Geldrop Postaal

Heemkronijk jaar:2010, jaargang:49, nummer:4, blz.63 -79

Geldrop postaal

door: Ton Steenbakkers

Inleiding

Filatelie wordt omschreven in Wolters’ handwoordenboek als: ‘het postzegels verzamelen en geordend bewaren, postzegelkennis’. Een wat simpele omschrijving van een interessante hobby, die geen recht doet aan de verscheidenheid die te vinden is binnen de filatelie.

In de filatelistische wereld is het verzamelen al vanaf het begin erg divers geweest. Er worden postzegels gespaard en die worden bevestigd in (zelfgemaakte) albums. Men kan de zegels groeperen per land, per afbeelding of per thema. Ik heb bijvoorbeeld een thematische verzameling met als onderwerp ‘De Vikingen’. Een deel van deze verzameling gaat over de reizen van de Vikingen. Ik beschrijf op 16 pagina’s hun reizen en illustreer mijn verhaal met postzegels, speciale stempels en poststukken, brieven en briefkaarten (zie voor een voorbeeld afbeelding 1 op pag. 69).

Naast postzegels zijn in de loop der jaren postwaardestukken uitgegeven. Briefkaarten, krantenwikkels (afbeelding 2 op pag. 69) en luchtpostbrieven, voorzien van een ingedrukt zegelbeeld. Ik heb onder andere een verzameling met Noorse postwaardestukken. De eerste zijn in 1872 uitgegeven, de laatste in de zomer van 2009. Maar u kunt zich voorstellen dat sinds het veelvuldige gebruik van de telefoon het gebruik van postwaardestukken flink is afgenomen.

En een derde manier om zich met filatelie bezig te houden is de posthistorie. Deze manier van verzamelen legt een link tussen filatelie en geschiedenis. En binnen deze vorm van verzamelen zijn de mogelijkheden ook erg groot. Men zou bijvoorbeeld kunnen laten zien:

Ook zou het ontstaan van een bepaalde postdienst getoond kunnen worden en wel wereldomspannend, landelijk, in een groep landen of lokaal. Ik heb een uitgebreide verzameling van brieven die verstuurd zijn van Nederland naar Noorwegen in de periode 1837-1865. Vele brieven zijn niet voorzien van een postzegel. De eerste postzegel stamt uit 1852. Bovendien was het geoorloofd om het porto contant te betalen bij het afgeven van een brief op het postkantoor, de brief gedeeltelijk te betalen, tot aan een grensplaats, bijvoorbeeld Hamburg, dat in die tijd op de grens lag van Duitsland en Denemarken. Of men liet het hele verschuldigde bedrag betalen door de geadresseerde. Postale aantekeningen en afstempelingen op de brief maken duidelijk hoe de brief is verzonden en hoe is betaald.

    Afbeelding 3 Voor- en achterzijde van een brief, op 5 juli 1845 verstuurd van Amsterdam naar Holmestrand in Noorwegen. De brief is verzonden via Hamburg. Alle getallen en stempels op de brief vertellen samen hoe deze brief precies is gereisd, wat afzender en geadresseerde dienden te betalen en hoe de diverse transitlanden hun kosten berekenden en verrekenden met elkaar. 

Omdat ik mij altijd heb geïnteresseerd voor de geschiedenis van Geldrop, lag het voor de hand om een verzameling op te zetten met Geldrop als onderwerp. De poststempels van Geldrop, 1851-1909 (volgt hierna), beziet een stukje Geldropse geschiedenis door een filatelistische bril, waarbij ik u er op voorhand voor waarschuw, dat ik niet de pretentie heb volledig te zijn. Ik nodig u dan ook van harte uit mij te voorzien van aanvullingen. En natuurlijk houdt de geschiedenis van Geldrop en zijn poststempels niet op in 1909. Ook na1909 zijn diverse stempels gebruikt door het postkantoor in Geldrop en door de verschillende vestigingen van de PTT die Geldrop heeft en had. De geschiedenis daarvan moet ik nog schrijven.

