Het jubileumboek: Het gaat den boeren goed; ze trouwen al
Heemkronijk jaar:2012, jaargang:51, nummer:2, pag:37 -39
Het jubileumboek: Het gaat den boeren goed; ze trouwen nog al
door: Redactie
Heemkundekring ‘De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten’ bestond in 2011 50 jaar.
Bij die gelegenheid werden diverse activiteiten georganiseerd zoals tentoonstellingen.
Een andere activiteit bestond uit het uitgeven van een boek over de werkbezoeken die de commissaris van de koningin van de provincie Noord-Brabant A.E.J. baron van Voorst tot Voorst bracht aan de gemeenten Geldrop, Heeze, Leende, Zesgehuchten in de jaren 1895 tot 1928. Ook aan het dorp Sterksel, sinds 1997 onderdeel van de gemeente Heeze-Leende, maar destijds behorend tot de gemeenten Soerendonk c.a. en Maarheeze c.a. (sinds 1925), wordt aandacht besteed.
Aanleiding was het verschijnen van een boek met hetzelfde thema over een groot aantal gemeenten. Hierin kwamen de werkbezoeken aan bovengenoemde gemeenten niet voor. Om deze leemte op te vullen kwam de gedachte op om bij gelegenheid van het jubileum hier in te voorzien.
De voorzitter geeft in het voorwoord haar visie:
VOORWOORD
A.E.J. baron van Voorst tot Voorst was van 1894 tot 1928 Commissaris van de Koningin in Noord-Brabant. Hij schreef levendige verslagen over zijn vele werkbezoeken aan de gemeenten. Hierover zijn reeds meerdere publicaties verschenen, maar zijn bezoeken aan ons heemgebied staan daarin niet vermeld. De publicatie van dit boek vult deze leemte meer dan op.
De redactieleden van ons kwartaalblad de Heemkronyk hebben voortreffelijk werk verricht bij het samenstellen van dit boek. Zij hebben historische bijzonderheden bijeengebracht die de achtergrondinformatie geven bij de originele reisnotities waarin de commissaris rake, niet altijd vleiende, typeringen schetst van de mensen die hij ontmoette. Elk bezoek wordt in de context geplaatst van de toestand van dorp en bewoners, hun leefomstandigheden, het onderwijs, werk, geloof en politiek. Ook infrastructuur en nutsbedrijven komen aan de orde.
Van veel van de vermelde personen zijn bovendien genealogische gegevens toegevoegd.
Het is een prettig leesbaar boek, dat zich gemakkelijk toegang zal weten te verschaffen tot een wijde lezerskring.
Het gaat den boeren goed; ze trouwen nog al, een mooiere uitgave bij de gelegenheid van het 50-jarig jubileum van onze Kring kan ik mij niet voorstellen. Bijzondere dank aan de auteurs Klaasje Douma, Sjaak de Waal, Hans Lijbers en Jan Broertjes voor het verzorgen van de tekst van dit boek en het bijeen zoeken van de treffende afbeeldingen.
Heeze, december 2011
H.G.J. Piters-Hermans, voorzitter Heemkundekring ‘De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten’
In de inleiding in het boek wordt de voorgeschiedenis en de inhoud verwoord:
INLEIDING
Joep L.M. Baartmans-van den Boogaart, voormalig gedeputeerde van cultuur in de provincie Noord-Brabant en waarnemend burgemeester van de gemeenten Heusden, Schijndel en Son en Breugel, publiceerde in 2001 het boek Uit en thuis in Brabant. Met de Commissaris der Koningin mr. Arthur E.J. baron van Voorst tot Voorst op werkbezoek 1894-1928. Het boek verscheen op initiatief van mr. F.J.M. Houben, die in de periode 1987 – 2003 Commissaris der Koningin in Noord-Brabant is geweest. Het boek bevat een selectie van de verslagen van de werkbezoeken die commissaris Van Voorst tot Voorst gedurende zijn ambtsperiode aan Noord-Brabantse gemeenten heeft afgelegd. De verslagen zijn in de genoemde uitgave van een algemene inleiding en toelichtingen voorzien door J. Baartmans-van den Boogaart.
Commissaris Van Voorst tot Voorst heeft destijds zorgvuldig bijgehouden, met de hand geschreven notities van zijn werkbezoeken gemaakt. Volgens mr. F.J.M. Houben vormen de notities van zijn voorganger een nieuwe invalshoek voor de Brabantse ‘couleur locale’ eind negentiende en begin twintigste eeuw. Uit de verslagen blijkt dat Van Voorst tot Voorst een grote belangstelling koesterde voor het wel en wee van de Brabantse gemeenten. Ze geven een beeld, niet alleen van de verhouding van de Commissaris der Koningin tot het lokale bestuur van ruim een eeuw geleden, maar ook van een Brabant dat nog vooral dorps en zeer kleinschalig was en dat te maken kreeg met grote veranderingen. Van Voorst tot Voorst verdiepte zich in onderwerpen als de werkgelegenheid, de woningbouw, de gezondheidszorg, het onderwijs en de nutsvoorzieningen. De commissaris had uitgesproken opvattingen. In zijn verslagen neemt hij geen blad voor de mond. Zijn aantekeningen zijn ook erg persoonlijk. De vastgelegde indrukken van de personen en zaken die hij tijdens zijn werkbezoeken ontmoette en aantrof, maken de verslagen van zijn werkbezoeken uiterst leesbaar. Ze zijn behalve boeiend dikwijls ook amusant.
