uit Helmond voor het voeren van de eindredactie.

1

Familie Simonis 1761-1835

Aan het dichtst bij het centrum gelegen gedeelte van de Kapelstraat, destijds ook wel de Ovendijk genoemd, was er in deze periode op deze plek nog geen sprake van enige horeca-activiteiten. Integendeel, hier sprongen de vonken van een smidsvuur in het rond en klonk de voorbijganger het geluid in de oren van de hamer op het aambeeld afkomstig uit de smidse van Hendrik Simonis. Deze smidse stond aan de straatweg kort bij zijn woonhuis met stal en schuur. Het bouwjaar is niet achterhaald. De contouren en de situering van de plattegrond van het hoofdgebouw op de kaarten van het kadaster uit 1832 en 1971 blijken opvallende overeenkomsten te vertonen. De familie Simonis was reeds lang in Heeze bekend.(1)

1683

Op 24 februari 1683 huwde in Heeze Johannes Simonis met Hiltrudis Peters.(2)  Getuigen waren Arnoldus en Judocus Simonis. Johannes was een smid. Dit blijkt uit het schepenbankarchief van Heeze, Leende en Zesgehuchten: "In 1710 wordt Johannis Symonis, mr.smith, betaald door de kapelmeester voor zijn bijdrage aan het plaatsen van 'twee groote gestoelten' in de Heezer capel in opdracht van Albert, baron Snouckaert van Schaumburg, Heer van Heeze, Leende en Zesgehuchten.”(3) (Deze kapel stond op de plaats van de huidige protestantse kerk.)

1704

Op 7 december 1704 trouwde in Heeze Johannis Arnoldus Sijmonis (kapitein bij de schut) met Maria Petrus van Langendonk.

Zij was gedoopt te Heeze en woonde in Delft. Uit dit huwelijk werd een zoon geboren die op 24 oktober 1705 in Heeze gedoopt was als Johannis Jansen Simonis. Hij werd evenals zijn vader smid. In het schepenbankarchief van Heeze staat vermeld dat in 1724 betaald is: "Aan Johannis Zimonis, smith, voor het maeken van ijzerwerk voor de gemeente volgens specificatie de somme van 19-17-0." Behalve Johannis zijn nog twee zonen van Johannis en Maria bekend, namelijk Arnoldus en Nicasius. De laatstgenoemde vestigde zich in Asten.

1730

Johannes (Johannis) huwde op 5 februari 1730 met Francisca van Asten (in een akte, gedateerd 7 februari 1761, genoemd Anneke Francis van Asten). Uit dit huwelijk werden twaalf kinderen geboren. Op 26 september 1757 is Johannes overleden. De oudste zoon, Hendrik, gedoopt op 15 oktober 1730, zette het beroep van zijn vader voort en werd smid. Op 7 februari 1761 nam hij uit de nalatenschap van zijn grootouders, Joannis Simonis den Ouden en Maria Langendoncq, over drievierde deel van: "een huis, hoff en aangeIagh van Dielis Dielissen en in het gelagh van Peeter Goorts van Asten, staande ten landboeke in twee deelen, zamen groot omtrent agtentwintig en een halve roede, gelegen aan de Eymerikerstraet onder de parochie van Heeze tussen ervenisse d 'eene zijde de wed.e Peeter Goorts van Asten, d 'ander zijde een straetje."(4) Uit latere akten (1815, 1835 en 1838) blijkt dat we hier te maken hebben met de plek waar het inmiddels verdwenen etablissement gestaan heeft.

