Een nieuw oorlogsgedenkteken in Heeze
Heemkronijk jaar:2012, jaargang:51, nummer:3, pag:53 -59
Een nieuw oorlogsgedenkteken in Heeze
door: Redactie
Op vrijdag 25 mei 2012 heeft de burgemeester van de gemeente Heeze-Leende een nieuw oorlogsgedenkteken onthuld in de buurtschap Kreijl te Heeze. Het gedenkteken bevindt zich op enige afstand van de asfaltweg en oostelijk van de tegenwoordige boerderij van Zorglandgoed ’t Huisven, Huisvenseweg 16, Heeze, waar voorheen de familie De Koning gevestigd was. Op deze plek, nu door een asfaltweg met de bewoonde wereld verbonden, maar destijds gelegen in een tamelijk ontoegankelijk gebied, heeft zich tijdens de Tweede Wereldoorlog een groot drama afgespeeld, zoals bij veel inwoners van Heeze en daarbuiten bekend is. Leden van de familie De Koning, een schoonzoon en andere verzetsstrijders zijn van dit drama het slachtoffer geworden. Het gedenkteken is een initiatief van twee nazaten van de getroffen familie: de broers Jaap en Evert de Koning (63 en 65 jaar oud), zoons van Floor de Koning, die in 1944 aan arrestatie ontkwam omdat de Duitsers hem met zijn 16 jaar te jong vonden om een rol in het verzet te kunnen spelen.
Het gedenkteken aan de Huisvenseweg
Het op 25 mei 2012 in Heeze onthulde oorlogsgedenkteken aan de Huisvenseweg, een simpele zwerfkei voorzien van twee platen of bordjes met tekst.
Het gedenkteken bestaat uit een zwerfkei, waar twee platen of bordjes met tekst op zijn bevestigd. De uitvoerigste tekst, op een doorzichtige plaat van kunststof, luidt als volgt:
U staat op het voormalige boerenerf van Jacob de Koning.
Juist op deze plek stond een grote veldschuur, met daarin een geheime opslag voor o.a. wapens, munitie en een twintigtal radio’s.
Dit alles was bestemd voor de grote verzetsgroep, waarvan Jacob’s vier zonen en schoonzoon Aart van Heijst deel uit maakten.
Acties: hulp aan vluchtelingen, Joden, piloten en onderduikers, maar óók wapendroppings en overvallen op distributiekantoren in o.a. Heeze, Geldrop en Mierlo.
Op 14 mei 1944 werden ze verraden: arrestatie van 15 verzetsstrijders, waaronder Reinder Keizer.
Huibrecht de Koning werd hierbij zwaar gewond. Geneeskundige hulp was nauwelijks te krijgen. Huisarts Dr. P. (Pietje) H. Theeuwen gaf eerste hulp. Hij voorkwam tevens de arrestatie van Jacob. Zij kwamen om in de concentratiekampen Vught, Sandbostel en Neuengamme.
”Zij gaven hun leven voor onze vrijheid.”
De met schroeven op de zwerfkei vastgezette transparante plaat met tekst.
Op een andere, schuine zijde van de zwerfkei is een plaat of bordje bevestigd met de volgende tekst:
Ter nagedachtenis aan leden van verzetsgroep ”het Huisven”
1940 – 1945
verraden – gearresteerd – omgebracht
Gerrit de Koning 21 jaar
Willem de Koning 23 jaar
Arie de Koning 25 jaar
Huibrecht de Koning 27 jaar
Aart van Heijst 36 jaar
”Met trots zal ik hun daden blijven herdenken”
citaat uit de brief van Koningin Wilhelmina, 27 mei 1946
Een plaat met tekst, die op een schuine zijde van de zwerfkei is aangebracht.
De gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog
Over het drama bij het Huisven in Heeze is al menigmaal geschreven. De geschiedenis is bij velen in grote lijnen bekend. Het is goed om de gebeurtenissen van toen blijvend te herdenken met dit eenvoudige monument. Op de website van het Nationaal Monument Kamp Vught staan biografieën van in Kamp Vught omgekomen oorlogsslachtoffers. Ook de biografieën van Arie en Huibrecht de Koning, met die van Aart van Heijst en verzetsstrijder Reinder Keizer. De laatste persoon is genoemd in de tekst op de onthulde gedenksteen. Hij was mede betrokken bij de gebeurtenissen in het Huisven. De biografieën van Arie de Koning en Aart van Heijst op de website van het Nationaal Monument Kamp Vught worden hierna integraal weergegeven om in het kort aan te duiden wat de toedracht van de gebeurtenissen is geweest die de executie in 1944 van Arie en Huibrecht de Koning en hun zwager Aart van Heijst heeft veroorzaakt, alsook het transport van de broers Gerrit en Willem de Koning naar concentratiekampen in Duitsland, waar ze in 1945 zouden overlijden.
