Archeologisch overzicht van de gemeente Geldrop

Heemkronyk jaar:1981, jaargang:20,  nr.3 en 4,  blz.83- 97

ARCHEOLOGISCH OVERZICHT VAN DE GEMEENTE GELDROP

door: G. Beex

INLEIDING

Toen ik op het eind van de veertiger jaren begon met de inventarisatie van literatuur op archeologisch gebied van Noord Brabant kwam Geldrop nog niet voor in de dossiers die per gemeente werden aangelegd.

Pas in 1951 kreeg ik van Drs. H. Mandos, hoofdredakteur van het tijdschrift Brabants Heem, een kopie van een brief d.d. 3-4-1951 van J.Baeten uit Valkenswaard. Deze schreef hierin dat hij in 1942 had gewerkt bij de aanleg van een nieuwe weg tussen Eindhoven en Weert (Rijksweg 68) en toen ter hoogte van de Aalsterhut (tussen vak 26 en 27) een aantal vuurstenen werktuigjes had gevonden. Op 2 september 1951 stuurde hij me een situatieschets van de vindplaats.

Enkele jaren later, in 1954, werd deze vindplaats herontdekt door A.Wouters, die met Dr. Bohmers van het Biologisch-Archeologisch Instituut van Groningen, in 1956 een onderzoek instelde waarbij bleek dat het gevonden materiaal afkomstig was van rendierjagers uit de laatste IJstijd. Het onderzoek werd in de volgende jaren voortgezet.

In 1955 vond Wouters op ruim één kilometer ten noord-oosten hiervan enkele bijlen en andere voorwerpen uit het Neolithicum.

Het volgende archeologische nieuws verscheen in 1962 in de Heemkronyk (jrg.1, nr.6; p.l8) van de heemkundekring "de Heerlijkheid Heeze - Leende - Zesgehuchten“. Het betreft hier een bronzen bijl die op de Leenderheide was gevonden, binnen de gemeentegrens van Geldrop. Pas vanaf 1965 komt een stroom van vondstmeldingen binnen, aanvankelijk nog van amateur-archeologen uit Eindhoven, maar spoedig ook van een groeiend aantal, meest jeugdige, amateurs uit Geldrop zelf.

Eerst waren het P. Bol en J. Koppelmans uit Eindhoven die mij attent maakten op twee stenen bijlen die gevonden waren door de gebroeders Van Gerwen op een van hun percelen bij het vroegere Groot Huisven. Zelf vond ik, toen nog in Eindhoven wonend, een koncentratie van stenen werktuigjes uit de Middensteentijd vlak bij de plaats waar later een benzinepompstation werd gebouwd langs de E3-autobaan. G. Roos uit Eindhoven vond hier een Neolitisch pijlpuntje.

J. Bleeker uit Eindhoven, beheerder van het bos- en heidegebied "de Leenderheide", vond nabij de Aalsterhut een vuurstenen pijlpunt. In 1966 kwam ik de naam van Arnoud Jansen tegen. Eerst nog samen met J.van Vliet uit Eindhoven. Ze hadden op de Leenderheide een viertal koncentraties van Mesolitische werktuigjes gevonden.

Een maand later had A. Jansen de bouwput van de huidige RABO-bank te Geldrop gekontroleerd en daar scherven van Kogelpot-aardewerk gevonden.

Een sterke stimulans kreeg de archeologie van de jeugdige amateurs toen een akker werd uitgezand bij de begraafplaats te Zesgehuchten. Bij het afgraven van het perceel kwamen zes drinkwaterputten te voorschijn die uit de Middeleeuwen dateerden. De plaatselijke heemkundekring en de "Jeugdbond voor Geschiedenis" te Eindhoven werkten mee aan dit onderzoek. Vooral A. Jansen, W. van der Sanden, P. Derks, Jos Deeben, A.van Wieringen en J. van der Sommen kregen door dit werk meer belangstelling voor de archeologie.

Talrijke vondstmeldingen na deze opgravingsperiode zijn van hen afkomstig. Hun namen zal men in het hierna volgend overzicht nog herhaaldelijk tegenkomen.