1763

Hendrik huwde op 22 mei 1763 met de 30-jarige Allegondis Ivo Vincken. Het was deze Hendrik die op de avond van 14 mei 1812 aarzelend en met gemengde gevoelens zijn smederij afsloot. Terwijl zijn blik door de ruimte dwaalde gingen zijn gedachten terug naar de dag dat hij in 1761 de smederij uit de boedel van zijn grootouders overnam. Immers de dag erna, op 15 mei, zou hij op zijn beurt afstand doen van dit bedrijf en het overdragen aan zijn zoon, eveneens Hendrik Simonis geheten. En zo passeerde dan op 15 mei 1812 de akte van overdracht ten overstaan van "Jacobus Velsen, keizerlijke notaris, resideerende te Geldrop". Volgens deze akte verkreeg Hendrik junior: "Eene huizinge met het smishuisje en hoff geleegen alhier te Heeze ter plaatze genaamd Eymerik", met als belendingen "Mattijs Deelen " en "de straat". Ook werd hij eigenaar van negen percelen land gelegen in de nabijheid van het huis. Dit alles voor de som van duizend gulden. Tevens nam hij bij dezelfde akte voor een bedrag van driehonderd gulden "alle deszelfs roerende goederen van vee, meubilaire, granen, gereedschappen, zoo buitens- als binnenshuis, geen hoegenaamd uitgezondert," van zijn vader over. Van de akte van overdracht bestaan twee versies, één in de Nederlandse en één in de Franse taal.(5) De nieuwe eigenaar was gedoopt te Heeze op 22 januari 1773.

 ± 1815                      

De huwelijksdatum van Hendrik jr. is ons niet bekend. Mogelijk huwde hij in 1815 met Regina Creuder (ook Cruder), geboren te Maaswijk, die in september 1822 overleed. Johanna van der Meyden werd zijn tweede echtgenote. Hendrik stierf op 17 mei 1835 en liet vijf kinderen na, te weten: Hendrik, flankeur twaalfde afdeling infanterie te Breda, en Johannes,  Allegonda,  Antonie en Anna Maria, allen wonende in Heeze. De twee jongste kinderen waren minderjarig en kregen als voogden Jacobus van Asten en Gerardus van Poppel.

Omdat geen van de kinderen geïnteresseerd of in staat was het bedrijf over te nemen, werd tot openbare verkoop van het bezit van de overleden ouders overgegaan. De finale veiling had plaats op 30 november 1835. Geveild werden: "Een huis en erf gelegen te Heeze", "een gebouw zijnde de smids", "en een perceel land zijnde de tuin", "aan te vaarden in eigendom terstond en in gebruik terstond". Behalve het bovenstaande werden nog twee percelen bouwland geveild.(6)

Noten

1           Er is, onder anderen door wijlen de bekende heemkundige Antoon van Asten uit Asten, weleens verondersteld dat kardinaal Simonis uit het destijds in Heeze wonende geslacht Simonis            zou stammen. Uit een onderzoek gedaan door mevrouw N.C.E. Simonis-Taconis te Waalre blijkt echter dat de kardinaal stamt uit een geslacht dat oorspronkelijk afkomstig is uit Visé bij Luik. Zie N.C.E. Simonis-Taconis, Onze naam is Simonis, typoscript, Waalre, april 1989.

2           De meeste in dit hoofdstuk vermelde gegevens betreffende geboorten, huwelijken en overlijden zijn afkomstig uit de DTB- en BS-archieven van Heeze in het Streekarchief Regio Eindhoven te Eindhoven (verder: SARE).

3           SARE. Archieven van de schepenbank Heeze, Leende en Zesgehuchten, inventarisnummer 2133.

4           SARE. Archieven van de schepenbank Heeze, Leende en Zesgehuchten, inventarisnummer 1716, folio 70, akte d.d. 7 februari 1761.

5           SARE. Notarieel archief Geldrop, notaris Velsen, 1812, aktenummer 40, 15 mei.

6           SARE. Notarieel archief Heeze, notaris Freher, 1835, aktenummer 154, 30 november.   

2

Adriaan van den Berg

1836-1839

Adriaan van den Berg, leerlooier, ongehuwd, wonende te Heeze, was de hoogste bieder tijdens de veiling en werd op 30 november 1835 voor de som van f 775,- de nieuwe eigenaar van het woonhuis en de smidse. Dit betekende tevens het einde van de smederij. Adriaan, die het pand kennelijk als belegging had gekocht, zou de smidse gaan verbouwen tot een woning. Na het overlijden van Hendrik Simonis werd in dit pand dan ook geen smidsvuur meer gestookt en bleef het gedreun van hamerslagen op gloeiend ijzer voorgoed achterwege.

Voor zover is na te gaan heeft Adriaan van den Berg het pand niet zelf bewoond. Hij woonde in het gedeelte van de Eymerikstraat dat nu Jan Deckersstraat heet.