Van de website van het Nationaal Monument Kamp Vught (zie: www.nmkampvught.nl/index.php?id=1311):
Koning, Arie de
Geboren op 15 december 1919 te Batenburg. Omgebracht op 9 augustus 1944 in Kamp Vught, 24 jaar
De familie De Koning vestigt zich in 1932 op een nieuwe boerderij in Hezen [= Heeze], Het Huisven genaamd. De familie bezit 60 hectare grond en is daarmee een van de grootste boerenbedrijven in de omtrek. Het gezin bestaat uit 13 kinderen en tot de meidagen van 1940 leeft de familie er rustig.
Tijdens de meidagen vangt de familie veel soldaten op die op de vlucht zijn, ze krijgen voedsel en onderdak en worden door de vijandelijke linies heen geloodst als dat nodig is. Als het leger capituleert en de bezetting een feit is voeren de Duitsers een leveringsplicht in voor boeren. De familie De Koning laat vanaf dat moment veel grond braak liggen zodat ze niet aan de Duitse Wehrmacht hoeft te leveren. Burgers uit de omgeving en onderduikers kunnen bij de familie De Koning juist goedkoop voedingsmiddelen kopen.
Al snel vangt de familie onderduikers op, na het helpen van soldaten is dit slechts een kleine stap. Zo raakt de familie betrokken bij de plaatselijke L.O., maar liefst vier gezinsleden gaan zich actief met het verzet bezig houden. Arie, Huib, Gerrit en Willem de Koning en een schoonzoon, Arie van Heyst [= Heijst]. Zij maken via de L.O. kennis met de KP en leren omgaan met wapens en het coderen van berichten die naar Engeland moeten worden verzonden of berichten die bedoeld zijn voor andere verzetsorganisaties.
De boerderij van de familie De Koning wordt dan langzaamaan een uitvalsbasis voor het verzet tot in de verre omstreken. Zo zijn er contacten met de LO uit Eindhoven en Geldrop, worden er wapens verborgen en is de familie in het bezit van grote partijen bonkaarten. Uiteindelijk bestaat de verzetsgroep rond de familie De Koning uit ongeveer 35 personen. Zij overvallen distributiekantoren en gemeentehuizen, onder andere in Mierlo, Heeze en Geldrop. De buitgemaakte bonkaarten worden dan ondergebracht bij de familie Poels, ook een boerenfamilie die op boerderij De Zwarte Plak woont.
In de nacht van 12 op 13 juli 1943 doet de SD een eerste inval, ze zijn op zoek naar vijf joodse onderduikers. Een dertienjarige zoon springt nog op tijd naar buiten om de onderduikers te waarschuwen. De SD treft slechts één onderduiker aan, die verklaart pas net te zijn gearriveerd. Na enige bemiddeling van de doktor [= dokter P. Theeuwen] wordt Jacob de Koning weer vrijgelaten. Vervolgens wordt op 17 december 1943 Willem de Koning gearresteerd. Op 24 april 1945 overlijdt hij in het kamp Sandbostel.
Op 14 mei 1944 valt de SD de boerderij opnieuw binnen. Er zijn op dat moment 16 verzetslieden aanwezig buiten de familie De Koning. Er zou in de nacht van 13 op 14 mei een wapendropping plaatsvinden. Die is niet doorgegaan en waarschijnlijk verraden. Huib de Koning probeert nog te vluchten maar wordt neergeschoten en zwaar mishandeld. Ook de anderen worden zwaar mishandeld. Een dokter probeert nog Huib de vrachtwagen in te helpen, maar hij wordt er door een Duitser ingegooid. Floor en Gerrit, maar 16 en 19 jaar oud, worden gedwongen de opslagplaats van wapens en bonkaarten te openen. En de 13 jaar oude Klaas moet de woning van Arie van Heyst [= Heijst] aanwijzen waarop hij ook gearresteerd kan worden. De vader van de broers De Koning wordt dankzij het ingrijpen van de dokter niet meegenomen. Huib, Arie, Wim en Gerrit worden naar Haaren gebracht en komen pas later in Vught terecht. Op 9 augustus 1944 wordt Arie de Koning door de Duitsers te Vught gefusilleerd.
