In Leende werd ik voor de tweede keer bevrijd

Heemkronijk jaar:1987, jaargang:26, nummer:1, pag:4 -13

IN LEENDE WERD IK VOOR DE TWEEDE KEER BEVRIJD

door: Guusje Veldhuizen

Op de achttiende september 1944 zat ik rond het middaguur op de cellengang van het politiebureau te Eindhoven aan de warme hap, in gezelschap van een bewaker, toen achter mij ‘n deur open ging, iemand mij verzocht mee te komen, waarna de wachtcommandant uitgelaten riep: "Meneer Vogels, eindelijk bent U vrij!" Voordat de betekenis van die woorden tot me door konden dringen, werd ik meegetrokken naar de hoofdingang, op de schouders gehesen en aan de samengestroomde menigte getoond met de kreet: "Onze laatste arrestant van de moffen!" Men zwaaide en juichte naar me en als in een roes onderging ik die hulde.

Karel Margry beschrijft bovenstaand tafereeltje in zijn boek "De Bevrijding van Eindhoven” op blz. 53 (Eindhoven 1984) als volgt:

Bij het politiebureau op de Grote Berg in Eindhoven was een grote menigte op de been. Onder luid applaus werden de mensen die door de S.D, (de Sicherheidsdienst) gevangen waven gezet, vrijgelaten. De laatste arrestant, de heer  F.G.M. Vogels uit Leende, die verdacht  werd van Duitsvijandige activiteiten (tenecht: hij was leider van het Leender verzet), merd zelfs op de schouders gehesen en uitbundig toegejuicht.

Wie was die F.C.M. Vogels, hoe kwam hij daar als gevangene terecht en hoe kwam hij in het Leender verzet?

Tweeenveertig jaar na dato geeft een rustige, bedachtzame Frans Vogels antwoord op mijn vragen. Hij woont nog altijd in Leende zijn geboortedorp; waar zijn vader burgemeester was van 1911 tot 1940, in dezelfde periode van het turbulente "bewind" van pastoor Steenbekkers! Frans was de appel die niet ver van de boom viel! Als achttienjarige knaap kwam hij in 1932 als volontair op de secretarie van het gemeentehuis in Leende terecht, waarna hij vijf jaar later(!), als volwaardig ambtenaar zich inzette voor de gemeente Leende en dat ambt tot 1975 bekleedde. Hier volgt zijn verhaal.

HET VERZET

Het verzet tegen de bezetter begon al toen de oorlog nog niet officieel een feit was. Rond de klok van drie uur in de nacht van negen op tien mei 1940, toen de Nederlandse bevolking zich nog niet bewust was van de ramp die op het punt stond los te barsten, werden we opgeschrikt door het schelle rinkelen van de voordeurbel. Op de stoep stonden enkele militairen met een boodschap voor ons vader, de burgemeester/secretaris Justinus Vogels van Leende. Eenmaal binnen deed de sergeant als oudste in rang het woord en bracht het verpletterende nieuws dat Duitse troepen de Nederlandse grens hadden overschreden en dat we in oorlog waren met Duitsland. Of dit voor het moment nog niet genoeg was, vertelde hij dat de mogelijkheid bestond voor een landing van Duitse vliegtuigen OP DE WEG TUSSEN MAARHEEZE EN LEENDE, die hiervoor bijzonder geschikt was omdat deze zes kilometer geasfalteerde weg al gereed gemaakt was voor verbreding voor de aanleg van een dubbelbaansweg. Voor dit doel waren al de eeuwenoude eikebomen aan weerszijden van de weg gekapt en gerooid, sloten gedicht en afrasteringen van weilanden weggehaald.