Drie jaar later, in mei 1839, brengt Adriaan op zijn beurt het huis met bijgebouw in openbare verkoop. Dan vermeldt de veilingakte(1) onder meer: "de in deze [= akte, v.d.H.] omschreven en in deze koop vermelde huizingen en gebouw, gelegen te Heeze, op de kadastrale perceelsgewijze legger der gemeente Heeze voorkomende onder sectie F, nummero 301 en 302, zijn ten gevolgen van het inrichten eener smids tot woonhuis opnieuw gemeten en bekomen op de kadastrale perceelsgewijze legger der gemeente Heeze de volgende nummero's.' in sectie F, nummero 1119, groot vier roeden en vier ellen, en sectie F, nummero 1120, groot zestig ellen.“(2)

De twee gebouwen werden elk met ongeveer de helft van de bijbehorende tuin afzonderlijk en daarna in massa te koop aangeboden. Hiermee beoogde de verkoper een hogere opbrengst te bereiken. Dit bleek echter niet het geval. De veilingen vonden plaats in de herberg van burgemeester Adriaan Jan Deelen, gelegen naast het te verkopen vastgoed. Op de eerste veiling werd de massa ingezet door Francis (Frans) van den Berg, een neef van de verkoper, op f1.259,-. Bij de finale veiling op 18 mei 1839 kwam er geen hoger bod zodat Frans van den Berg voor f1.259,- eigenaar werd van de hiervoor omschreven vaste goederen.

Noten

1           Streekarchief Regio Eindhoven te Eindhoven (SARE). Notarieel archief Heeze, notaris Freher, 1839, aktenummers 49 en 51 (13 en 18 mei).

2           1 roede is ruim 33 ca., 1 el is ruim 2 ca. (Onderrichting. aangaande .de Nieuwe Maten en Gewigten Opgesteld op last van Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandse Zaken. s'Hertogenbosch, 1812, bij J.P. Hoffers.) Gemeentearchief Tilburg, nummer 5212.   

3

Frans van den Berg

1839-1893

Frans van den Berg, de nieuwe eigenaar, was een timmerman. Dit had tot gevolg dat voortaan de sfeer in en rond de gebouwen bepaald werd door het geluid van timmeren, kappen en zagen en de geur van het hout. Van horecaactiviteiten was voorlopig nog geen sprake.

De familie Van den Berg was in de vorige eeuw bekend in Heeze. Zij telde behalve landbouwers ook leerlooiers, schoenmakers, aannemers en timmerlieden onder haar leden. Deze ambachten werden meestal in combinatie met een landbouwbedrijf uitgeoefend. Ook vervulden sommigen openbare functies als kerkmeester, armmeester en gemeenteontvanger.

De vader van de nieuwe eigenaar was de timmerman Jan van den Berg. Deze werd gedoopt te Heeze op 15 maart 1785 en overleed aldaar op 30 september 1862.(1)  Hij was gehuwd met Petronella Maas. Zij werd in Heeze gedoopt op 22 november 1789 en overleed in deze plaats op 65-jarige leeftijd. Uit het huwelijk van Jan en Petronella zijn elf kinderen opgetekend, en wel vier zonen en zeven dochters. Voor ons verhaal is de eerstgeboren zoon, Frans, van belang. Voor we echter met hem verder gaan eerst nog iets over vader Jan van den Berg. (Zie ook Bijlage I: Genealogie-Van den Berg (fragment), pagina 97-99.)

Als boer, timmerman en aannemer wist Jan rijkelijk de kost te verdienen voor zijn groot gezin. Hij was een actief baasje zoals blijkt uit de destijds veel gehouden notariële veilingen van opstaand hout. Hij was daar, ten behoeve van zijn timmerbedrijf, geregeld koper van eiken en andere bomen. Bij de aanbesteding van de z.g. Waterstaatskerk (St.-Martinuskerk) op 10 november 1828 heeft Jan het maken van de deuren en vensters aangenomen. Op verzoek van het r.-k. kerkbestuur vond op 18 september 1834 in Heeze ten overstaan van notaris H.M. Freher een openbare verkoop plaats van de afbraak der "ouden kerk" (schuurkerk). Nadat aan 30 kopers voor f107,75 allerlei materiaal was verkocht, werd Jan van den Berg voor f801,- eigenaar van "den geheelen afbraak van het overige gedeelte van het kerkgebouw".(2)