Bronnen:
- Sterbebuch
- Erelijst NIOD
- Archief Hetty Voute
- De Zwerver, 2/1949
Koning, Huibrecht de
De op de website van het Nationaal Monument Kamp Vught voorkomende biografie van de eveneens in Vught geëxecuteerde Huibrecht de Koning (zie: www.nmkampvught.nl/index.php?id=1312) is vrijwel hetzelfde als die van zijn broer Arie de Koning hiervoor en wordt om die reden niet geciteerd. Volgens de opgave onder de biografie van Huibrecht de Koning zijn voor de tekst over hem de volgende bronnen gebruikt:
- Sterbebuch 1944
- Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Amsterdam
http://www.niod.nl/
- De Zwerver. Nr. 2, 1949
Van de website van het Nationaal Monument Kamp Vught (zie: www.nmkampvught.nl/index.php?id=1221):
Heijst, Aart A. van
Geboren te Someren op 20 april 1908. Omgebracht in Kamp Vught op 9 augustus 1944, 36 jaar
Aart is getrouwd en heeft twee kinderen, hij woont in Asten waar hij werkzaam is als landbouwer. Aart komt in contact met de verzetsgroep rond de familie De Koning in Heeze. Hij helpt vermoedelijk onderduikers en joden en verbergt ook wapens. Op 14 mei 1944 wordt Aart door de Duitsers gearresteerd. Hij wordt verhoord en vermoedelijk tijdens deze verhoren ook gemarteld. Daarna wordt Aart naar Haaren gebracht en later naar Kamp Vught. Aart wordt op 9 augustus 1944 te Vught gefusilleerd.
Bronnen:
- Sterbebuch
- Erelijst NIOD
Gebruikte afkortingen in de biografieën van Arie de Koning en Aart van Heijst:
LO of L.O. = Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers in Nederland (ontstond in de zomer van 1942 uit een initiatief van de Winterswijkse huisvrouw Helena Theodora Kuipers-Rietberg en de gereformeerde predikant ds. Frits Slomp).
KP = Knokploeg. Een knokploeg is een groep personen die in opdracht en in georganiseerd verband tegenstanders van de opdrachtgever fysieke schade toebrengt.
SD = Sicherheitsdienst, Duitse inlichtingendienst tussen 1931 en 1945.
NIOD = het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (in 1945 opgericht onder de naam Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD)) is sinds 2010 de naam van een Nederlands instituut voor de bestudering van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de Holocaust en hedendaagse genociden dat ontstond na een fusie tussen het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) en het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies (CHGS).
De gebroeders De Koning waren geboren in Batenburg, een stadje in het Land van Maas en Waal op de noordelijke oever van de Maas, westelijk van Wijchen, tot welke Gelderse gemeente Batenburg behoort.
Nadat de broers Arie en Huibrecht de Koning en hun zwager Aart van Heijst in Kamp Vught op de Fusilladeplaats waren geëxecuteerd, bleef er onzekerheid bestaan over het lot van de broers Willem en Gerrit de Koning. Uiteindelijk werd bekend dat Willem de Koning op 24 april 1945 (volgens opgave in het Slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting) was overleden in het Kamp Sandbostel, gemeente Bevern, behorend tot Bremervörde. Kamp Sandbostel bij Bremervörde was een zogeheten buitenkamp van concentratiekamp Neuengamme. Bremervörde ligt in de Duitse deelstaat Nedersaksen, tussen de steden Bremerhaven en Hamburg. Ook werd bekend dat Gerrit de Koning op 24 april 1945 (volgens opgave in het Slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting) was overleden in het Duitse concentratiekamp Neuengamme, gemeente Hamburg.
In de uitvoerige tekst op het onthulde gedenkteken aan de Huisvenseweg komt de naam voor van Reinder Keizer. Deze was geboren in Den Helder op 26 juni 1905 en werd gefusilleerd in Kamp Vught op 9 augustus 1944. Keizer werkte voor Philips en woonde met zijn gezin in Eindhoven. Hij werd lid van een verzetsgroep in Geldrop, verborg wapens en deed mee aan overvallen met de boerderij De Zwarte Plak als uitvalsbasis. Op 14 mei 1944 werd de groep opgerold tijdens een wapendropping. Keizer kwam via Haaren in Kamp Vught terecht (zie: www.nmkampvught.nl/index.php?id=1295). Via internet is het Portret van mijn vader. Biografie van Reinder Lodewijk Keizer 1905-1944 (omvang 52 bladzijden) te lezen of te downloaden. Het in maart 2001 gepubliceerde verhaal is geschreven door R.L. Keizer, een zoon van het oorlogsslachtoffer. In dit ‘Portret’ wordt tevens de betrokkenheid van verzetsstrijder Reinder Keizer bij het drama in het Huisven te Heeze behandeld. Het bij besluit van 20 november 1990 door B. en W. van Eindhoven naar hem genoemde Rein Keizerpad ligt in de Verzetsheldenbuurt in de Eindhovense wijk Acht en loopt grotendeels langs en evenwijdig aan de spoorlijn Eindhoven-Best.
