Pleidooi voor Hees
Heemkronijk jaar:1962, jaargang:1, nummer:6, blz.2 -4
PLEIDOOI VOOR "HEES"
door: A.P. de Bont
In Heemkronyk, jaargang 1 no. 2 wordt mijn naam genoemd in verband met de officiële schrijfwijze van het dorp Heeze. In het tweede deel van mijn boek Dialekt van Kempenland, blz. 235 linkerkolom staat letterlijk: heis, ruw (eigenn.) Heis, Heze (a° 785 Hezia), dorp bij Geldrop (officieel ten onrechte Heeze geschreven). De heer van Oirschot heeft de bedoeling van het tussen haakjes geplaatste: "a° 785 Hezia" niet juist begrepen: het was niet mijn bedoeling met dit tussenvoegsel een bewijs te geven dat Heze, met één e dient geschreven te worden, ik heb alleen de oudste vindplaats van deze naam willen vermelden.
In de wereld van de taalgeleerden maakt men, historisch onderscheid tussen de zgn. scherp- of hardlange e en de zgn. zachtlange e. De eerste is ontstaan uit de tweeklank ai en men treft die aan in woorden als hees(bnw.), heet (bnw.), vlees (znw.), week (bnw.) en in vele andere. De Vries en Te Winkel, duidden deze scherplange e in hun systeem aan met het dubbele teken: heeten, leeren, teeken (znw.) enz. De tweede soort e, de zgn. zachtlange, is historisch uit een korte i of e ontstaan en werd door de Vries en Te Winkel aangeduid met het enkele teken e, bv. breken, eten, leven, meten. In veel gevallen is deze e in de Kempense dialekten tot de tweeklank ei geworden, bv. beweigen bewegen, deize deze, onderweigen cnderwegen, reigel regel. Op grond hiervan mogen we veilig aannemen tot de naam van het dorp in kwestie, die in de Kempen algemeen als Heis wordt gehoord, op een andere vorm Heze teruggaat (en niet op Heeze).
Een tweede kwestie die door de heer van Oirschot in Heemkronyk wordt aangeroerd is deze: mag men heden ten dage schrijven Heze of Hees, dus twee- of éénlettergrepig? Hij verkiest de eerste schrijfwijze (Heeze dan altijd), wij zonder enig aarzelen de laatste: Hees. Wie enigszins van de geschiedenis van onze taal op de hoogte is weet, dat zeer veel woorden in het latere Nederlands een kortere vorm hebben gekregen, bv, eer uit ere, veel uit vele, vrees uit vreze. Er is dus een tijd geweest dat men Heze zéí en dat de tweelettergrepige spelling Heze daarmee in overeenstemming was. Maar nu, laten we zeggen sedert 1400, de verkorte vorm in de gesproken taal is gekomen, nu is het toch logisch om in overeenstemming daarmee een éénlettergrepige Hees te gaan schrijen. Men kan eerbied voor het verleden hebben, best, maar niet minder eerbied voor het heden. Moet men nú nog altijd tweelettergrepig Heze gaan schrijven omdat men dat vóór 1400 ook (zei en)spelde? Dat is toch waarlijk te véél eerbied bewijzen aan het grijze verleden! Wie alzo Heeze spelt is
1e wat de ee betreft historisch op het verkeerde spoor en wat
2e de spelling met twee lettergrepen aangaat onge veer 600 jaren ten achter.
Naschrift: In zake godsdienst, politiek en taal zijn er weinigen die zich willen laten "beleren". We vrezen daarom niet zonder grond dat we met ons artikel op het steenachtige zullen gegooid hebben.
Deventer.