Het kennelijk voor zijn aannemersbedrijf minder geschikte materiaal is op verzoek van Jan van den Berg op 13 november 1834 opnieuw geveild. De aankondiging van deze veiling vermeldde dat door notaris Freher ter plaatse waar de oude kerk gestaan had een openbare verkoop zou gehouden worden van afbraak van de oude kerk. Deze afbraak bestond uit stenen, planken en balken. De opbrengst bedroeg f 123,90.(3)   

Dat Jan goede zaken heeft gedaan valt onder andere ook af te leiden uit de boedelveiling door zijn erfgenamen in 1862. Deze boedel bevatte onder meer zes huizen met schuur, stal, enzovoorts, alsmede bouw- en weiland. De veiling van de roerende goederen nam twee dagen in beslag. Dat ook zijn landbouwbedrijf voor die tijd niet geheel zonder betekenis was blijkt uit de veiling waar, naast de huishoudelijke inboedel en zijn bedrijfsinventaris, werden geveild: een zwartbonte koe (f65,-), een koe (f96,-), een zwartbonte maal (f31,-), twee vaarzen (f51,- en f36,-), een varken (f53,50) en een paard (f220,-). Het grootste deel van de boedel werd door de erfgenamen zelf gekocht.(4) Tot zover Jan van den Berg.

Frans van den Berg is, zoals verderop zal blijken, de grondlegger van het latere hotel-pension. Hij was in Heeze geboren op 8 januari 1813 en leerde van zijn vader naast boeren ook het timmmermansvak. Dit zou tevens zijn hoofdberoep worden. Als oudste zoon met gelijkgestemde belangstelling voor werk en ambacht was hij ongetwijfeld de oogappel van zijn vader Jan van den Berg. Maar dat veranderde snel toen Frans verliefd werd op Petronella Jansen. Deze keuze van zoon Frans viel namelijk bij zijn ouders niet in goede aarde.

Petronella Jansen was een dochter van Martijn (Martina) Jansen, weduwe van Gregorius Verleg. Martijn werd in 1777 in Heeze geboren als dochter van Peter Jansen en Hendrina van der Els. Op 30 juni 1805 huwde zij zowel voor de schepenen als voor de rooms-katholieke kerk in Heeze met Gregorius Verleg, afkomstig uit Geldrop. Gregorius was gedoopt te Geldrop op 1 december 1775 als zoon van Jacob Verleg en Anna Stevens, mogelijk Anna Stevens van Ruth geheten. Het jonge paar vestigde zich in Geldrop waar een dochter werd geboren die op 21 september 1805 werd gedoopt en Jacoba werd genoemd. Jacoba trouwde op 17 augustus 1833 in Stratum met Antonius Thomassen. Zij is op 4 juli 1883 in Stratum overleden.

Nog geen half jaar na de geboorte van Jacoba is Gregorius Verleg, op 13 maart 1806, in Geldrop overleden. Tweeëneenhalf jaar later, op 10 november 1808, werd Petronella in Heeze geboren. Omdat er geen vader erkend werd kreeg zij de achternaam van haar moeder. Mogelijk ligt hier de reden dat de ouders van Frans van den Berg zich verzetten tegen zijn voorgenomen huwelijk met Petronella Jansen.