Straatnamen en gedenktekens als blijvende herinnering
Het oorlogsmonument dat zich bevindt in de tuin achter het gemeentehuis in Heeze.
Behalve dat de namen van de omgekomenen ten gevolge van het drama van het Huisven voorkomen in het Slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting, zijn in diverse gemeenten straten naar deze oorlogsslachtoffers genoemd. In Heeze staan de namen van de gebroeders De Koning vermeld op het plaatselijk oorlogsmonument in de tuin achter het gemeentehuis. Bovendien is in de Heezerse wijk De Weibossen een straat naar hen genoemd.
Detail van het oorlogsmonument in de tuin achter het gemeentehuis in Heeze. Op de witte plaat staan (moeilijk te onderscheiden) onder elkaar de namen van de Heezer oorlogsslachtoffers, onder wie Huibrecht, Arie, Willem en Gerrit de Koning (de derde tot en met de zesde naam). De naam van Aart van Heijst, ook gearresteerd in Heeze en vermoord in Vught, ontbreekt op dit monument. Hij is een oorlogsslachtoffer uit Asten, waar hij woonde.
Ook in de gemeente Waalre herinnert het Gebroeders De Koningplantsoen in de woonwijk Ekenrooi van het kerkdorp Aalst aan de Heezer oorlogsslachtoffers. In Waalre worden sinds de Tweede Wereldoorlog onder verantwoordelijkheid van de Stichting Herdenking Brabants Gesneuvelden tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei ieder jaar de Brabantse gesneuvelden herdacht met een kranslegging in het Oude Sint-Willibrorduskerkje, gelegen aan de Oude Torenstraat in Waalre-dorp. Het voormalige kerkje, een rijksmonument, is eigendom van de gemeente Waalre en is in gebruik als herdenkingskapel voor Brabantse gesneuvelden. Om de herinnering aan de gevallenen luister bij te zetten werden in het kerkje alle namen van de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog vermeld, werd een grafzerk aangebracht met daarin een onbekende Brabantse soldaat die in Rotterdam sneuvelde in de meidagen van 1940.
Straatnaambord in de gemeente Waalre, dat herinnert aan de Heezer oorlogsslachtoffers de gebroeders De Koning. Het Gebr. De Koningplantsoen ligt in de woonwijk Ekenrooi van het kerkdorp Aalst.
De Fusilladeplaats, de schietbaan, ongeveer een kwartier lopen van het Kamp Vught. Het gedenkteken dat hier is opgericht bevat de namen van de 329 mannen die op deze plek in Vught tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn doodgeschoten.
Bord van de straat in Heeze in wijk De Weibossen, genoemd naar de plaatselijke oorlogsslachtoffers de gebroeders De Koning. De naam ‘Beveren’ op dit bord (zoals ook ‘Bevern’ op een ander bord in deze straat) heeft betrekking op de plaats waar een van hen, Willem de Koning, is overleden, namelijk in Kamp Sandbostel, behorend tot de Duitse gemeente Bevern.
Bord van de straat, genoemd naar de Heezer oorlogsslachtoffers gebroeders De Koning, in de wijk Wilhelminadorp in Best.
De Fusilladeplaats, de schietbaan, ongeveer een kwartier lopen van het Kamp Vught van nabij. Het gedenkteken dat hier is opgericht bevat de namen van de 329 mannen die op deze plek in Vught tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn doodgeschoten.
Detail van het gedenkteken op de Fusilladeplaats bij het Kamp Vught. De namen van de in Vught op 9 augustus 1944 geëxecuteerde broers Arie en Huibrecht de Koning staan vermeld onder Heeze.
Bronnen
R. de Leijer, ‘Gedenksteen voor gebroeders De Koning. ‘Het grote zwijgen moet doorbroken worden’’, in De Parel van Brabant, weekblad voor Heeze, Leende, Sterksel, Maarheeze, Soerendonk en Gastel, jrg. 52, nr. 21, 23-05-2012, pag. 1;
www.nmkampvught.nl (biografieën van de in Kamp Vught omgekomen oorlogsslachtoffers; gegevens over de Fusilladeplaats; ook het Portret van mijn vader (de biografie uit 2001 over verzetsstrijder Reinder Lodewijk Keizer door zijn zoon));
www.ogs.nl (met name het Slachtofferregister van de Oorlogsgravenstichting);
nl.wikipedia.org/wiki/Oude_St.-Willibrorduskerk_(Waalre)
en www.brabantsgesneuvelden.nl;
www.niod.nl.