 Geraadpleegde literatuur:

De poststempels van Geldrop 1851-1909

Vanaf 1807 had de gemeente Geldrop een postbode van Geldrop op Eindhoven. Op 1 mei 1851 kreeg Geldrop een hulppostkantoor dat ressorteerde onder het postkantoor van Eindhoven. Het postvervoer naar het hoofdkantoor in Eindhoven werd verbeterd. Na 1857 werd de post door de diligence en weer later door postwagens meegenomen.

In 1877 werd het hulppostkantoor te Geldrop omgezet in een post- en telegraafkantoor. Het postkantoor werd gevestigd in de benedenvertrekken van het nieuwe raadhuis.

In de loop der jaren heeft het postkantoor van Geldrop diverse stempels in gebruik gehad. Van de hulppostkantoren die behoorden tot het ressort van Geldrop zijn ook diverse stempels bekend.

Deze verzameling toont de diverse stempels, op verschillende manieren gebruikt. Er wordt een chronologische volgorde aangehouden.

Op 1 mei 1851 kreeg Geldrop een hulppostkantoor, waardoor het postvervoer naar het hoofdkantoor in Eindhoven werd verbeterd. Het kantoor ontving toen zijn eerste naamstempel. Dit had zogeheten schreefletters. Het Egyptische lettertype.

De postverbindingen zijn in die tijd redelijk, want sinds 1851 is er in Geldrop een hulppostkantoor. Van hieruit werden tweemaal per dag de brieven te voet naar Eindhoven gebracht, een frequentie die lang zo bleef. Het te voet gaan is in die tijd het meest gebruikte middel van vervoer. Na 1857 werd de post vanuit Geldrop door de diligence en weer later door de postwagens van Wijnacker meegenomen.

 Afbeelding 6 Brief verstuurd van Geldrop via Helmond naar Asten. De brief is geschreven op 23 augustus 1851. Op de achterzijde het vertrekstempel 'GELDROP'. Transitstempel 'HELMOND 24/8'. Dit stempel werd sinds juni 1837 gebruikt. (Vellinga 29. Dit wil zeggen dat dit stempel in het boek ‘De poststempels van Nederland 1676-1915’ van de schrijver O.M. Vellinga beschreven wordt onder nummer 29.). De te betalen port bedroeg 5 cent, zoals op de voorzijde aangegeven met zwarte inkt (5 als volgt geschreven: lijn van linksboven naar beneden, in de tweede helft een bochtje naar rechts en weer terug naar links, vervolgens een vlaggetje, linksboven beginnend naar rechts.).

1866-1877 Langstempel met schreefloze letters (grotesk lettertype)

Op 1 juni 1866 werd een nieuw stempel aangevraagd. Dit werd verstrekt op 8 augustus 1866. Wederom een langstempel, maar nu met schreefloze letters (grotesk lettertype). Op 22 augustus 1876 werd nog een langstempel aangevraagd.

 Afbeelding 7 Brief verstuurd van Geldrop via Rotterdam naar Utrecht. Langstempel 'GELDROP'. Transitstempel 'ROTTERDAM 24 FEB 67 4A-8A'. Aankomststempel 'UTRECHT 24 FEB 67 5-10A'. Het stempel ‘FRANCO’ op de postzegel geeft overigens aan dat het verschuldigde portobedrag helemaal voldaan is. De afzender heeft dat voor de duidelijkheid ook in zijn firmastempel geschreven.

Het stempel van Rotterdam zou men niet verwachten op een brief die van Geldrop naar Utrecht wordt verzonden, maar misschien is de brief in Eindhoven op de verkeerde trein gegaan. Men had daar mogelijk nog niet veel ervaring. In 1866 komen de spoorlijnen Boxtel - Eindhoven, Eindhoven - Valkenswaard - België en Eindhoven - Helmond - Venlo - Duitsland gereed. Eindhoven is dan een internationaal spoorwegknooppunt. Dit is van groot belang voor de gehele streek, maar voor de verbinding van Geldrop met zijn omgeving heeft dit geen betekenis.

 Afbeelding 8 Enveloppen kende men in deze tijd niet. De brief werd op een bepaalde manier gevouwen en afgesloten met een lakzegel of droogstempel, zoals hier. Het is duidelijk dat de filatelist meer geïnteresseerd is in de buitenkant van de brief en de historicus liever de binnenkant bestudeert.