OVERZICHT VAN ARCHEOLOGISCHE OBJECTEN EN VONDSTEN.

Een van de belangrijkste monumenten van Geldrop is het Kasteel (kaart nr.1). Het is herhaaldelijk verbouwd, zodat van de oorspronkelijke vorm weinig is overgebleven. ln archeologisch opzicht is het dáárom belangrijk dat er nog resten van de vroegere funderingen aanwezig zijn. Er is in Geldrop nog een ouder kasteel geweest en misschien zijn hiervan nog funderingsresten te vinden onder of tussen de loodsen van een houthandel westelijk van de Dommeldalseweg. Juist omdat er van dit oudere kasteel zo weinig historische gegevens bekend zijn kan een archeologisch onderzoek belangrijke aanwijzingen geven over vorm en omvang van dit gebouw (kaart nr.3).

Behalve kasteelheren leefden er in de Middeleeuwen ook nog andere Geldroppenaren. Dat ook het huidige centrum toen reeds bewoond was blijkt uit vondsten van Kogelpot-aardewerk door A. Jansen. Bij de bouw van de RABO-bank (kaart nr.2) vond hij in de bouwput deze scherven uit de tiende eeuw (Beex, 1969, A.N. p.113-114).

Ook buiten het tegenwoordige centrum is er in de Middeleeuwen reeds bewoning geweest. Dit kwam aan het licht toen in 1968 oostelijk van de begraafplaats in Zesgehuchten een akker werd uitgezand (foto 1), waarbij een zestal drinkwaterputten werden aangetroffen (kaart nr.9). Bij de hier gevonden Middeleeuwse scherven was ook vrij oud materiaal zoals van Kogelpotten- en Pringsdorf-aardewerk. Dit wijst er op dat hier bewoning is geweest van 900 tot 1300.

Arnoud Jansen die in het onderzoek van deze putten (foto 2 en 3) een belangrijk aandeel heeft gehad, schreef hierover een uitvoerig verslag in de Heemkronyk en het tijdschrift Brabants Heem, nadat ik zelf reeds een korte vermelding had geplaatst in Archeologisch Nieuws (Jansen 1968, p.3-5 en 1970, p.39-43 en Beex 1968, A.N. p.76).

De aanwezigheid van drinkwaterputten wijst bijna steeds op bewoning ter plaatse. Een onderzoek naar sporen van huisplattegronden was tijdens de snelle afgraving echter niet mogelijk.

In de naaste omgeving zullen ongetwijfeld nog meer dergelijke drinkwaterputten en huisplattegronden aanwezig zijn. Een eventueel onderzoek van deze percelen zou waarschijnlijk het zelfde resultaat opleveren als het onderzoek op de Kerkakkers te Dommelen dat talrijke plattegronden van boerderij- en en bijgebouwen en zelfs van een klein maar rijk Merovingisch grafveld aan het licht bracht. Een dergelijk grafveld moet ook in Geldrop nog ergens verborgen zitten, omdat er ook aardewerk uit deze periode (600-700) werd gevonden.

Dat deze Middeleeuwse nederzetting op Zesgehuchten vrij uitgestrekt is geweest kan blijken uit de vondst van een drinkwaterput bij Genoenhuis door P. Derks uit Geldrop (kaart nr.7). Ook deze put was vervaardigd uit een enorme eikestam die eerst in vier delen was gespleten en vervolgens uitgehold tot op 10 cm. van de buitenkant. De vier delen werden daarna weer aan elkaar gelast, door naast de naden op bepaalde afstand gaten te boren waarin houten pennen werden gedreven. Deze pennen werden daarna met twijgen (wissen) van de waterwilg met elkaar verbonden, zodat de uitgeholde stam weer een stevig geheel vormde (afb.7). Deze boomstamput is later afdoende gekonserveerd omdat ze bij de Schaapskooi op de Strabrechtse Heide weer in de grond is gegraven en weer als drinkwaterput dienst doet.