Heemkundekring De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten beschouwde het als een gemis dat er geen verslagen over Geldrop, Heeze, Leende, Zesgehuchten en Sterksel van de werkbezoeken van Van Voorst tot Voorst zijn opgenomen in het boek van Baartmans-van den Boogaart. Die verslagen over de dorpen uit het werkgebied van genoemde heemkundekring zijn echter wel beschikbaar. Ze zijn, zoals ook die van alle andere door de commissaris bezochte gemeenten, gemakkelijk in originele vorm te downloaden van de website van het Brabants Historisch InformatieCentrum (BHIC) in ’s-Hertogenbosch.
De redactie van de Heemkronyk, het kwartaaltijdschrift van Heemkundekring De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten, heeft het gouden jubileum van de kring, die op 14 september 1961 in Heeze werd opgericht, aangegrepen om de genoemde verslagen over de dorpen uit het gebied van de jubilerende heemkundekring hier alsnog te publiceren.
Bij de opzet van deze uitgave is het boek van J. Baartrmans-van den Boogaart grotendeels als uitgangspunt genomen. De verslagen van de Commissaris der Koningin mr. A.E.J. baron van Voorst tot Voorst waren in handschriftvorm via de website van het BHIC te raadplegen en te downloaden. Deze integrale handschriftteksten zijn getranscribeerd en per dorp voorzien van een inleiding met toelichtingen. Zesgehuchten was tot 1 mei 1921 een zelfstandige gemeente en werd op genoemde datum samengevoegd met de gemeente Geldrop. Sterksel vormde een uitzondering, omdat dit dorp sinds het tweede decennium van de negentiende eeuw tot de gemeente Soerendonk c.a. behoorde en in 1925 met Soerendonk bij de gemeente Maarheeze c.a. kwam. De teksten van de verslagen van de commissaris betreffende Sterksel zijn daarom bij elkaar gezocht uit de verslagen over de gemeenten Soerendonk c.a. en Maarheeze c.a., waarna ze van toelichtingen werden voorzien.
De titel van dit boek Het gaat de boeren goed. Ze trouwen nog al is ontleend aan de schriftelijke vaststelling van de Commissaris der Koningin in het verslag van zijn werkbezoek aan Leende op 15 mei 1902. Die titel vond de redactie geschikt omdat – afgezien van de vraag of deze ook werkelijk klopt – het een voorbeeld is van een treffende constatering van Van Voorst tot Voorst naar aanleiding van een van zijn werkbezoeken. Bovendien werden die werkbezoeken gehouden in de periode dat de landbouw in onze streek een belangrijke vorm van bestaan was en toen een opbloei doormaakte. Het was de tijd van de opkomst van de boerenorganisaties, de Boerenbond en de Boerenleenbank. Dorpen uit het gebied van de heemkundekring zoals Zesgehuchten, Leende en, in mindere mate, Heeze waren hoofdzakelijk boerendorpen en hadden dus baat bij die vooruitgang. Hoewel Geldrop een uitgesproken fabrieksplaats was, speelden vooraanstaande inwoners van dit dorp een belangrijke rol bij het ontstaan van de boerenorganisaties. Geldrop had een van de oudste Boerenbonden en was het eerste dorp waar een Boerenleenbank werd opgericht.
Om de verslagen van de werkbezoeken van commissaris van Voorst tot Voorst in een perspectief te plaatsen is door leden van de redactie die deze uitgave heeft verzorgd, gebruik gemaakt van bestaande, recente literatuur over de plaatsen uit het heemgebied. Daarnaast is aanvullend onderzoek verricht in archieven of literatuur. Over verschillende onderwerpen zijn bovendien zogeheten ‘kaderteksten’ vervaardigd. In een notenapparaat en een literatuurlijst zijn de geraadpleegde bronnen zoveel mogelijk verantwoord. Er komen veel jaartallen van geboortejaren, overlijdensjaren of anderszins in de toelichtingen op de verslagen van de werkbezoeken voor. Als daarbij geen bron wordt vermeld, zijn deze jaren aangetroffen in de literatuur en in bevolkingsregisters of registers van de burgerlijke stand van de plaatsen waar ze betrekking op hebben. Dergelijke gegevens kunnen tegenwoordig veelal digitaal worden opgespoord.
Aan deze publicatie hebben verschillende personen, redactieleden van het tijdschrift Heemkronyk, gewerkt. De inhoud is dus niet afkomstig van één enkele auteur. Daardoor kunnen verschillen zijn opgetreden in de stijl of in de behandeling van de onderwerpen. Ieder heeft nu eenmaal zijn eigen wijze van uitdrukken en de een legt meer nadruk op een bepaalde zaak dan de ander. Wel is getracht om de verslagen van de Commissaris der Koningin mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst zoveel mogelijk in het juiste perspectief te plaatsen. De redactie verwacht dat de inhoud van deze uitgave nieuwe aspecten heeft toegevoegd aan de bestaande geschiedschrijving waar Heemkundekring ‘De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten’ actief is.
Presentatie van het boek aan de burgemeester van Geldrop-Mierlo mevrouw Rianne Donders op 29 februari 2012.
Presentatie van het boek aan de locoburgemeester/wethouder van Heeze-Leende (bij afwezigheid van de burgemeester) mevrouw Wilma van der Rijt op 17 februari 2012.