Toen er op 2 april 1838 door het overlijden van Petronella's moeder woonruimte beschikbaar kwam wilde de 25-jarige Frans met de drie jaar oudere Petronella gaan trouwen. Daarvoor had hij echter de wettelijk vereiste toestemming van zijn ouders nodig. Dezen wilden evenwel koste wat koste dit huwelijk voorkomen en weigerden dan ook hun toestemming te verlenen. Om toch tot een huwelijk te kunnen komen, moest Frans een, waarschijnlijk nog uit de Franse tijd stammende, ingewikkelde en kostbare procedure aangaan om de vereiste toestemming van zijn ouders zien te krijgen. Dit betekende dat hij een notaris moest inschakelen.(5)  Daarom wendde hij zich tot notaris Freher in Heeze die op 25 mei 1838 de hiervoor wettelijk voorgeschreven akte passeerde. In deze akte werd onder meer opgenomen dat ondanks dat er op het gedrag van zijn aanstaande bruid niets viel aan te merken de ouders Van Frans weigerden om toestemming tot dit huwelijk te verlenen. Verder vroeg Frans in deze akte aan zijn ouders alsnog toestemming voor zijn voorgenomen huwelijk met Petronella Jansen. Deze akte is later in de bijlagen van de huwelijksakte aangeduid als de "acte van eerbied". Getuigen hij de ondertekening van dit document waren de veldwachter Gijsbertus Branten en de timmerman Jan van Deursen. Hier volgt een beschrijving van het meest omslachtige deel van de procedure.

Om zeven uur in de morgen van 25 mei 1838 vervoegde notaris Freher zich met de getuigen Gijsbertus Branten en Jan van Deursen ten huize van Jan van den Berg en Petronella Maas. Nadat de notaris de akte van eerbied met het daarin opgenomen verzoek tot toestemming voor het huwelijk had voorgelezen, antwoordde Jan van den Berg dat zijn zoon bekend was met de redenen die hen bewogen om hun toestemming tot deze echtverbintenis te weigeren. Jan en zijn echtgenote verklaarden dat zij in deze weigering volhardden. Hierop maakte de notaris van dit gebeuren proces-verbaal op. Vader en moeder Van den Berg weigerden dit proces-verbaal te ondertekenen.

Op de vroege ochtend van 25 juni 1838 volgde dezelfde ceremonie met gelijke uitkomst. Tenslotte stond op de ochtend van 25 juli 1838 de notaris met gevolg voor de derde maal bij Jan en Petronella van den Berg op de stoep. Het echtpaar liet zich echter niet vermurwen. Toen, na het verstrijken van nog een maand, was op 25 augustus de weg vrij voor het voorgenomen huwelijk.

Juist in hetzelfde jaar 1838 kwam deze ingewikkelde en kostbare procedure te vervallen. Er kwam een nieuwe regeling waarbij in geval van weigering van toestemming tot een huwelijk de kantonrechter kon worden ingeschakeld.

De letterlijke tekst van zowel de akte van eerbied als van het daarbij behorende proces-verbaal is als bijlage bij deze geschiedenis gevoegd. (Omdat behalve de data alle drie de akten hetzelfde zijn is er één als voorbeeld genomen. Zie bijlage II op pagina 100-102.)

Op 26 augustus 1838 ging eindelijk het huwelijk van Frans en Petronella door. Als getuigen traden op: Jacobus van den Berg, landbouwer, oud 58 jaar, oom van de bruidegom, Hendrik Jansen, "slagter”, oud 58 jaar, oom van de ”bruit", en de veldwachter Gijsbert Branten, oud 55 jaar, allen wonende te Heeze, en Jan Notten, "molenaarsgast", oud 27 jaar, uit Leende. Uit de huwelijksakte blijkt dat de bruidegom niet zelf zijn dienstplicht heeft vervuld maar dat zijn ouders voor hem een plaatsvervanger hadden geregeld.(6)

Na hun huwelijk ging het jonge paar wonen aan de Eymerikstraat op nummer 178, dat is in de huidige Jan Deckersstraat ter hoogte van waar nu schildersbedrijf Vinck gevestigd is. Een huis met twee huisnummers. Op nummer 177 woonde de hiervoor eerdergenoemde leerlooier en ongehuwde oom van Frans, Adriaan van den Berg. Op nummer 178 woonde Petronella met haar moeder Martina Jansen, weduwe van Godefridus Verleg. Door het overlijden van Martina Jansen op 2 april 1838 kwam deze woonruimte ter beschikking van het jonge paar. Begin 1840 woonden beiden er nog met hun zoontje van een half jaar en met Hendrikus Teunis uit Stratum, een achttienjarige timmermansknecht. Frans kon zijn aankoop immers eerst aanvaarden met Pasen 1840.