Ook op twee andere plaatsen oostelijk van Genoenhuis werden in een afgraving Middeleeuwse aardewerkscherven gevonden uit de periode van 900 tot 1300 (kaart nr.8). Dat deze bewoning zich ook in de tijd verder uitstrekt blijkt uit de vondst van A. Jansen die hier twee fragmenten van een Merovingische pot met rolstempelversiering aantrof en een kraal van gele glaspasta die eveneens kenmerkend is voor deze periode (600-700) (Beex 1969, A.N., p.48 en Beex 1969, Br.H. p.27 en Beex 1969, A.N., p.113-114).

Ook J. Coenen en W. van der Sanden vonden hier Merovingische scherven (Beex 1970, A.N., p.136).

De nog niet afgegraven percelen tussen de huidige begraafplaats, Genoenhuis en de visvijvers kunnen nog allerlei verrassingen opleveren, want ook langs de noordrand van de visvijvers (kaart nr.10 en 11) werden Middeleeuwse scherven gevonden. In een diepe afvalkuil (foto 4) werd o.a. Pringsdorfaardewerk, een spinschijfje en een soort kinderrammelaar aangetroffen (Beex 1972, A.N., p.17).

Dat ook op andere plaatsen buiten het centrum van Geldrop Middeleeuwse bewoning is geweest blijkt uit de vondsten van A. Jansen bij de Coeveringse put tijdens de aanleg van de Vierheemskinderenlaan en de brug over de Dommel (kaart nr. 4 en 5). Behalve sporen van een vroegere watermolen, ter plaatse van de huidige brug, vond hij oostelijk hiervan scherven van Laat- en Vroeg-Middeleeuws aardewerk aan. De snelle bebouwing en machinaal uitgevoerde grondwerken maakten een onderzoek onmogelijk (Beex 1969, A.N., p.113-114).

De Middeleeuwse vondsten te Geldrop zijn niet de oudste van dit dorp. Ook in de Romeinse tijd is er bewoning geweest. Een duidelijke aanwijzing hiervoor is het groot aantal vondsten in twee afgravingen oostelijk van Genoenhuis (kaart nr. 8). A. Jansen had reeds in 1966 de eerste vondsten ontdekt (Beex 1966, A.N., p.87) en in 1968 toen hij behalve scherven ook twee bronzen voorwerpen (afb. 2b), waarbij een fibula (mantelspeld), ontdekte (Beex 1968, A.N., p.138).

P. Derks vond hier een vrij volledig schaaltje (afb. 2a) van wit, ruwwandig aardewerk van een type dat ook uit andere vindplaatsen bekend is (Brunsting 1937, type 22 en Stuart 1962, type 218, Beex 1969, A.N. p.48 en Beex 1969, Br.H., p.27).Langs de oostkant van de IJzeren Man (kaart nr.12) vonden A.Jansen en A. van Wieringen scherven van Romeins aardewerk (Beex 1969, A.N. p.47 en Beex 1969, Br.H., p.27).

W. van der Sanden en P. Derks onderzochten (met veel andere amateurs) een kuil met een doorsnede van vier meter en een diepte van bijna twee meter. De kuil was in de Romeinse tijd gegraven en later weer dicht geraakt. In de Middeleeuwen had men in het centrum een kleinere maar diepere kuil gegraven. In het Romeinse gedeelte van de kuil werd wat aardewerk uit deze periode gevonden, maar ook een bronzen fibula (mantelspeld), een bronzen lepeltje en een fragment van een bronzen  naald (Beex 1972, A.N., p.17).

Enkele losse vondsten van Romeins aardewerk tussen Genoenhuis en de visvijvers maken het waarschijnlijk dat daar nog meer vondsten en bewoningssporen aanwezig zullen zijn.

Ook in de IJzertijd (700 v.Chr. tot Romeinse tijd) heeft Geldrop bewoning gekend. A. Jansen vond in 1969 urnscherven uit deze periode ten oosten van de Coeveringse put (kaart nr.5) waar nu de Vierheemskinderenlaan ligt (Beex 1969, A.N., p.113-114).

Een andere vindplaats uit deze tijd lag zuidelijk van de E3-autobaan (kaart nr.11). A. Jansen, J. van der Sommen en Y. Hannard vonden hier urnscherven (Beex 1970, A.N.. p.69).