In het ressort van Eindhoven: Geldrop

Het hulppostkantoor van Geldrop viel in het ressort van Eindhoven. Eindhoven had een groot ressort. De volgende hulppostkantoren vielen onder andere in haar ressort: GELDROP, MAARHEEZE, ZESGEHUCHTEN, VALKENSWAARD, HEEZE, LEENDE en BUDEL.

Een transitstempel wordt geplaatst wanneer een poststuk overgeladen wordt. In Nederland hadden de bestellers hun eigen stempel. Dit had een letter. Hoe groter het kantoor hoe meer letters. Een voorbeeld van een brief met een vertrekstempel, transitstempel en aankomststempel is te vinden in afbeelding 9 (op pag. 71). Deze brief werd in Eindhoven op 21 december tussen 8 en 12 ’s M(orgens) gestempeld en opnieuw, maar nu in ’s-Hertogenbosch, voor 8 uur ’s A(vonds). Het cijfer in het bestellersstempel geeft aan dat dit de tweede bestelronde was. Soms waren er 5 op een dag.

In het ressort van Eindhoven: Maarheeze

Een voorbeeld van een briefkaart verzonden vanuit Maarheeze zien we in afbeelding 10 (op pag. 71).

Rijksdiensten, provincies en gemeenten genoten lange tijd portvrijdom. Voorwaarde was wel dat aan de voorzijde de ambtenaar met name werd genoemd (afbeelding 11 op pag. 68).

  Afbeelding 11 Portvrije kaart van een medewerker van Rijks-Waterstaat aan een collega. 'Maarheeze (N.B.) 15.XI.7v 1920'

In het ressort van Eindhoven: Valkenswaard
Valkenswaard werd in 1807 bijkantoor van Eindhoven; in 1812 distributiekantoor; in 1850 hulpkantoor; in 1892 postkantoor.

  Afbeelding 12 Brief geschreven te Dommelen op 19 november 1852 (dit blijkt uit de inhoud van de brief). Verzonden van Valkenswaard naar  's-Hertogenbosch. Vertrekstempel 'VALKENSWAARD' met schreefletters, op achterzijde. In gebruik van 1850 tot 1871. Transitstempel 'EINDHOVEN 20/11 1852' op voorzijde in rood.

  Afbeelding 13 Aankomststempel ''S-HERTOGENBOSCH 20/11 1852' op achterzijde in rood. Te betalen port 10 cent, met zwarte inkt op voorzijde. Vandaar ontbreekt de aanduiding ‘FRANCO’.

  Afbeelding 2 Een Deens krantenbandje uit de jaren 40 van de vorige eeuw.

  Afbeelding 1 In 2003 werd een postzegelboekje uitgegeven door Estland, waarin werd beschreven hoe Vikingen van Estland via de grote Russische rivieren naar de Zwarte Zee trokken.

 Afbeelding 5 Op 21 mei 1904 werd deze briefkaart verstuurd van Geldrop naar België. Het woord ‘Briefkaart’ werd doorgehaald en vervangen door het woord ‘Imprimé’, drukwerk. Brieven naar België verzenden kostte in 1904, 10 cent. Een briefkaart kostte 5 cent. Drukwerk naar het buitenland 2½ cent, maar als kaart verzonden slechts 1 cent. De kaart is dus overgefrankeerd. Nog opgemerkt kan worden, dat oorspronkelijk een prentbriefkaart een ongedeelde adreszijde had. Hier mochten geen boodschappen op geschreven worden. Vandaar dat de beeldzijde van oude prentbriefkaarten vaak zijn beschreven. Toen de brief werd bezorgd in Verviers, plaatste de postbode zijn persoonlijk stempel (26) op de kaart.

Afbeelding 9 Brief gefrankeerd met postzegel van 5 cent. Verzonden van Geldrop naar ’s-Hertogenbosch op 21 december 1874. Vertrekstempel 'GELDROP'. Transitstempel 'EINDHOVEN 21 DEC 74 8M-12M'. Nummerstempel '33' (Eindhoven; op de postzegel). Aankomststempel ' ’S-HERTOGENBOSCH 21 DEC ....8A'. Bestellersstempel 'F2' in ovaal.