In opdracht van zijn superieuren verzocht de sergeant aan mijn vader medewerking te verlenen om die weg zo snel mogelijk te versperren, zodat geen enkel vijandelijk vlieg tuig daar kon landen. We schoten in onze kleren en met mijn broer Kees en de uit zijn bed getrommelde gemeentewerker Jan van Weert gingen we letterlijk de boer op om deze opdracht uit te voeren. In een mum van tijd kwamen de boeren met hun karren, ploegen, kruiwagens en al wat ze maar mee konden sjouwen en barricadeerden de weg, zodat er zelfs geen mus meer kon landen. De militaire boodschappers waren doorgegaan naar Maarheeze met hetzelfde verzoek en ook aan die kant van de weg waren ze vol strijdlust bezig om voor de vijand de eerste kool te stoven. Het verzet was geboren!

VIER JAAR LATER ....

Het was half augustus 1944 toen de mij goed bekende Derk Geukens mij verzocht een onderduikadres te zoeken voor een persoon afkomstig uit Enschedé. De lijn waarover het verzoek liep was safe en Geukens vertrouwde ik ten volle. Hij was een dorpsgenoot en collega, rijksambtenaar voor de grens en belastingen. Ik beloofde mijn medewerking, doch wilde enkele dagen wachten omdat het kermistijd was in Leende. Niet dat er een draaimolen of snoeptent aanwezig was: in die periode ondenkbaar, maar men ging wel op familiebezoek in die dagen, dat was traditie, dus kon ik in dat kleine dorpje van 2000 zielen niet op zoektocht, want iedereen kende iedereen en die drukte was voor mijn missie te link. Het bleek dat de onderduiker snel onder de pannen moest, waardoor Geukens noodgedwongen zelf die man in huis nam. Als extra belasting bracht hij ook zijn zoon mee van 'n jaar of zeventien. Enkele dagen later ging ik naar het huis van Geukens om die onderduikers te ontmoeten en al gauw vond ik die meneer X op zijn zachtst gezegd een onaangenaam persoon. In plaats van een te verwachten dankbaarheid, nam die man een brutale dreigende houding aan. Hij zei o.a.: "Ik ben nu hier met mijn zoon, U zult me moeten helpen of U wilt of niet! Ik heb een pistool.... als U geen veilig adres voor ons vindt dan schiet ik eerst mijn zoon dood en dan mezelf!" We stonden wel even met de ogen te knipperen van die uit- spraak, maar ja, we leefden in een abnormale tijd en we waren in die laatste vier jaar al zoveel vreemde en overspannen figuren tegengekomen; hij zou wel kalmeren! De volgende avond kwam een zeer ongeruste Geukens bij me thuis. Meneer X had "s morgens de fiets van zijn vrouw geleend om ergens(?) Belgische shag te gaan kopen en hij was nog niet terug, wat nu? Rustig afwachten was mijn advies, we kunnen daar nu toch niets aan doen. En inderdaad kwam hij rond acht uur terug met een verward verhaal van de weg kwijt e.d. Het was een rare snuiter, maar we slaakten een zucht van opluchting en gingen gerustgesteld naar bed. Ik was nog niet getrouwd en woonde met drie zusjes bij de ouders thuis in de Dorpstraat nr.42.

DE ARRESTATIE

Het werd een korte nacht want rond vijf uur schoot ik wakker doordat een angstige zus fluisterde: "Vlug, het hele huis is omsingeld door Duitsers, ze staan voor de deur en hebben al gebeld; ze zullen wel voor jou komen. En ja hoor, lang en hard ging de bel. Vluchten was niet mogelijk. Mijn zus deed de deur open en een van de soldaten zei: "Wir mussen den Herrn Vogels haben", waarop hij onmiddellijk mijn zus opzij schoof en de trap opging, gevolgd door Fröhnapfel, de 'rechterhand' van Weber, het hoofd van de S.D. in Eindhoven. Ik moest me "schnell" aankleden "und mitkommen". Terwijl ik wat kleren aantrok, stonden mijn ouders bang en hulpeloos op de gang, niet wetend wat te doen. Enkele Duitse soldaten met honden doorzochten vluchtig het huis, trokken wat kasten en laden open maar vonden gelukkig niets. (Een stapeltje bonkaarten lag onder de traploper!)

Ik werd naar buiten geduwd en de eerste die ik zag was de onderduiker meneer X, Judas de Verrader! Toen ging pas 'n lampje branden: ik was te goeder trouw geweest. Te laat, ik zat in de val!

