Nieuwe gegevens over het geboortejaar van de H.Nicasus van Heeze

Heemkronijk jaar:1980, jaargang:19, nummer:1, blz.26 -40

NIEUWE GEGEVENS OVER HET GEBOORTEJAAR VAN DE H. NICASIUS VAN HEEZE

door: E.Kolen

In wat we het standaardwerk van de Heezer geschiedenis zouden kunnen noemen, de "Kronyk van Heeze" 1) door Hendrik Godefridus van Moorsel, in 1953 opnieuw uitgegeven en toegelicht door P. Dominicus de Jong ocr, lezen we op blz. 4 bij het jaartal: 1522:

“1522 is te Heeze op Creijll op het perceel sectie AN 2974 (b) waar een huis gestaan heeft, geboren Nicasius Jansen die in 1572 te Gorcum is gemartiriseerd."

Dat jaartal, 1522 dus, is altijd als geboortejaar bestempeld geweest van deze uit Heeze afkomstige heilige. Het is van Moorsel  2) geweest, gemeentesecretaris van Heeze, Leende en Someren die dit jaartal noteerde. In de vele werken die nadien gepubliceerd werden over het leven van deze martelaar wordt dan ook voortdurend het jaartal 1522 als geboortejaar aangehouden. Op zich een alleszins verklaarbare zaak. Dat doet onder andere prof. dr. Willibrord Lampen, die in een artikel in het boekje "Heeze, een heerlijkheid in Brabant"   3)   zich baseert op Reusens   4 ). We lezen hier:

"Reusens zegt met betrekking tot Nicasius' Leuvense studie, dat me zijn naam niet leest onder degenen, die het licentiaat in de letteren behaalden, of hij moest die Joannes van Heeze zijn, die bij de promotie van 1539 op de tweeënveertigste plaats vermeld wordt.”

Lampen gaat verder en schrijft dan - de onderstreping is van ondergetekende - :

"dit nu is wel waarschijnlijk en dan mogen wij besluiten dat Jan niet tot de eersten van zijn gelijken behoorde. Dit kan wel aan zijn leeftijd gelegen hebben, want hij was in 1539 niet veel ouder dan 17 jaar”

Gemakshalve wordt hier dus aangenomen dat Joannes en Nicasius één en zelfde persoon waren! Terug naar van Moorsel. Waarop baseerde hij zich? Op de parochiearchieven, doopboeken van de St. Martinusparochie? Dat is haast onmogelijk, omdat die beginnen in de zeventiende eeuw, ver nà 1522 dus! Om de onduidelijkheid te vergroten, een volgend voorbeeld waarin als geboortejaar 1515 genoemd wordt. In het onlangs verschenen boek van Th. v. d. Poel   5) schrijft deze op blz. 111:

"Nicasius ( roepnaam Sijn of Casijn ). Hij is omstreeks 1515 te Creyel geboren enz.".

Hij baseerde zich weer op een door de stamboomdeskundige bij uitstek van onze vereniging, de heer A.F.N. van Asten uit Asten. Deze liet in juni 1972   6) een stamboom het licht zien over de familie van de H. Nicasius en laat daar zien:

"Nicasius, geb. Heeze 1515 of iets daarvoor, overleden op 9 juli 1572 als martelaar van Gorkum".

1515 of 1522?  Of ongevéér 1515 of 1522?

Rond 1880 schreef H. van Rijckevorsel van Kessel, toen kapelaan in Heeze, een werk over de H. Nicasius. In dat op de pastorie te Heeze bewaarde handgeschreven manuskript, komen we niets tegen over Nicasius' geboortejaar. Wel haalt hij het in 1867 verschenen boek van E.H.J. Reusens aan dat hetzelfde verhaal vertelt over de promotielijst waarop Jan van Heeze de eerder vermelde tweeënveertigste plaats behaalde. In een later stadium willen we het publiceren.

1515 of 1522. Deze regels schreven we om uw bijzondere aandacht te vragen voor een artikel van Benjamin de Troeyer ofm   7). Een artikel geheel gewijd aan Nicasius van Heeze.

Voorts zij vermeld dat in "Heemkronyk", nr. 2 van jaargang 6, september 1967 over het verschijnen van de Troeyer' s boek wordt gezegd:

"zonder deze studie is de reeks publikaties over Nicasius van Heeze voortaan inkompleet!"

Belangrijk genoeg om het U - weliswaar als fotokopie - in zijn geheel aan te bieden. Met name het eerste gedeelte dat handelt over de vraag: "1515 of 1522" bevelen we van harte in uw aandacht aan.

We hopen op deze wijze een bijdrage te leveren aan een stukje geschiedenis van één van de grote zonen van Heeze!  

