De klok van Jan van Asten
Heemkronijk jaar:2000, jaargang:39, nummer:4, pag:185 -187
DE KLOK VAN JAN VAN ASTEN
door: Elly van Loon -van de Moosdijk
Een tijd geleden is vanuit het Nationaal Beiaardmuseum in Asten een onderzoek gestart naar de versiering op de middeleeuwse klokken in de steden en dorpen die eertijds behoorden bij het hertogdom Brabant. Het gaat om klokken die in 1550 of eerder werden gegoten. Drs. Elly van Loon-van de Moosdijk, een kunsthistoricus die haar opleiding genoot aan het Kunsthistorisch Instituut van de Katholieke Universiteit van Nijmegen, leidt het onderzoek. Zij maakte, aan de hand van gegevens van anderen, een nieuwe lijst met middeleeuwse klokken en vergelijkt de versieringen die zijn aangebracht. De 'Jan van Astenklok' uit Heeze hoort daar ook bij.
Dit voorjaar is bij Koninklijke Eijsbouts het torenuurwerk en de klokkenstoel gerestaureerd van het reformatorisch kerkje uit Heeze. Voor de kerkgemeenschap en inwoners van het dorp is dat fijn; na jaren kan men de klok weer goed horen klinken en geeft de wijzerplaat de juiste tijd aan. Maar niet alleen voor hen is het een geluk dat de restauratie nu eindelijk plaats kon vinden. Ook voor het handjevol mensen dat middeleeuwse klokken onderzoekt, is het geweldig.
De Mariaklok uit 1451 die door Jan van Asten is gegoten, blijkt in de dakruiter 'normaal' alleen van buitenaf bereikbaar te zijn. Onderzoekers van klokken hebben meestal geen hoogtevrees en zijn ook wel wat gewend, maar om nou plat op de buik over het steile dak naar de klok te schuiven, is een beetje veel gevraagd, en een hoogwerker huren wordt wat duur. Daarom werd met smart uitgekeken naar 17 maart jongstleden.
Toen zorgden medewerkers van Eijsbouts en kraanbedrijf Swinkels uit Someren dat al het te restaureren materiaal naar beneden kwam, inclusief de Mariaklok, waar overigens niets mee is gebeurd. Deze klok is belangrijk omdat de versiering in de letterrand sterk lijkt op die van de Mariaklok in Asten. Er staan - zo is gebleken - ook een naar links lopende leeuw en een Lam Gods in de letterrand. Op de Mariaklok van Asten staat echter als mogelijke gieter 'Jan die smet vander diesdunc' en geen 'Jan van Asten' (de Diesdonk is een eeuwenoud gehucht bij Asten). Volgens campanoloog André Lehr zijn deze twee Jannen echter één en dezelfde persoon. Het wordt pas een probleem, wanneer we de klok van Heeze vergelijken met de Mariaklok van Enschot waar wel 'Jan van Asten' als gieter genoemd wordt, maar waar de versiering totaal anders is. Om het geheel nog meer gecompliceerd te maken beweert Jörg Poettgen, een onderzoeker uit het Duitse Rijngebied, dat Jan van Asten dezelfde persoon is als Jan van Venlo, een gieter van wie hij veel klokken heeft bestudeerd.
Kortom, het was - om goed onderzoek te kunnen doen - heel fijn om van alles van dichtbij te kunnen bekijken, met beide benen op de grond. Wie weet wat voor conclusies we nog kunnen trekken.
Er zijn overigens nog steeds oude klokken in Brabant die voor het lopende onderzoek bestudeerd moeten worden. Wie geen hoogtevrees heeft en wil helpen kan contact opnemen met het Nationaal Beiaardmuseum, telefoon: (0493) 69 18 65; (e-mailadres: info@cariIlon-museum.nl); of met Elly van Loon-van de Moosdijk (e-mailadres: Ioon@iae.nl.).