Frans en Petronella werden de ouders van zeven kinderen van wie later dochter Francisca Josephina (in de volksmond Ciska) het bedrijf van haar ouders zou overnemen en voortzetten.

Uit het bevolkingsregister blijkt dat op 18 mei 1839, toen Frans van den Berg zijn nieuwe bezitting aan de Kapelstraat verwierf, het perceel drie huisnummers had waarvan nummer 188a kennelijk leegstond. Voorheen woonde hier Leonard van de Kerkhof, afkomstig uit Eindhoven, met zijn echtgenote en de dienstmeid. Leonard is in 1838 overleden. Zijn vrouw vertrok toen naar Schijndel. Op nummer 188b woonde Nicolaas Buttler, gepensioneerd soldaat, 34 jaar, gereformeerd, afkomstig uit het kanton Bern in Zwitserland, met zijn vrouw Anna Cornelia Hendriks, 28 jaar, rooms-katholiek en afkomstig uit Antwerpen.

Zijn buurman op nummer 188c was Hendrik Zumkehr, een gepensioneerd fuselier, 37 jaar, gereformeerd, en eveneens afkomstig uit het kanton Bern in Zwitserland. Zijn vrouw Henrica van Col, 31 jaar, r.-k., was afkomstig uit Hilvarenbeek.

De ogendominee

Dit brengt ons bij ds. J.L.A. Kremer die sedert 1834 in Heeze een wijd en zijd bekende praktijk hield voor de behandeling van lijders aan oogziekten. Het was juist deze praktijk die in Heeze het ontstaan van pensions en logementen tot gevolg zou hebben.

Over hem staat bij Van der Aa te lezen:

"Thans is dit dorp het toevlugtsoord der oogkranken, die er door den als Oculist algemeen bekenden Predikant Johannes Leonardus Arnoldus Kremer behandeld worden. Uit alle standen en uit alle oorden van ons Vaderland kommen zij herwaarts, om hunne genezing aan den belangloozen Kremer toe In vertrouwen", schrijft Van der Aa onder Heeze in zijn bekende Aardrijkskundig  Woordenboek der Nederlanden in 1844.(7)

Onder de patiënten van ds. Kremer waren nogal wat (ex)militairen. Veel legers kampten destijds met oogziekten onder de soldaten. Ongetwijfeld hebben bovengenoemde militairen zich in Heeze gevestigd om zich onder een langdurige behandeling van ds. Kremer te stellen. Dit blijkt onder andere uit het doopregister van de Ned. Hervormde Kerk in Heeze. Op 21 december 1838 werd ingeschreven het op 20 december 1838 geboren kind Petrus Hohl, aangegeven door zijn vader Johannes Hohl, gepensioneerd militair, met als getuigen Andries van Zeijl en de reeds hiervoor genoemde Henrich Zuhmkehr. In het register staat vermeld dat deze getuigen niet konden ondertekenen wegens blindheid.(8)

Behalve militairen waren er ook andere patiënten die zich in Heeze vestigden om zich langdurig onder behandeling van de ogendominee, zoals ds. J.l.A. Kremer ook wel werd genoemd, te kunnen stellen. Zo blijkt uit een notariële veilingakte van 7 november 1843 dat Frans van den Berg huisvesting heeft geboden aan Gesina Dethmers, afkomstig uit Meeden (bij Veendam), provincie Groningen. Kennelijk ten gevolge van haar vertrek uit Heeze verkocht Gesina haar inboedel op deze veiling, die plaatsvond ten huize van Frans van den Berg, timmerman, waar zich ook de te verkopen spullen bevonden. Aan het slot van de veilingakte verklaarde Gesina "uit hoofde van het gemis des gezigts niet te kunnen schrijven noch hare naam te teekenen." Het is duidelijk dat we hier te maken hebben met een patiënt van ds. Kremer.(9)

Het aantal ooglijders dat zich in Heeze bevond was opvallend groot. De meeste patiënten kwamen in de zomer, soms wel driehonderd. Enigen van hen gingen, zonder geheel hersteld te zijn, tegen de winter naar hun woonplaats en keerden de volgende lente terug om zich opnieuw onder behandeling te stellen. De heer Kremer had echter het liefst dat de lijders onafgebroken in Heeze verbleven. Een publicatie over ds. Kremer uit 1842 vermeldde onder meer het volgende:

"Wanneer de patiënten te Heeze aankomen, dan nemen zij aanvankelijk hunnen intrek in den Pelikaan bij J. van Dijk, of bij den Burgemeester, die tevens logementhouder is. Enigen gaan logeren in den Jager, bij J. Giller, beter bekend onder den naam van Jan de Jager. In deze logementen kunnen zij zich vervolgens ook, evenals in particuliere huizen bij de week verbinden. Verreweg de meeste lijders gaan bij particuliere ingezetene wonen. De sommen welke voor kost en inwoning worden besteed zijn zeer verschillend; het minimum daarvan kan men nogthans op f 2, à f 2,50, en het maximum op f 14,00 per week berekenen. Het bewasschen is hieronder niet begrepen: de patiënten laten zulks, tegen afzonderlijke betaling, meestal bij de vrouwen der te Heeze gestationeerde Marechaussees verrigten."(10) 

Dat de toeloop van patiënten van ds. Kremer ook bij de ontwikkeling van de timmerwinkel annex woning van Frans van den Berg tot een logement en stalhouderij een rol heeft gespeeld staat buiten kijf. Zijn buurman, burgemeester A. Deelen, was reeds logementhouder. Deze situatie heeft mogelijk ook Frans geïnspireerd om van deze markt een graantje mee te pikken. De hiervoor reeds aangehaalde akte over Gesina Dethmers geeft aan dat Frans van den Berg reeds in 1843 aan gasten huisvesting bood. (Zie voor ds. Kremer ook P. Dominicus de Jong O.C.R. (bewerker), Kronijk (zie noot 2 van dit hoofdstuk, Pag. 32, 44, 78-80; J. Coenen, Heeze. Geschiedenis van een schilderachtig dorp, Heeze 1998, pagina 307 en C.S. Smit,  "Uit de archiefkist, in de Heemkronyk, Jaargang 17, (1978), nrs. 1 en 2, respectievelijk pagina’s 12-13 en 40-41.)

Frans van den Berg bleef niet alleen timmerman. In het bevolkingsregister van Heeze, periode.1860-1880, staat hij vermeld als timmerman / aannemer en zijn vrouw als winkelbediende. Er was dus ook een (timmer)winkel gekomen. Een oom van de auteur van deze geschiedenis vertelde destijds dat Frans van den Berg in de jaren zestig van de negentiende eeuw de bouwer was van het inmiddels verdwenen huis in Heeze bekend als het huis van Lowieke. Dit was gelegen de Jan Deckersstraat nr. 27.

In een veilingakte uit 1870 is Frans van den Berg als herbergier vermeld.(11) Het zal dan ook wel rond deze tijd geweest zijn dat hij een gedeelte van zijn bestaande gebouw(en) heeft gesloopt en door een nieuw aan de straatzijde gelegen gedeelte vervangen. Hier werden de herberg en het koetshuis ondergebracht en mogelijk ook de/het winkel(tje). Boven ontstond ruimte voor de hotelkamers. Het is waarschijnlijk ook uit die tijd dat op het dak een fraai houten bord werd aangebracht waarop met flinke letters (vermoedelijk) stond vermeld:

Geleidelijk aan ontstaat van Frans van den Berg het beeld van een zakenman die naast zijn bestaan als timmerman/aannemer en boer ook wist in te spelen op de, uit de activiteiten van ds. Kremer ontstane, vraag naar meer verblijfsmogelijkheden. Allengs ontstond zo aan de Kapelstraat naast het aanwezige timmer- en landbouwbedrijf een winkel annex herberg. Ofschoon in de praktijk reeds eerder gesproken zal zijn van een logement, komen we deze aanduiding pas tegen in zijn testament opgemaakt in 1886. Daarin is Franciscus van den Berg, Janszoon, vermeld als logementhouder en winkelier wonende Heze.(12)

