Een Geldropse 'His Masters vooice'

Heemkronijk jaar:1987, jaargang:26, nummer:2, pag:41 -44

EEN GELDROPSE ‘HIS MASTERS VOICE’

door: Max M.P.Cornelissen

Hij droeg de voornamen 'Henricus Gerardus Franciscus Maria’. Maar hij werd algemeen bekend als Dr. Elyseus Bruning O.F.M. En zoals vele lezers al meteen ontdekken, hebben we dus te doen met een pater Franciscaan of beter: met een Minderbroeder.

Hij stamde uit de Geldropse familie Bruning en zou een landelijke bekendheid verkrijgen als expert op het gebied van de gregoriaanse muziek. Dat laatste is een beetje bij toeval ontstaan. Alhoewel velen dachten dat hij doctor in de muziekwetenschap en met name in de kerkmuziek zou zijn, was dat niet het geval. Hij promoveerde indertijd op een onderwerp uit de kerkgeschiedenis. Als pater franciscaan kreeg hij echter binnen zijn orde de taak om liturgische zangboeken van zijn orde voor te bereiden. Gezien zijn kwaliteiten als historische navorser en uitpluizer en als muziekfanaat zagen ze wel wat in hun medebroeder.

Dat heeft men wel geweten, want zijn naam werd een begrip in Nederland. Franciscanen hebben al eeuwen lang een eigen stempel gedrukt op de zielzorg in Nederland. In vele plaatsen van ons land hadden en hebben zij 'eigen' parochies. Toen twee pausen achter elkaar -Pius X in 1903 met het motu proprio ’Tra le sollecitudini' en Pius XI in 1928 met de constitutio apostolica 'Divini cultus sanctitatum'- bekrachtigden dat het gregoriaans, als kerkmuziek met een heilig karakter, bij uitstek geschikt was om als volkszang het gelovige volk een meer werkzaam aandeel bij de liturgie te geven, was dat direct koren op de molen van de franciscanen.

VOLKSMISLEIDERS

Pater Elysseus Bruning en pater Gilbertus Lohuys werden erop uitgestuurd om in heel Nederland 'Volkszangweken' te organiseren. Het duo noemde zich, naar een neef weet te vertellen, "de volksmisleiders”. De eerste gaf zangles aan het gelovige volk en de ander preekte. Het mag gezegd worden: beiden verstonden de kunst om een stampvolle kerk niet alleen te boeien, maar ook aktief in hun ban te houden.

"Oh wat had Heeroom een hekel aan laatkomers", zo weet neef F.J. Bruning uit Deventer te vertellen, "Als hij zo vanaf de preekstoel met de kerk al bezig was hield hij op als iemandte laat binnenkwam en bleef zwijgen tot de ‘boosdoener’ zijn zitplaats had verworven. Allicht dat de laatkomer dan een hoofd als een boei had.Op een avond kwam een vrouw te laat, die begeleid door een boze blik van de fanciscaan en alle starende mensen om haar heen, snotterens uitriep. ’t Spoor woar dicht en we hebben veuls te lang vur de bome moeten wachte!”

Door zich intensief bezig te houden met het gregoriaans en het Nederlandse kerklied, groeit Bruning uit tot een expert. In 1931 verschijnt van zijn hand ‘Het Gregoriaans'. In 1934 komt zijn verkenning uit met de titel 'Nederlands Kerstlied'.  in 1938 verschijnt 'De kerkelijke Volkszang'. Onder redaktie van Prof.Dr.A.Smijers (1938 en 2e druk 1940) verschijnt 'Algemene Muziekgeschiedenis' met de hoofdstukken 'Gregoriaans’,’Oosterse muzieken’ en 'De Oudheid' van de hand van Dr.E. Bruning. Casper Höweler zou er over schrijven: "Het eerste hoofdstuk van Bruning is goed; de andere twee zijn onvoldoende”. Het zal niet verbazen dat hij samen met die andere ijveraar voor de kerkelijke volkszang - pastoor Kaarsgaren - een 'Katechismus voor de volkszang' schreef. Hij werkte meer samen. Zo verscheen in samenwerking met R.Schelstraete 'Nederlandse Vespers en Completen’.

EEN BOEKJE OPEN

Voor mij ligt de tweede, geheel omgewerkte druk van 'Het Gregoriaans' uit 1942. Het voorwoord bij de eerste druk is van de hand van Pastoor Toon Hansen uit Geldrop, voorzitter van de 'St.Gregorius-Vereeniging' in het Bisdom Den Bosch. Het is dus wel een Geldropse aangelegenheid geweest. Pastoor Hansen schrijft o.a.: "Wat de voordracht, het rhijtme van het Gregoriaans betreft, zal men zien dat Dr. Bruning de methode Solesmes volgt, Dom Mocquereau. Ook de schrijver weet, dat deze methode niet de alleen-zalig-makende is; ook hij weet, dat dit gedeelte van de muziekwetenschap nog tamelijk wel staat in de kinderschoenen; maar ook hij weet dat men “voor de praktijk” niet kan wachten tot het rhijthmisch vraagstuk definitief zal zijn opgelost.”

Het gaat te ver om hier uitvoerig in te gaan op die ritmische kwestie van die dagen. Misschien is één citaat uit die jaren voldoende. Ik vond het in het blad 'Studiën' van 1933 op blz. 551: "Moeten we de jeugd liturgies gaan opvoeden, muzikaal aktief maken met haar eigen volle medewerking (want dat is de enig-vruchtbare aksie), door ze binnen te duwen in ’n verstandelik cirkus, waar ze dol wordt van de akrobatiek der ritmiek? Bereikt langs die weg hun hart dat nieuwe land, waar we dat onze kinderen zullen drinken aan de ‘fontem salienten in vitum aeternam’? ze verliezen of alle animo en lust in dit technies apparaat of ze zingen vrij en onbekommerd hun gregoriaans naar eigen volks gevoelen”  (Let ook op de voor die dagen gedurfde spelling!) We leren E.Bruning zelf kennen als hij in zijn inleiding schrijft: ”Het Gregoriaans is vrij-ritmisch, d.w.z. de ritmische steunpunten keren niet in zuivere regelmaat terug, zoals in de maatmuziek; ook is het ritme der melodie ten dele onafhankelijk van het tekst-ritme.” Nu wordt het ook duidelijk waarom het zo moeilijk is om nederlandse teksten op gregoriaanse melodische lijnen te zingen.