Met enkele soldaten -het geweer in de aanslag- togen we op weg, de Dorpstraat uit, over de Valkenswaardseweg, waar toen nog bijna geen huizen stonden, ongeveer naar het punt waar nu "Jagershorst" ligt. Daar stonden enkele personenauto's en in een ervan moest ik plaatsnemen. Vanaf dat punt had ik ruim zicht op de weg. Na enige tijd zag ik weer 'n groepje soldaten aankomen met Fröhnapfel voorop, die twee arrestanten meevoerden: mijn vriend Derk Geukens en Tjeu Sporen. Met Tjeu had ‘Judas’ de vorige avond contact gehad in een café (dat hoorde ik later). Toen het groepje bij de auto’s aankwam, sprongen de soldaten stram in de houding voor hun baas en werd ik gesommeerd direkt uit de wagen te komen. We werden met z'n drieen op 'n rij gezet en met zijn manschappen als toeschouwers voerde Fröhnapfel 'n eenakter op. Hij pakte een machinepistool, richtte dat naar boven, gaf een vuurstoot naar rechts en een vuurstoot naar links, draaide zich dreigend naar ons om en zei: "Morgen fruh um sechs Uhr!"

Na deze solo intimidatiestunt werden we met een snauw en 'n por in de auto geduwd. Naast de chauffeur zat 'n soldaat die de hele route naar Eindhoven zijn pistool op ons gericht hield. Vreemd genoeg was ik heel rustig en onderging het gebeuren heel gelaten. We reden naar de Paradijslaan, waar even gestopt werd voor de villa van Dr. Valken, waarin de S.D. zich genesteld had maar na enkele ogenblikken reden we de poort door van het politiebureau op de Grote Berg. Mijn logeeradres voor de komende maand!

Op de eerste verdieping van dat gebouw werd ik ingesloten in 'n cel, alleen, na het gebruikelijke ritueel van schoenveters uit de schoenen -ik zou niet weten waarvoor ik ze anders had kunnen gebruiken-, broekriem afgeven, etc. Daar te zitten zonder bezigheden! Het eten dat driemaal daags door een loketje werd aangereikt, was zonder meer goed. Dat werd bereid door de zusters in het Don Bosco huis aan de overkant. Ook daar zaten mensen gevangen.

Een keer per dag werden we gelucht op de binnenplaats, wat ons de gelegenheid gaf eventueel nieuws uit te wisselen. Zo hoorde ik na enkele dagen dat de vrouw van Geukens ook gepakt was, evenals caféhouder Baudoin, Paul Smulders, allen uit Leende, en een tussenpersoon uit Amersfoort genaam Gunster, ook Rijksambtenaar, met vrouw en baby!

Al met al was het er wel vol te houden. De familie zorgde voor schoon goed, dat moesten ze aan de poort afgeven en de vuile was namen ze mee terug. Een echte plaag waren de vlooien, daar kon je de dag mee door brengen, je hele huid krabde je kapot.

Ik had gauw door welke politieagenten goed of fout waren. Zo kreeg ik al snel van een van hen te horen dat "De Onder grondse" op de hoogte was van al die laatste arrestaties, ik hoefde me niet ongerust te maken. Ik was er inmiddels ook wel achter gekomen dat de Bezetter wel wat anders aan zijn hoofd had dan enkele dwarsliggende burgers die niet echt gevaarlijk waren. Het was inmiddels 3 september en Brussel was in geallieerde handen. Het was onmogelijk geworden om ons alsnog op transport te zetten naar Duitsland. Men liet ons dus maar zitten. Op één september hadden de troepen zich massaal teruggetrokken, ook dwars door Eindhoven. Toen kwam Dolle Dinsdag, 5 september. Een ondergedoken politiefunktionaris gaf op het politiebureau opdracht dat alle gevangenen van de S.D. moesten worden vrijgelaten. Ik zat in mijn cel, hoorde een hoop drukte op de gang, geklap met deuren en vol spanning wachtte ik af wat er zou gebeuren.