Uit de hiervoor reeds aangehaalde notariële veilingakte uit 1870 blijkt dat Frans een grote hoeveelheid hout, schabben en planken in veiling bracht. Dit kan een aanwijzing zijn dat hij rond 1870 enige veranderingen in de activiteiten van zijn aannemersbedrijf heeft aangebracht. Inmiddels had hij hulp van zijn zoon Hendricus die eveneens als aannemer in het bevolkingsregister staat ingeschreven. Met het vertrek van deze Hendricus Alphonsus op 29 januari 1877 naar Boxmeer en het huwelijk van een paar dochters in hetzelfde jaar kwamen de bedrijfsactiviteiten van Frans van den Berg op een lager pitje. Dat ze echter nog niet zonder betekenis waren blijkt onder meer uit een protestwissel die hij op 22 juli 1879 door notaris Neomagus uit Heeze ter betaling kreeg aangeboden.

Het ging daarbij over het voor die tijd niet geringe bedrag van f2.836,50. Frans weigerde echter de betaling. Hij deelde de notaris mee dat de reden voor deze weigering bij de trekker, Johannes Ambrosius van Gennip te Heeze, voldoende bekend waren.(13)

Frans en Petronella zetten samen met dochter Francisca het hotelbedrijf voort. In zijn testament vermaakte Frans aan deze nog ongehuwde dochter Francisca Josephina (Ciska) het hotel onder de verplichting om daarvoor binnen drie maanden na het overlijden van zijn echtgenote, en bij vooroverlijden van deze binnen drie maanden na zijn overlijden, in zijn nalatenschap in te brengen een som van duizend gulden. Als Ciska buiten haar wil aan deze bepaling niet kon voldoen werd zij bevoordeelde erfgename voor het gedeelte van de nalatenschap wat daarvoor wettelijk was toegestaan.(14) Het kwam vaker voor dat, wanneer een van de kinderen ongehuwd bleef teneinde de ouders 'aan hun eind te brengen', dit kind daarvoor een overbedeling uit de nalatenschap van de ouders kreeg. Dit was duidelijk ook met Ciska het geval.

Gouden huwelijk

Op 26 augustus 1888 beleefden Frans en Petronella een voor die tijd zeer zeldzame gebeurtenis, namelijk hun gouden huwelijk. Het werd een bekroning van een huwelijk dat destijds pas na de nodige strubbelingen van start was gegaan. In schrille tegenstelling met hun huwelijk in 1838 werd het nu een groot feest. De Meierijsche Courant van 29 augustus 1888 vermeldde hierover:

 ". . . De gansche weg, van af de feestelijke woning tot aan de kerk was met groene boompjes beplant en aan deze twee eindpunten, prijkten ierlijke eerebogen van groen en loover, waarop in toepasselijke jaarschriften ‘s Hemels heil over het hoofd der jubilarissen werd afgesmeekt. Het jubelend echtpaar stapte den feestelijken dag in met het bijwonen van een heilig dankoffer in de kerk, waarheen zij, gezeten in het rijtuig van Mevrouw de Weduwe Freher [weduwe van notaris Freher, v.d.H.], omstuwd door lieve bruidjes in 't wit en een schildknaap met drapeau, in optocht werden gebracht. Ook de kerk, waarin de jubilarissen op eene versierde estrade [podium, v.d.H.] plaats namen, was prachtig versierd."

 ". . . Na den heiligen dienst werden de oudjes in hunne woning gecomplimenteerd door de Eerw. Heeren Pastoor [Bartholomeus Kemps, v.d.H.] en Kapelaan, den Edel Achtb. Heer Burgemeester en de Freules van Tuijl van Serooskerken.(15)

In den namiddag begaf het feestvierend paar, begeleid door familieleden en bruidjes, zich in twee rijtuigen naar het kasteel om de oudere Freule van Tuijl van Serooskerken in de gelegenheid te stellen aan de jubilarissen hare felicitatiën aan te bieden. Zondag bracht de liedertafel van de fabriek des heeren Deelen eene schoone serenade en daags daarna was het de beurt aan Euphonia om de geachte feestelingen door het uitvoeren van enige nette stukken te verrassen."

Mevrouw F.M. Huisman uit Heeze, een nazate van het echtpaar Van den Berg-Jansen, vertelde dat het verhaal over de gouden bruiloft en in het bijzonder de ontvangst op het kasteel nog jaren in de familie de ronde deed.