Literatuur:

1)     "Kronyk of aantekening der merkwaardige voorvallen binnen de gemeente Heeze en eenige omliggende dorpen en enkelde welken algemene belangstelling verdienen",  door Hendrik Godefridus van Moorsel, uitgegeven en toegelicht door P. Dominicus de Jong O.C.R., Achelse Kluis, 1953.

2)     "Hendrik Godefridus van Moorsel, geb. 17 October 1793 te Duinkerken, overleden 4 Juni 1851 te Heeze, secretaris aldaar"  uit Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel 8, col 1176 - 1177, Leiden, 1930.

3)     "Heeze, een heerlijkheid in Brabant", uitgegeven door de heemkundekring "de Heerlijkheid Heeze-Leende", Heeze, 1963.

4)     "E.H.J. Reusens:"Historia beatorum Martyrum Gorcomiensium a Guilielmo Estio Hesselio conscripta quam illustravit atque appendice instruxit", Leuven 1867.

5)     Th. J. van der Poel: "Die Woeste Poel", van Lierop, Hillegom, 1979.

6)     A.F.N. van Asten:  "Families rondom de H. Nicasius van Heeze", blz. 4, Heemkronyk nr. 1 en 2, jaargang 11, juni 1972.

7)     Benjamin de Troeyer ofm: Bio-bibliographia Franciscana Neerlandica Saeculi XVI.  1.  Pars Biographica: De auteurs van de uitgegeven werken, pagina 306 - 315; 2. Pars Bibliographica: de edities. Pagina 119 - 120. Nieuwkoop, B. de Graaf, 1969 - 1970.

H. NICASIUS VAN HEEZE (Nicasius Hesius)

Prov. German. 1nfer., oca 1515, +1572

De H. Nicasius van Heeze was een van de negentien Martelaren van Gorcum. Van hem hebben we een overzetting in de volkstaal van het Soliloquium van Gerlacus Peterssen.

      Nicasius Jans Adriaensz. werd vóór of ten laatste in 1515 te Heeze (N.-Br.) geboren. Zijn oom was de bekende Dirk van Heeze, secretaris van paus Adriaan V1 en later kanunnik te Luik.

      Als gegoed en meerderjarig student werd hij onder de naam Nicasius Hesius op 29 augustus 1530 aan de Leuvense Universiteit ingeschreven. Na het doorlopen van de Artes bleef hij aan het Paus Adriaan-college de godgeleerdheid studeren tot 1539, of misschien nog later. Vermoedelijk was hij reeds priester toen hij te Leuven bij de Minderbroeders intrad en daar ook zijn kloostergeloften aflegde. Hij heeft enige tijd te Leiden gewoond, voor hij in 1561 te Haarlem biechtvader van de Zusters-Tertiarissen werd. Hij woonde te Gorinchem (Gorcum) toen de Bosgeuzen, na de verovering van Den Briel, zich op 27 juni 1572 van deze plaats meester maakten. Elf minderbroeders, waaronder Nicasius, en vier seculiere geestelijken werden er gevangen genomen. In de volgende dagen viel hun de barbaarste behandeling ten deel, tot ze in de nacht van 8 op 9juli, nadat nog enkele andere geestelijken aan hun getal, uiteindelijk negentien, waren toegevoegd, op bevel van Willem van der Marck en tegen de uitdrukkelijke wil van Willem van Oranje, door verhanging werden omgebracht. Op 29 juni 1867 werden ze door Pius IX heilig verklaard.

     De opvallende gemoedsrust die Nicasius ook bij de tergendste mishandelingen wist te bewaren, en zijn versterkend optreden tegenover zwakkere lotgenoten, zijn te verklaren vanuit zijn eigen persoonlijkheid. Als kloosterling had hij zich opvallend op de mystieke beschouwing, vooral dan van de H. Schrift, toegelegd, en was hij tevens een verlicht en bescheiden raadsman geweest. Van zijn preken werd getuigd dat ze te hoog en te subtiel waren voor het gewone volk.

Aan dit euvel moeten ook de vrome boekjes geleden hebben die hij gewoon was uit het Latijn in de volkstaal over te zetten, om ze dan in handschrift aan de gelovigen uit te delen. Dit blijkt althans overtuigend uit de enige vertaling die tot ons gekomen en gedrukt is: De heymelicke Spraecke, naar het SoliIoquium van de Windesheimer kanunnik Gerlacus Peterssen, dat haast onleesbaar is door de al te eng bij het Latijn aansluitende zegging.

Naderhand verwerkte het Jan van Gorcum in vloeiender Nederlands (De innighe Alleensprake).